Njohja e të ardhurave të ardhme në kontabilitet dhe pasqyrat financiare

Njohja e duhur e të ardhurave është e domosdoshme sepse lidhet drejtpërdrejt me integritetin e raportimit financiar të një kompanie. Qëllimi i sqarimit tonë rreth njohjes së të ardhurave është të orientojë politikat e të ardhurave të përdorura nga kompanitë. Ky orientim u lejon palëve të jashtme, si ekspertët dhe investitorët të krahasojnë lehtësisht pasqyrat e të ardhurave të kompanive të ndryshme në të njëjtën industri. Për shkak se të ardhurat janë një nga masat më të rëndësishme të përdorura nga investitorët për të vlerësuar performancën e një kompanie, është thelbësore që pasqyrat financiare të jenë të qëndrueshme dhe të besueshme.

Të ardhurat që përfiton një biznes janë emocionuese, por sidoqoftë, le të frenojmë për një sekondë përpara se t’i njihni menjëherë ato të ardhura.

A i ka “fituar” vërtet biznesi juaj ato të ardhura?

Njohja e të ardhurave është një temë e nxehtë gjatë viteve të fundit në dritën e mjaft ngjarjeve në të kaluarën, kur regjistrimi I të ardhurave të pritshme krijoi probleme financiare në tregjet e zhvilluara dhe ishte gjeneza e “flluskës” financiare në SHBA.

Në këtë sqarim ne synojmë të tregojmë mënyrën se si kompanitë duhet të njohin të ardhurat, veçanërisht në rastet kur natyra, siguria dhe koha e të ardhurave mund të jenë të ndërlikuara. E gjithë kjo përmbledhje sqaruese e merr inicimin nga Standartet Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK) Nr.12 dhe Nr. 18, si dhe Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF) për të treguar, se kur disa të ardhura mund të konsiderohen të fituara dhe pasqyrat financiare të përditësohen me saktësi.

Çfarë është njohja e të ardhurave?

Njohja e të ardhurave është një parim kontabël që konfirmon, se të ardhurat duhet të njihen kur ato fitohen. Fokusi është në njohjen e të ardhurave në kohën kur mallrat ose shërbimet u dorëzohen klientëve, në krahasim me kohën kur bëhet pagesa. Parimi rregullohet me standarde të ngjashme si në Shqipëri (SKK Nr.8), ashtu edhe në atë ndërkombëtar, megjithëse ka disa dallime të dukshme.

Shtrohet pyetja: kur të ardhurat konsiderohen të “fituara” nga një kompani?

Të ardhurat përgjithësisht njihen pasi ndodh një ngjarje kritike, si produkti që i dorëzohet klientit. Procesi përfshin identifikimin e kontratave, përmbushjen e detyrimeve të performancës, përcaktimin e çmimeve të transaksionit dhe më pas regjistrimin e të ardhurave pasi këto detyrime përmbushen. Kjo metodë synon të promovojë qëndrueshmëri dhe transparencë në raportim.

Standardet e njohjes së të ardhurave mund të ndryshojnë në bazë të metodës së kontabilitetit të një kompanie, vendndodhjes gjeografike, nëse ato janë një ent publik ose privat dhe faktorë të tjerë.

Parimi i njohjes së të ardhurave, një tipar kyç i kontabilitetit me bazë akruale, dikton që kompanitë të njohin të ardhurat ashtu siç fitohen, jo kur marrin pagesën.

Njohja e saktë e të ardhurave është thelbësore sepse ndikon drejtpërdrejt në integritetin dhe qëndrueshmërinë e raportimit financiar të një kompanie.

Për të standardizuar proceset rreth njohjes së të ardhurave, FASB lëshoi ASC 606, i cili ofron një kornizë me pesë hapa për njohjen e të ardhurave.

SNRF 15[1]  të ngjashme[2], të ardhurat nga kontratat me klientët përmban pikërisht sqarimin kryesor lidhur me njohjen e të ardhurave të ardhme nga standartet e kontabilitetit.

Si është njohja e të ardhurave?

Në thelb, njohja e të ardhurave është e vlefshme kur një biznes i ka fituar në të vërtetë paratë e tij. Në mënyrë tipike, të ardhurat njihen pasi detyrimet e performancës konsiderohen të përmbushura dhe shuma në para është lehtësisht e matshme për kompaninë. Një detyrim i performancës është premtimi për të ofruar një mall ose shërbim “të veçantë” për një klient. Në pamje, mund të duket e thjeshtë, por një detyrim ekzekutimi që konsiderohet i përmbushur mund të ndryshojë bazuar në një sërë faktorësh.

Parimi i njohjes së të ardhurave është një komponent kyç i kontabilitetit me bazë akruale. Kjo metodë e kontabilitetit njeh të ardhurat pasi ato konsiderohen të fituara, ndryshe nga kontabiliteti alternativ i bazuar në para, i cili njeh të ardhurat në momentin e marrjes së parasë.

Vini re! Në rastin e kontabilitetit me para në dorë, parimi i njohjes së të ardhurave nuk është i zbatueshëm.

Në thelb, parimi i njohjes së të ardhurave do të thotë që të ardhurat e kompanive njihen kur shërbimi ose produkti konsiderohet i dorëzuar klientit, pra jo kur merren paratë. Përcaktimi i asaj që përbën një transaksion mund të kërkojë më shumë kohë dhe analizë sesa mund të pritet. Për të njohur me saktësi të ardhurat, kompanitë duhet t’i kushtojnë vëmendje pesë hapave dhe të sigurohen se po i interpretojnë ato në mënyrë korrekte.

