Rritja e pajtueshmërisë tatimore përmes parandalimit të pastrimit të parasë
Forcimi i pajtueshmërisë tatimore dhe mobilizimi i të ardhurave të brendshme është bërë një prioritet i politikës fiskale shqiptare në të paktën mbi një dekadë.
Megjithëse është përshtatur vizioni për një rritje të modelit të pajtueshmërisë në funksion të një ambjenti të shëndetshëm të bërit biznes, si dhe për një hapësirë fiskale më të madhe duket se ende avancimi në praktikë është larg objektivave të vendosura në dokumentet strategjike të administratës tatimore[1] dhe Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë[2].
E gjitha kjo situatë ka ndikuar së pari në rezultatin buxhetor, ku të ardhurat fiskale nuk janë më të afta të mbrojnë familjet dhe bizneset në kohë krize, pasi baza tatimore ka mbetur e njëjta për një dekadë dhe paratë e buxhetit nuk janë mbledhur nga evazionistët por nga xhepat e konsumatorëve shqiptarë. Së dyti ka ndikuar në kulturën e biznesit dhe administratës si dhe në krijimin e kushteve për rritjen e kulturës së korrupsionit, pasi paraja e pistë e ka në objektivat e veta koston e korrupsionit
Nga ana tjetër, politika shqiptare e ka nxitur përkeqësimin e kësaj situate. Në vendimet dhe me qasjen e saj për uljen e taksave dhe përjashtimet tatimore diferencuese dhe diskriminuese e ka orientuar politikën fiskale drejt të papriturave dhe vendosjes së pengesave për arritjen e objektivave strategjikë në gjithë këto vite duke çorientuar modelin e pajtueshmërisë tatimore dhe luftën ndaj evazionit.
Në fakt edhe pse ka argumentime të forta (nga ekspertët me përvojë vendas dhe të huaj) për mosvijimin me përjashtime jo efektive dhe lehtësi tatimore të pastudiuara, vërehet se kjo qasje e dëmshme nuk ka ndalur. Kështu, p.sh. edhe në muajin e fundit është miratuar lehtësim i pakuptueshëm pa asnjë analizë të thelluar dhe pak e diskutuar me grupet e interesit për ata që konsiderohen si nomadë digjitalë[3]. Për këtë kategori taksapaguesish propozohet status i veçantë rezidencial me qëllim përjashtimin nga tatimet në Shqipëri duke ndikuar ne uljen e vigjilences se tatimeve per individë te huaj me dhe pa precedentë kriminalë. Në këtë rast e përmendim këtë jo për të treguar se ky është problemi më i madh i sistemit tatimor. Kjo vlen për të ilustruar se ndërsa ekspertët dhe individët që analizojnë botën ekonomike këshillojnë bazuar te përvoja e tyre, që ekspertët e qeverisë e kanë të pakët prape se prapë nuk janë përfshirë për të kontribuar në mospërsëritjen e gabimeve në mënyrën e qeverisjes sipas mendësisë së vjetër, e cila vijon në rrugëtimin e saj të shpërdorimit të burimeve dhe kapaciteteve vendase, por edhe të huaja sipas rasteve të caktuara[4].
Në këtë analizë ne vëmë në dukje se përmirësimi i pajtueshmërisë tatimore (dhe doganore) mund të ndihmojë në mënyrë indirekte në mobilizimin e të ardhurave të brendshme pa nevojën për të rritur taksat, gjë që mund të frenojë rritjen dhe rimëkëmbjen e brishtë ekonomike, për një sistem tatimor më të drejtë.
Por modelimi dhe zbatimi i duhur dhe në afatet e përcaktuara të strategjisë së pajtueshmërisë tatimore ndihmon në ruajtjen e stabilitetit ekonomik dhe rritjen e qëndrueshmërisë së borxhit.
Në kohën e një ngadalësimi ekonomik dhe nevojës për masa makroekonomike disinflacioniste, kjo formë e mobilizimit të të ardhurave të brendshme është po aq e rëndësishme dhe duhet të jetë në sinkron me një përpjekje të freskët për të mbyllur boshllëkun tatimor dhe për të ndihmuar në menaxhimin e inflacionit.
Një nga mjetet efikase për të forcuar pajtueshmërinë tatimore është përdorimi më i madh i masave të disponueshme kundër pastrimit të parave (LPP).
Përdorimi i masave LPP mund të rrisë pajtueshmërinë tatimore dhe të kontribuojë në trajtimin e krimeve tatimore, të cilat duket se janë poshtë parashikimeve të strategjisë së pajtueshmërisë, vënë re kjo sipas rezultateve të prezantuara në raportet e performancës së administratës.
