Shqipëria forcoi transparencën dhe përmirësoi rregullimin dhe mbikëqyrjen, por nuk mjafton për ta hequr nga lista gri

Shqipëria ka përmirësuar masat e saj për të luftuar pastrimin e parave dhe financimin e terrorizmit (AML/CFT), përfundon MONEYVAL në një raport vijues të publikuar më 21 Qershor 2023[1].

Shqipëria ka bërë përparim në adresimin e mangësive të përputhshmërisë teknike të identifikuara në Raportin e Vlerësimit të Ndërsjelltë, 2018 dhe raportet pasuese.

Si rezultat i këtij progresi, Shqipëria është rivlerësuar në dy rekomandime:

Rekomandimi 25 është përmirësuar nga “Pjesërisht në përputhje” në “Kryesisht në përputhje”

Faktorët që qëndrojnë në bazë të vlerësimit janë:

Nuk ka një afat kohor që agjentët e pasurive të paluajtshme të japin informacion me kërkesë të autoriteteve mbikëqyrëse (c.25.5);

Kufizimet e përshkruara në Rekomandimin 37[2], 40[3] zbatohen për c.25.6.

Rekomandimi 28 është përmirësuar nga “Pjesërisht në përputhje” në “Kryesisht në përputhje”

Faktorët që qëndrojnë në bazë të vlerësimit janë:

Të dhënat penale nuk kërkohen në mënyrë eksplicite për aksionarët/përfituesit indirekte të kazinove (c.28.1(b));

Në lidhje me avokatët, ata mund të mbahen përgjegjës vetëm për mospërmbushje të detyrimit të raportimit. Ende nuk është e qartë se cilat sanksione mund të zbatohen për cilat dështime, dhe rrjedhimisht nuk është e qartë nëse sanksionet janë proporcionale dhe bindëse. (c.28.4 (c));

Nuk ka kërkesë specifike për përcaktimin e shpeshtësisë së mbikëqyrjes mbi agjentët e pasurive të paluajtshme. (c.28.5(a));

Kontrollet e brendshme, politikat dhe procedurat merren parasysh vetëm në lidhje me mbikëqyrjen mbi noterët dhe agjentët e pasurive të paluajtshme (c.28.5(b)).

Nga qershori 2022, Shqipëria mori masa shtesë, të cilat adresuan mangësi të rëndësishme në lidhje me administruesit e besuar që i nënshtroheshin kërkesave për LPP/LFT dhe aksesin e thjeshtësuar në informacionin e pronësisë përfituese për autoritetet kompetente.

Ja disa nga detajet e raportit të publikuar[4]:

Shqipëria përmirësoi masat për rregullimin dhe mbikëqyrjen e noterëve dhe agjentëve të pasurive të paluajtshme. Autoriteti licencues për noterët tani është i autorizuar të revokojë licencat për shkelje të legjislacionit kundër pastrimit të parasë/financimit të terrorizmit (LPP/LFT). Shqipëria prezantoi gjithashtu mbikëqyrjen e bazuar në rrezik mbi agjentët e pasurive të paluajtshme.

Ligji për Noterët nuk i lejon individët e dënuar për vepër penale të marrin ose mbajnë licencë noteriale (neni 5 i Ligjit për Noterinë). Nuk ka arsye për refuzim të licencës për shkak të indikacioneve të tjera për veprimtari kriminale apo shoqërim.

Megjithatë, edhe pse nuk rregullohet në mënyrë eksplicite me ligj, pasi të jepet një licencë, Ministria e Drejtësisë (MD) informohet nga autoritetet e ndjekjes kur fillon procedimi penal kundër një noteri dhe mund të vendosë nëse rëndësia e veprës penale për të cilën është nisur procedimi është e tillë që kërkon mos ushtrimi i veprimtarisë nga noteri deri në përfundimin e procedurës dhe rrjedhimisht pezullimi i licencës (bazuar në nenet 56, 57 dhe 58 të Ligjit për Noterinë që i jep MD-së mundësinë të kufizojë përkohësisht licencën edhe pse deri në 2 vjet). Për më tepër, ligji parashikon që nëse një noter ka kontakte të papërshtatshme me një element kriminal, ai ose ajo do të jetë nën procedura të zgjeruara monitorimi.

Këto procedura parashikojnë detyrimin e noterit që t’i nënshtrohet inspektimit të rregullt jo më pak se një herë në vit, ndërsa procedura normale e monitorimit parashikon që noteri t’i nënshtrohet një inspektimi të rregullt jo më pak se një herë në katër vjet.
Ligji për Noterinë parasheh përgjegjësi ligjore për shkelje të dispozitave ligjore dhe nënligjore. Ministri i Drejtësisë nxjerr urdhër për heqjen e licencës së noterit për një sërë arsyesh, ndër të tjera nëse noterit më parë i është shqiptuar masë disiplinore vërejtje me paralajmërim për heqjen e licencës (neni 21(1e) ).

