Tregu i punës në Ballkanin Perëndimor, 2023

Tregu rajonal i punës vazhdoi të performojë mirë në 2023, por ka filluar të shfaqen shenjat e ftohjes, sipas raportit të pranverës 2024, më i fundit i Bankës Botërore. Punësimi i përgjithshëm për Ballkanin Perëndimor në tërësi (15+) arriti një nivel të ri historik prej 48.1 për qind në vitin 2023. Papunësia ra në të gjitha vendet, me normën e përgjithshme që arrin 10.9 për qind në vitin 2023. Megjithatë, edhe pse papunësia për të rinjtë ra në 25.5 për qind, ajo mbetet e lartë si nivel strukturor krahasuar me mesataen e BE-së prej 13.8 për qind gjatë të njëjtën periudhë. Inkurajuese, shkalla e pjesëmarrjes e fuqisë punëtore, që gjithashtu u përmirësua gjatë e 2023, mesatarisht arriti 54 përqind, duke treguar se pas dy vitesh përmirësime, hendeku i pjesëmarrjes femër-meshkuj për rajonin u rrit me 0.5 pp gjatë vitit 2023, dhe arriti në 19.7 për qind.

Rritja e pagave reale në vitin 2023, ka tendenca përmbysëse me vitin 2022 gjatë së cilës inflacioni tejkaluar pagat. Megjithatë, në të gjitha vendet përveç Kosovës, rritja mesatare e pagave ishte më e shpejtë sesa rritja e produktivitetit, duke sugjeruar se drejtuesit kryesorë të pagave më të larta ishin më të detyruar reformat e pagave minimale dhe mungesat e fuqisë punëtore në vend se dinamika e përmirësuar në nivel firme.

Në përgjithësi, rajoni ka përjetuar një rritje në orët totale të punës e nxitur nga rritjen e punësimit dhe zgjerimi i fuqisë punëtore, veçanërisht i nxitur rritja e fuqisë punëtore nga gratë.
E rëndësishmja, që nga viti 2014, të gjitha vendet e BP6 kanë pasur rritje pozitive të vazhdueshme në normat e punësimit, një trend që i ka rezistuar sfidave te pandemisë. Gratë kanë kontribuan ndjeshëm, me rritjen e tyre vjetore në orët totale të punës duke e tejkaluar atë e meshkujve në të gjitha vendet e BP6. Për më tepër, kontribuoi në përqindjet më të larta të pjesëmarrjes së grave ndaj këtij trendi në të gjitha vendet e BP6, duke përfshirë në Kosovë ku ishte në mënyrë disproporcionale të ulëta. Kohët e fundit, vendet e BB6 kanë qenë reformimin e politikave të tyre të imigracionit për të plotësuar kërkesën në rritje të punës, për të kundërshtuar rënien demografike dhe emigracionin e punëtorëve në BE.

Shkalla e pjesëmarrjes në fuqinë punëtore është përmirësuar gjatë vitit 2023 në BP6. Shkalla e pjesëmarrjes në fuqinë punëtore arriti në 64.1 për qind në Shqipëri, një rekord për rajonin. Raporti më i ulët i popullsisë pjesëmarrëse në tregun e punës ishte në Kosovë dhe kjo nuk ka parë pothuajse asnjë përmirësim që nga viti 2021. Rritja e shkallës së pjesëmarrjes së fuqisë punëtore reflektoi pjesërisht një rënie në popullsinë në moshë pune. Domethënë, popullsia në moshë pune gjatë vitit të kaluar ra në të gjitha vendet e BP6, me përjashtim të Maqedonia e Veriut, duke reflektuar plakjen e popullsisë dhe daljet e migracionit.

Përmirësimi i shkallës së pjesëmarrjes së fuqisë punëtore ishte rezultat jo vetëm i grave, por edhe i burrave, që hyjnë në tregjet e punës në Shqipëri, Mal të Zi, Kosovë, dhe Bosnja dhe Hercegovina, por rritja më e theksuar shihet tek femrat

Pjesëmarrja e fuqisë punëtore ishte në Mal të Zi, me 3.5 pikë përqindjeje (pp), Kosova në 1.6 pp, dhe Bosnja dhe Hercegovina, në 1.3 pp deri në dhjetor 2023. Shqipëria vendosi rekordin për rajonin me shkallë pjesëmarrje me 57.7 për qind. Përparimet u panë në fuqinë punëtore mashkullore të Malit të Zi pjesëmarrja gjithashtu (me 71.3 për qind që është kryesimi në rajon). Pjesëmarrja e femrave ishte gjithashtu mbi mesataren rajonale prej 44.2 për qind në Mal të Zi dhe Serbi, ndërkohë që hendeku gjinor në Shqipëri e ngushtoi atë shumica në 12.8 pikë përqindjeje. Pas dy vite përmirësimesh, hendeku i pjesëmarrjes për rajonin është rritur me 0.5 pp gjatë vitit 2023, në 19.7 për qind, me

një ndryshim i madh prej mbi 34 pp në Kosovë.

Sjellja e më shumë punëtorëve në tregun e punës dhe do të jetë rritja e produktivitetit të punës vendimtare për të mbështetur rritjen e ardhshme. Megjithatë, liberalizimi i vizave në Kosovë, dhe relaksimi me leje pune në disa vende të BE-së (si p.sh si Gjermania), si dhe plakja krijon negativitete të mëtejshme presioneve në tregun e punës.

Nga ana tjetër, reformat e pagave minimale, fuqia negociuese e sektorit publik dhe mungesat e ofertës së punës zgjeruan pagat pa rritur produktivitetin për shumicën e vendeve te BP6. Ky hendek ishte më i dukshëm për Shqipërine dhe Bosnje – Hercegovinën, ku pagat reale janë rritur me ritme dyshifrore, pavarësisht nga produktiviteti i ulët ose në rënie.

Pagat gjithashtu u rritën më shumë se produktiviteti në Serbi, Malin e Zi dhe Maqedoninë e Veriut, në veçanti për prodhim, ndërtim dhe sektorin publik, ku pagat u rritën më shpejt se paga mesatare.