Krimet tatimore (evazioni), së bashku me trafikun e drogës dhe veprimtari të tjera kriminale, si dhe korrupsionin njihen gjerësisht si veprat kryesore, që paraqesin rreziqe të pastrimit të parave (FATF, 2022).
Në praktikën e vërejtur nga ekspertët e sektorit fiskal dhe ekonomisë është përmendur shpesh se pastrimi i parave dhe krimet tatimore egzistojnë së bashku dhe janë shumë të vështira për t’u dalluar dhe ndarë nga njëri-tjetri.
Pastrimi i parave është shpesh një komponent integral dhe i llogaritur i një krimi të suksesshëm tatimor. Ai lehtësohet nga mundësitë profesionale që ofrojnë shërbime të “paketuara” ligjore, kontabël dhe tatimore.
Disa nga qasjet më të suksesshme të performancës së administratës së vogël të Drejtorisë së Parandalimit të Pastrimit të Parasë (DPPPP) kanë ardhur pikërisht nga një bashkëveprim efektiv me drejtorinë e tatimeve.
Mirëpo, nëse shihet në raportin e fundit të DPPPP[5] dhe DPT[6] shihet se ka pak ndërveprim mes tyre që të ketë shërbyer për qëllimet e përbashkëta dhe të veçanta. Ndërkohë ky bashkëpunim duket se nuk është realizuar dot më shumë nga sa raportohet edhe nga Komiteti i Bashkërendimit të Luftës Kundër Pastrimit të Parave (Komiteti), si organi më i lartë përgjegjës për përcaktimin e drejtimeve të politikës së përgjithshme shtetërore në fushën e parandalimit të luftës kundër pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit.
Duket se lufta ndaj pastrimit të parasë dhe krimit fiskal dhe ekonomik ka nevojë për shtytje të re dhe për një mendësi nga drejtues me një historik dhe kulturë profesionale që jep garancinë e nevojshme për ruajtjen e integritetit të luftës që ende është në nivele mjaft bazike.
Pa synuar të vijojmë më tej me evidentimin e punës joefikase ndaj pastrimit të parasë, edhe pse me ndikim direkt në avancimin e pajtueshmërisë së tatimpaguesve me legjislacionin, ne mendojmë se nevojitet që të niset pikërisht nga ato që nuk janë bërë deri më sot si, sa dhe kur janë kërkuar nga objektivat strategjike.
Masat e LPP mund të ndihmojnë në përmirësimin e pajtueshmërisë tatimore duke filluar me transparencën e situatave fiskale dhe financiare të tatimpaguesve. Megjithëse janë miratuar ndryshime ligjore që vlejnë në parandalimin e abuzimit nga grupet kriminale që operojnë në treg dhe pastrojnë para të pistë duket se mungon transparenca periodike dhe e nevojshme lidhur me punën e tatimeve, doganave, krimit ekonomik dhe inteligjencës financiare (DPPPP) për rezultatet nga kontrollet që duhet të kryejnë në terren sipas menaxhimit të rasteve me rrisk. Kjo është një punë e përditshme e tyre, por edhe pse mund të ketë përpjekje për të operuar në drejtim të luftës ndaj evazionit, raportimet e pakta, të pjesshme dhe jo efektive për rezultatet e kësaj luftë të japin konkluzionin se kjo luftë është shumë pak dhe e drejtuar gabim për tu konsideruar se mund të ndikojë mbi elementët kriminalë fiskalë.
Ndërkohë, diligjenca (puna ose përpjekja e kujdesshme dhe këmbëngulëse) e duhur ndaj rasteve me rrisk, e orientuar sipas kornizës së LPP-së mund të ndihmojë në identifikimin e tatimpaguesve me rrisk, të ardhurat e tyre të tatueshme, pasurinë dhe asetet. Nëse kontrollet me integritet do të përfshijnë identifikimin dhe verifikimin e mbajtësve të llogarisë dhe përfitimin e tyre nga pronarët, si dhe grumbullimi i një sërë informacionesh të tjera të rëndësishme, duke përfshirë natyrën e biznesit dhe kur është e nevojshme burimin e fondeve dhe pasurisë, ky do të ishte lajmi i parë pozitiv pas shumë kohësh që institucionet financiare dhe fiskale më në fund janë vërtet duke zbatuar strategjitë që janë miratuar.
Një kontroll fiskal dhe financiar i integruar mes institucioneve do të ishte mjaft i vlerësuar pasi rezultati do të ishte zbulimi i evazionit fiskal, jo me raste, por me shumicë, pasi do të kalohej nga metoda antievazion e “kapjes me grep” drejt metodës së “kapjes me rrjetë”.