Ndërkohë, licenca e noterit mund t’i hiqet pasi është dënuar pas marrjes së licencës me vendim gjyqësor të formës së prerë për vepër penale të kryer me dashje ose për vepër penale. Gjithashtu, është e mundur të pezullohet nga detyra noteri kur ai/ajo ka lidhje me kryerjen e një vepre penale (neni 56 a).

Ligji nr. 9/2022 “Për profesionin e agjentit të pasurive të paluajtshme” i hyrë në fuqi më 9 mars 2022 parashikon një sërë kushtesh strikte që duhet të plotësojnë aplikantët për të marrë licencën për të ushtruar profesionin e agjentit të pasurive të paluajtshme ( Neni 3, pika 4), duke përfshirë verifikimin e gjendjes gjyqësore/veprat penale dhe të bashkëpunëtorëve të tyre (neni 8, pika 3). Megjithatë, shtrirja e sjelljes kriminale ndaj së cilës kontrollohet kandidati është i kufizuar në Pastrimin e Parasë, Financimit të Terrorizmit ose të armëve të shkatërrimit në masë.

Neni 22 i ligjit “Për profesionin e ndërmjetësit të pasurive të paluajtshme” përfshin masat disiplinore për shkeljet e dispozitave që rregullojnë ushtrimin e profesionit dhe veprimtarinë e tyre, që mbulojnë shkeljet e LPP/LFT.

Bazuar në nenin 27 të ligjit nr.9917, Drejtoria e Parandalimit të Pastrimit të Parave të Pista (DPPPP) zbaton një sërë “kundërvajtjesh administrative” bazuar në konstatimet e shkeljeve gjatë inspektimeve.

Audituesit/Kontabilistët: Sipas neneve 8 dhe 9 të Rregullores “Për organizimin dhe funksionimin e komisionit të regjistrimit dhe përditësimin e regjistrit publik” audituesit kontrollohen lidhur me historikun e rekordeve kriminale. Përveç kësaj, aplikantëve u kërkohet të paraqesin një vetëdeklaratë e cila mbulon Bordin e mbikqyrjes se firmave të auditimit dhe audituesit individualë në lidhje me sfondin dhe shoqërimin kriminal. Ashtu si në rastin e audituesve, dispozita të ngjashme gjenden në Rregulloren nr.9 “Për rregullimin dhe mbikëqyrjen e funksionimit të organizatave profesionale dhe profesionit të kontabilistit të certifikuar”, duke përfshirë edhe vetëdeklarimin.

BMP-ja është i autorizuar të vendosë sanksione, duke përfshirë ndërprerjen e profesionit për kontabilistët (neni 24 i Rregullores “Për hetimin dhe procedurat për marrjen e masave disiplinore”) dhe për audituesit (neni 19 i Rregullores “Për hetimin dhe procedurat për marrjen e masave disiplinore”).

Avokatët: Sipas Dhomës Kombëtare të Avokatisë (DHKA), aplikantët duhet të dorëzojnë vërtetimin nga prokuroria dhe gjykata për çdo çështje penale në vazhdim. Në kuadër të kontrollit të historikut, DHKA-ja kërkon nga të gjithë aplikantët një kopje të certifikatës së gjendjes gjyqësore, si dhe vërtetime nga gjykata dhe prokuroria për të konstatuar se personat përkatës nuk i nënshtrohen një procesi apo hetimi gjyqësor.

Ligji nr. 55/2018 i mundëson DHKA-së të japë sanksione/masa disiplinore (përfshirë heqjen e licencave) ndaj avokatëve për mosrespektim të detyrimeve të LPP/LFT; megjithatë, Ligji Nr. 55/2018 përmend ekskluzivisht detyrimet e raportimit sipas legjislacionit LPP/LFT (si “Detyrat e avokatit”). Për më tepër, ende nuk është e qartë se cilat sanksione mund të zbatohen për cilat dështime, dhe rrjedhimisht nuk është e qartë nëse sanksionet janë proporcionale dhe bindëse.

Në lidhje me kërkesat për kazinotë, vlerësuesit konstatuan se masat për të parandaluar kriminelët që të kishin një interes të konsiderueshëm nuk ishin gjithëpërfshirëse. Termi “person i papërshtatshëm” nuk është i përcaktuar në Ligjin për LPP/LFT. Ligji nr. 155/2015 (Neni 36(6)) “Për lojërat e fatit” ku thotë se kompanitë që aplikojnë për licencim në kategorinë e kazinosë duhet të plotësojnë një sërë kriteresh dhe kushtesh, duke përfshirë certifikatën e rekordit penal që tregon se aplikantët/administratorët dhe aksionerët/bashkëpunëtorët janë nuk janë në proces gjyqësor dhe nuk kanë qenë të dënuar. Dispozitat nuk përfshijnë qartë aksionarët indirekte.

Besohet se noterët, operatorët e lojërave të fatit dhe kontabilistët formojnë kategorinë e parandaluesve të pastrimit të parave të pista me cenueshmërinë më të lartë dhe në të vërtetë shumica e burimeve mbikëqyrëse të DPPPP në vitet e fundit janë fokusuar në këta sektorë.

