Tatimi mbi kapitalin dhe veçoritë e tij në Shqipëri

Argumenti kryesor për taksimin e të ardhurave nga kapitali dhe kapitalit në përgjithësi është se tatimi mbi të ardhurat nga puna mund të jetë një instrument i hapur për rishpërndarje kur ka përzierje midis të ardhurave nga kapitali i individëve me të njëjtat të ardhura nga puna e individëve. Një përzierje e tillë lind duke konsideruar se tatimpaguesit ndryshojnë jo vetëm për sa i përket aftësisë së tyre për të fituar nga puna, por edhe për sa i përket karakteristikave të tjera, si trashëgimitë e marra, normat e tyre të arritshme të kthimit, investimet dhe preferencat për fitime të mëdha. Prandaj, kombinimi i taksave të punës dhe kapitalit është në gjendje të arrijë një rishpërndarje potencialisht më efikase sesa nëse do të tatoheshin vetëm të ardhurat nga puna .

Fitimet kapitale për qëllime fiskale në Shqipëri rregullohen me Ligjin “Për tatimin mbi të ardhurat” (ne vijim Ligji). Sipas Ligjit, për individët janë objekt i tatimit mbi të ardhurat personale/individuale:

• të ardhurat që rrjedhin nga fitimi i ortakut apo i aksionerit në shoqërinë tregtare (dividentë, ndarje fitimi);
• të ardhurat nga interesat bankare apo ato të përfituara nga letrat me vlerë;
• të ardhurat që rrjedhin nga e drejta e autorit dhe pronësia intelektuale;
• të ardhurat nga enfiteoza, huaja dhe qiratë;
• të ardhurat nga kalimi i së drejtës së pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme;
• të ardhurat e individëve nga lojërat e fati dhe kazinotë;
• të ardhurat e realizuara nga diferenca ndërmjet çmimit të shitjes dhe çmimit të blerjes së kuotave ose aksioneve, që një ortak ose aksioner zotëron dhe ja shet një personi tjetër;
• të ardhurat në formë monetare për shtimin e kapitalit me burime nga jashtë shoqërisë, që nuk janë të tatuara më parë, ndërkohë që kanë qenë objekt tatimi dhe që nuk janë të shoqëruara me dokumente zyrtare, që vërtetojnë origjinën e këtyre të ardhurave.
• të ardhura të tjera, që nuk identifikohen në format e paraqitura, por që burimi i tyre nuk bazohet te puna.

dhe janë objekt i tatimit mbi fitimin:

• Personat juridikë dhe ortakëritë me të ardhura mbi 14 000 000 lekë në vit (ndryshuar prej vitit 2021)
• Personat juridikë, si dhe ortakëritë e tjera të personave të themeluara ose të organizuara në bazë të një ligji të huaj dhe që ushtrojnë veprimtari në territorin e Republikës së Shqipërisë;
• Çdo person tjetër, pavarësisht nga statusi ose forma ligjore e regjistrimit apo e njohjes së tij, , me përjashtim të rastit kur ky person është subjekt i tatimit të thjeshtuar mbi fitimin për biznesin e vogël.

Tatimpaguesit rezidentë i nënshtrohen tatimit mbi fitimet e realizuara nga të gjitha burimet:

• brenda dhe
• jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë.

Tatimpaguesit jorezidentë i nënshtrohen tatimit mbi fitimet e realizuara:

• nga të gjitha të ardhurat, me burim në Republikën e Shqipërisë

Fitimi i tatueshëm rezulton si diferencë e të ardhurave gjithsej të realizuara gjatë vitit fiskal, me shpenzimet e njohura. Në përcaktimin e fitimit të tatueshëm të një personi rezident, përjashtohen si të ardhura Dividendët dhe ndarjet e fitimit, kur ato shpërndahen nga shoqëritë e ortakëritë rezidente, që janë subjekte të tatimit mbi fitimin.

Fitimi i tatueshëm për periudhën tatimore përcaktohet në bazë të pasqyrave financiare , që plotësohen në përputhje me ligjin “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”.

Tatimi mbi kapitalin është debatuar gjerësisht mes ekspertëve dhe politikëbërësve. Diskutimi sillet rreth disa faktorëve, duke filluar nga natyra komplekse e kapitalit te vlerësimet e ndryshme të pabarazisë, vlefshmëria teorike e rezultateve optimale tatimore dhe si të trajtohen kufizimet e vendosura nga lëvizshmëria e kapitalit.