Kjo qasje ndryshe bazohet vetëm te bashkëpunimi i ngushtë ndërinstitucional dhe shkëmbimi i informacionit nga autoritetet e LPP me autoritetet tatimore, ku procesi duhet të mbështesë zbulimin e krimeve tatimore, të ndihmojë në vlerësimin e rreziqeve të mospërputhjes tatimore, të synojë më mirë kontrollet tatimore dhe të kontribuojë në mprehjen e profilit e rriskut të tatimpaguesve jo bashkëpunuesë dhe evazionistë.
Si pjesë e detyrave te institucioneve publike në LPP[7] është edhe bashkëpunimi me institucionet financiare private, bizneset dhe profesionet e tjera, si: avokatët, kontabilistët, audituesit, agjentët e pasurive të paluajtshme etj., të cilët janë të detyruar të raportojnë aktivitete dhe transaksione të dyshimta tek autoritetet e DPPPP-së, por nuk kanë kulturën dhe motivimin e nevojshëm për ta përmbushur detyrimin e tyre. Nëse ky informacion përpunohet sipas teknikave të inteligjencës financiare dhe koordinohet me krimin ekonomik dhe organet tatimore, atëherë mund të vlente gjithë angazhimi duke përmbushur edhe objektivat e programeve të përbashkëta, por edhe objektivat e këtyre institucioneve. Pra do të zbatohej më në fund edhe ligji nga secila palë pjesëmarrëse në LPP.
Ka nevojë për veprime të koordinuara, analizuara dhe menduara me detaje, pasi grupet kriminale duket se janë mjaft të organizuara dhe efikase dhe ja kanë dalë të përfitojnë nga pasiviteti i institucioneve duke aplikuar korruptimin, mashtrimin, shantazhin, por edhe organizimin e dobët bazuar te një vullnet politik me integritet të ulët.
Me nismat e reja, mekanizmat e zbatimit sipas kornizës së LPP-së mund të përforcojnë dhe plotësojnë kompetencat tashmë në dispozicion të autoriteteve përgjegjëse për hetimin dhe ndjekjen penale të kundërvajtjeve tatimore. Pra, kuadri i LPP-së duke plotësuar boshllëqe ligjore të të kaluarës nuk lë hapësirë për justifikim, pasi parashikon masa të detyrueshme gjithëpërfshirëse, duke përfshirë një kornizë të përgjegjësisë civile dhe penale që shtrihet tek ofruesit e shërbimeve që lehtësojnë krimet tatimore, kompetenca të gjera hetimore, urdhra ngrirjeje, konfiskim, masa për të luftuar korrupsionin e zyrtarëve publikë, d.m.th. Personat e Ekspozuar Politikisht (PEP) dhe bashkëpunimin e gjerë ndërkombëtar (përfshirë në fushën e rikuperimit të aseteve).
Gatishmëria për të vendosur kornizën e LPP për të mbështetur pajtueshmërinë tatimore është një argument i pakundërshtueshëm nga çdo nivel zyrtari i korruptuar, pasi zvarritjet dhe mosveprimet në kohë nuk mundet të përdoren më tej si një mjet lehtësues për kriminelët fiskalë. Përtej sfidave politike dhe ligjore, gjithsesi ka ende sfida operacionale që mund të kenë ndikim në bashkimin e sinergjive ndërmjet DPPPP dhe DPT dhe të tjerët duke kërkuar një punë nga Komiteti me njësitë operacionale për tejkalimin e çështjeve të kapacitetit të pakët dhe mosvendosjes së prioritizimit në të njëjtin nivel nga agjencitë e ligjit.
Këto barriera të natyrës konceptuale dhe kulturat e biznesit të mendësisë së vjetër janë çështje praktike që duhet të menaxhohen përmes udhëzimeve shtesë, zbatimit dhe presionit nëpërmjet llogaridhënies dhe shtrirjes së bashkëpunimit edhe përtej kornizave të institucioneve duke përdorur parimin e gjithpërfshirjes sipas rolit që duhet të luajnë gjithë aktorët e shoqërisë shqiptare.
[1] https://www.tatime.gov.al/shkarko.php?id=108
https://www.tatime.gov.al/shkarko.php?id=715
[2] https://financa.gov.al/wp-content/uploads/2020/07/Strategjia-Sektoriale-per-Menaxhimin-e-Financave-Publike_-Permbledhje-2019-2022_ALB.pdf
[3] https://www.konsultimipublik.gov.al/Konsultime/Detaje/615
[4] https://www.imf.org/-/media/Files/Publications/WP/2023/English/WPIEA2023083.ashx
[5] https://fiu.gov.al/wp-content/uploads/2023/06/RaportVjetorFinal2022.pdf
[6] https://www.tatime.gov.al/shkarko.php?id=13268
[7] https://altax.al/shqiperia-forcoi-transparencen-dhe-permiresoi-rregullimin-dhe-mbikeqyrjen-por-nuk-mjafton-per-ta-hequr-nga-lista-gri/
Leave a Reply
You must be logged in to post a comment.