Kazinotë/ofruesit e shërbimeve të lojërave të fatit: Ekspozimi i operatorëve të lojërave të fatit ndaj rreziqeve të LPP-së shqyrtohet në NRA dhe Autoriteti Mbikëqyrës i Lojërave të Fatit rregullon masat mbikëqyrëse në përputhje me rrethanat dhe për rrjedhojë këto masa pasqyrohen në kontrollet mbikëqyrëse.

Noterët: MD përcakton shpeshtësinë dhe intensitetin e inspektimeve LPP/LFT në bazë të rrezikut (Urdhër nr. 408). Gjithashtu, gjatë hartimit të planit vjetor të inspektimit, MD (Urdhër nr. 181) merr parasysh edhe karakteristikat e noterëve.

Avokatët: Autoritetet shqiptare janë ofruar dëshmi të detajuara në lidhje me mbikëqyrjen e kryer nga AKK mbi një bazë të ndjeshme ndaj rrezikut.

Agjentët e pasurive të paluajtshme: Metodologjia e bazuar në rrezik e datës 2022/05 vendos një kërkesë për mbikëqyrësit për kryerjen e vlerësimit të rrezikut, e cila duhet të dokumentohet. Megjithatë, nuk ka kërkesa specifike për përcaktimin e shpeshtësisë së mbikëqyrjes.

Profesione të tjera: Mbikëqyrja e kontabilistëve të certifikuar bazohet në faktorët e rrezikut, duke përfshirë edhe përcaktimin e shpeshtësisë së tyre (manuali POB mbi subjektet mbikëqyrëse për parandalimin e PP dhe TF).

Ndërkohë, vlerësohet se në praktikë, BSH nuk ushtron mbikëqyrje mbi tregtarët e metaleve të çmuara (TMÇ). Në të njëjtën kohë, duhet theksuar se, teknikisht, TMÇ-të në Shqipëri nuk bien nën standardet e FATF pasi nuk mund të kryejnë transaksione cash mbi pragun e R.22.

Për më tepër, MD në praktikë nuk ushtron mbikëqyrje për pastrimin e parasë mbi agjentët e pasurive të paluajtshme. Përderisa ka dëshmi se MD mbulon kërkesat për LPP/LFT (ose të paktën detyrimet e raportimit) në inspektimet e noterëve në një farë mase, Dhoma e Avokatisë dhe Bordi Mbikëqyrjes Publike nuk duket se kanë sisteme për të monitoruar përputhjen me kërkesat e LPP/LFT.

Po kështu, autoriteti ligjor që cakton mbikëqyrësit e DPPPP u vlerësua si joefektiv dhe kërkoi qartësi. Sanksionet nuk u zbatuan në mënyrë proporcionale dhe rezultatet e inspektimeve të DPPPP-së dhe sanksionet e aplikuara ishin të ndjeshme për t’u sfiduar duke pasur parasysh autoritetin e kufizuar mbikëqyrës të DPPPP. Kriteret e FATF-së në lidhje me këtë rekomandim nuk kanë ndryshuar. Shqipëria ka sjellë disa ndryshime në ligjin LPP/LFT dhe ligje sektoriale në lidhje me kazinotë, noterët, agjentët e pasurive të paluajtshme, të cilat adresuan disa nga këto mangësi. Megjithatë, nuk është bërë përparim i mjaftueshëm për të justifikuar një përmirësim të vlerësimit.

Në përgjithësi, Shqipëria ka bërë përparim në adresimin e shumicës së mangësive të përputhshmërisë teknike të identifikuara në Raportin e saj të Vlerësimit të Ndërsjelltë 2018. Nga 40 rekomandimet, Shqipëria ka aktualisht:
• 6 rekomandime të vlerësuara në përputhje
• 31 Rekomandime të vlerësuara Kryesisht të Përputhshme
• 2 rekomandime të vlerësuara pjesërisht të pajtueshme dhe 1 të pazbatueshme

Shqipëria pritet të raportojë pas dy vitesh në MONEYVAL për progresin e mëtejshëm të bërë drejt forcimit të sistemit të saj LPP/LFT. FATF tha gjithashtu në fillim të këtij viti se ndërsa bëri përcaktimin fillestar se Shqipëria ka përfunduar planin e saj të veprimit dhe vlerëson punën e Shqipërisë për të adresuar mangësitë e saj strategjike, nuk mjafton të merret në konsideratë heqja e saj nga lista gri.

[1] https://www.fatf-gafi.org/en/publications/Mutualevaluations/fur-albania-2023.html
[2] Vendet duhet të ofrojnë shpejt, në mënyrë konstruktive dhe efektive gamën më të gjerë të mundshme të asistencës reciproke ligjore në lidhje me pastrimin e parave, veprat penale të lidhura me financimin e terrorizmit, ndjekjet penale dhe procedurat përkatëse.
[3] https://www.fatf-gafi.org/content/dam/fatf-gafi/recommendations/FATF%20Standards%20-%2040%20Recommendations%20rc.pdf
[4] https://rm.coe.int/moneyval-2023-2-fur-albania/1680abad5a