Në sqarim të rasteve të tatimit mbi të ardhurat nga kapitali për individin vlen të sqarojmë rastet e paraqitura më poshtë.

1. Kalimi i të drejtës së pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme trajtohet veçmas në Ligj. Kalimi i së drejtës së pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme, tokë, truall ndërtesa, tatohet me 15 për qind të fitimeve të realizuara. Tatimi paguhet nga individi që kalon të drejtën e pronësisë mbi pasurinë e paluajtshme, para kryerjes së regjistrimit të pasurive të mësipërme.

Të ardhurat nga kalimi i të drejtës së pronësisë mbi pasuritë e paluajtshme trajtohen me raste në udhëzimin e Ministrit te Financave. Në këtë grup përfshihen të ardhurat nga shitja e pasurive të paluajtshme ose vlera e tregut e pasurive të paluajtshme të dhuruara. Përjashtim bëhet lidhur me (a) të ardhurat e realizuara nga kalimi i së drejtës së pronësisë mbi tokën bujqësore nga një fermer i regjistruar te një fermer tjetër apo një person fizik a juridik që kryen aktivitet bujqësor, (b) rastet e kalimittë së drejtës së pronësisë brenda lidhjes gjinore burrë, grua, fëmijë, nëpërmjet dhurimit dhe/ose heqjes dorë nga pasuria, kur pasuria rrjedh nga bashkëpronësia e detyrueshme e fituar në bazë të ligjit nr. 7501, datë 19.7.1991, “Për tokën”, të ndryshuar, si dhe (c) kalimi i së drejtës së pronësisë për banesën dhe/ose truallin, brendalidhjes gjinore në familje, bashkëshort, bashkëshorte, fëmijë, vetëm një herë ndaj një përfituesi, nëpërmjet dhurimit dhe/ose heqjes dorë nga pasuria.

2. Të ardhurat e realizuara nga diferenca ndërmjet çmimit të shitjes dhe blerjes së kuotave të pjesëmarrjes në kapital apo të aksioneve, trajtohen gjithashtu në udhëzim. Në këtë grup përfshihen të ardhurat e realizuara nga shitja e kuotës, që një ortak zotëron në një biznes apo ortakëri, apo të ardhurat e realizuara nga shitja e aksioneve.

Baza tatimore në këtë rast është diferenca midis :

• Të ardhurat nga shitja apo likuidimi i biznesit, me vlerën e kontributit në para ose në natyrë të ortakëve;
• Të ardhurat nga shitja e kuotës së pjesëmarrjes në kapital, me vlerën nominale ose të blerjes së kuotës;
• Të ardhurat nga shitja e aksioneve me vlerën nominale ose të blerjes së aksioneve;
• Totali i kuotës së pjesëmarrjes ose pjesës së kapitalit të tërhequr nga një ortak ose  pronar me kapitalin fillestar të kontribuar prej tij ne kapitalin themeltar.

3. Tatimi i mbajtur në burim lidhur me të ardhurat nga interesat bankare apo ato të përfituara nga letrat me vlerë, me përjashtim të interesave të marra nga bonot e thesarit ose letra të tjera me vlerë të qeverisë, konsiderohet si tatim mbi të ardhurat nga kapitali.

Në sqarim të rasteve të tatimit mbi të ardhurat nga kapitali për shoqëritë vlen të sqarojmë rastet e paraqitura më poshtë.

1. Të ardhurat nga shitja e aktiveve fikse afatgjata të shoqërisë të realizuara gjatë vitit tatimor, përfshihen  në të ardhurat e tatueshme së bashku me të ardhurat e tjera  të tatueshme të realizuara nga aktiviteti  i shoqërisë.

Rregullat, të cilat aplikohen në transferimin e aseteve dhe të drejtave në lidhje me riorganizimin, i referohen vetëm subjektet juridike të cilët i nënshtrohen legjislacionit te brendshëm që janë palët në riorganizimin, dhe prandaj ato nuk zbatohen në aktivitetet e ndërkufitare , p.sh palët që janë pjese ne riorganizim nuk janë subjekte të huaja ligjore.

2. Janë te ardhura te tatueshme, të ardhurat në formë monetare për shtimin e kapitalit me burime nga jashtë shoqërisë, që nuk janë të tatuara më parë, ndërkohë që kanë qenë objekt tatimi dhe që nuk janë të shoqëruara me dokumente zyrtare, që vërtetojnë origjinën e këtyre të ardhurave. Sipas legjislacionit aktual në republikën e Shqipërisë çdo rritje e kapitalit të shoqërisë pas taksimit të fitimit vjetor të bërë me vendimin e asamblesë së ortakëve të saj nuk është i taksueshëm.

Procedurat ligjore mbi rritjen apo zvogëlimin e kapitalit të shoqërive përcaktohen në ligjin “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”.

Në Legjislacionin Tatimor Shqiptar nuk aplikohen regjime tatimore të veçanta në lidhje me tatimin mbi kapitalin, përveç investitorëve strategjikë që zbatojnë një regjim specifik në lidhje me njohjen e shpenzimeve për llogaritjen e tatimit mbi fitimin.

Në konkluzion të analizës për skemat më të rëndësishme të tatimit mbi kapitalin të përdorura nga vendet e zhvilluara dhe administrimet moderne sot, rezulton një qasje që mbrohet me argumentimet e mëposhtme:

• Të ardhurat nga kapitali personal duhet të tatohen. Të ardhurat nga interesi dhe dividentët duhet të tatohen për arsyet e përmendura tashmë më lart (heterogjeniteti në trashëgimi, kthimet e investimeve dhe preferencat për kursime, reduktimi i shtrembërimeve në ofertën e punës dhe akumulimi i kapitalit njerëzor).
• Prona duhet të tatohet. Ka arsye të forta ekonomike për taksën e pronës. Toka furnizohet në mënyrë joelastike, banesa ofron përfitime konsumi dhe është gjithashtu një investim me të njëjtat përfitime si një aktiv biznesi. Për më tepër, taksat mbi pronën mund të motivohen në baza të shpërndarjes, pasi pasuritë e paluajtshme të vlefshme janë të përqendruara në krye të shpërndarjes së të ardhurave.
• Trashëgimia ndoshta duhet të tatohet. Taksat mbi trashëgimitë dhe dhuratat janë të ndërlikuara administrativisht dhe mund të çojnë në kosto të konsiderueshme shmangieje dhe evazion fiskal. Përveç kësaj, ato nuk gjenerojnë shumë të ardhura. Në të njëjtën kohë, taksat mbi trashëgiminë janë të barabarta pasi ato reduktojnë pabarazitë në mundësitë e jetës dhe gjithashtu mund të nxisin përpjekjet për punë midis trashëgimtarëve.
• Tatimi mbi pasurinë duhet të shmanget. Ne gjejmë pak mbështetje për një taksë mbi stokun e pasurisë neto të familjes. Atraktiviteti kryesor i taksës së pasurisë është baza e gjerë, e cila minimizon vendimet e investimeve të orientuara nga taksat. Ekspertët që përkrahin opinionin për taksimin e trashëgimnisë theksojnë dobinë e tatimit në synimin e pasurive të mëdha të biznesit. Megjithatë, shumë asete janë të vështira për t’u vlerësuar siç duhet për qëllime tatimore, gjë që nënkupton se baza e gjerë është e vështirë të ruhet në praktikë. Në rastin e aktiveve të biznesit, vlerësimi është veçanërisht i vështirë dhe tatimi i flukseve monetare të futura në qarkullim çon në probleme likuiditeti. Përvojat e kaluara të taksimit të pasurisë tregojnë gjithashtu shmangie të gjerë të taksave dhe evazion fiskal.
• Të ardhurat e korporatave duhet të tatohen. Baza e tatimit mbi të ardhurat e korporatave/shoqërive është një burim i madh dhe i rëndësishëm i të ardhurave tatimore. Ai mundëson taksimin e individëve me të ardhura të ulëta nga puna dhe pasuri të mëdha që rrjedhin nga shpikjet, patentat apo prona të tjera intelektuale, pasuri që përndryshe do të shmangnin taksimin duke u mbajtur brenda korporatave. Taksa e korporatave ofron gjithashtu një mënyrë për të taksuar investitorët e huaj që nuk paguajnë taksa të bazuara në vendbanimin. Megjithatë, lëvizshmëria e kapitalit dhe konkurrenca tatimore gërryejnë bazën e tatimit mbi të ardhurat e korporatave. Prandaj, kërkohet një koordinim jo vetëm brenda vendit, por edhe jashtë tij.