Kriteret e Standardeve të Raportimit SNRF

Sipas kritereve të SNRF-ve, që të njihen të ardhurat duhet të plotësohen kushtet e mëposhtme:

• Rreziku dhe shpërblimet janë transferuar nga shitësi te blerësi.
• Shitësi nuk ka kontroll mbi mallrat e shitura.
• Mbledhja e pagesave nga mallrat ose shërbimet është e siguruar në mënyrë të arsyeshme.
• Shuma e të ardhurave mund të matet në mënyrë të arsyeshme.
• Kostoja e të ardhurave mund të matet në mënyrë të arsyeshme.

Modeli me katër hapa për njohjen e të ardhurave[3]

Së pari, identifikoni kontratën me klientin. Për të përfunduar këtë hap, palët duhet të plotësojnë disa kritere. Të gjitha palët duhet së pari të miratojnë kontratën dhe të angazhohen për të përmbushur detyrimet e tyre. Kontrata do të përshkruajë të drejtat e secilës palë, si dhe kushtet e pagesës në lidhje me mallrat ose shërbimet që do të transferohen. Ajo gjithashtu duhet të ketë “përmbajtje tregtare”[4]. Kjo do të thotë që të dyja palët presin që flukset e ardhshme të parasë së një biznesi të ndryshojnë si rezultat i transaksionit. Së fundi, mbledhja e të ardhurave duhet të jetë e mundshme. Kjo do të thotë që pagesa ka të ngjarë të merret (d.m.th., rreziku i kredisë së klientit duhet të vlerësohet në fillimin e kontratës).

Së dyti, identifikoni detyrimet e performances. Në këtë hap, një njësi ekonomike duhet të identifikojë të gjitha detyrimet e veçanta të performancës. Një detyrim ekzekutimi është një premtim në një kontratë për të transferuar një mall ose shërbim te klienti. Ekzistojnë dy kritere që një mall ose shërbim të konsiderohet i veçantë dhe të dyja këto kritere duhet të plotësohen.

Një mall ose shërbim është i aftë të jetë i dallueshëm nëse klienti mund të përfitojë prej tij vetë ose me burime të tjera që janë lehtësisht të disponueshme. Një mall ose shërbim duhet gjithashtu të jetë i identifikueshëm veçmas nga premtimet e tjera në kontratë për t’u konsideruar i dallueshëm – i referuar zakonisht si “i dallueshëm në kontekstin e kontratës”.

Së treti, përcaktoni çmimin e transaksionit. Kjo pjesë e procesit përfshin përcaktimin e shumës së parave, që njësia ekonomike pret të ketë të drejtë, në këmbim të transferimit të mallrave ose shërbimeve të premtuara te një klient (d.m.th. çmimi i transaksionit). Kjo nuk përfshin shumat e mbledhura në emër të palëve të treta, si p.sh. tatimi mbi vlerën e shtuar. Në shumë raste, ky hap është i drejtpërdrejtë, pasi shitësi do të marrë një shumë fikse parash njëkohësisht me mallrat ose shërbimet e transferuara.

Megjithatë, efektet nga disa faktorë mund të komplikojnë përcaktimin, të tilla si:

• Konsiderata të ndryshueshme. Janë ato raste kur ka pasiguri rreth shumës së parave, si në rastet e zbritjeve, kreditimit të mallit, rimbursimeve, binuseve, stimujve dhe artikujve të ngjashëm.
• Vlerësimet kufizuese të konsideratave. Njësitë ekonomike duhet të vlerësojnë gjasat dhe madhësinë e kthimit të mundshëm të të ardhurave (për shkak të faktorëve si paqëndrueshmëria e tregut).
• Ekzistenca e një komponenti të rëndësishëm financimi. Rastet, kur ka më shumë se një vit ndërmjet marrjes së vlerës dhe transferimit të mallrave ose shërbimeve, një kontratë mund të ketë një komponent të rëndësishëm financimi. Një komponent financues në çmimin e transaksionit merr në konsideratë vlerën në kohë të parasë.
• Konsideratat pa para fizike. Rastet, kur një konsumator paguan në formën e mallrave, shërbimeve, kriptovalutë, aksioneve ose shuma të tjera pa para.
• Konsideratat e pagueshme për klientin. Rastet kur një kompani duhet të bëjë gjithashtu një pagesë për një konsumator si tarifat e sigurimit, reklamat bashkëpunuese, kuponat dhe zbritjet.

Vini re! Nëse një kontratë ka më shumë se një detyrim ekzekutimi, një kompanie do t’i duhet të ndajë çmimin e transaksionit për secilin detyrim të veçantë të performancës bazuar në çmimin e saj relativ të pavarur të shitjes.

Së katërti, njohja e të ardhurave si detyrimi i performancës është i përmbushur. Ky hap i fundit sqaron se njohja e të ardhurave bëhet kur përmbushen detyrimet e performancës në kontratë.

• Transferimi i kontrollit. Kur klienti merr kontrollin mbi aktivin, ai konsiderohet i transferuar dhe detyrimi i performancës së kompanisë konsiderohet i përmbushur. Kompania më pas mund t’i njohë ato të ardhura.
• Detyrimet e performancës të përmbushura me kalimin e kohës. Ndërsa një kompani transferon kontrollin e një malli ose shërbimi me kalimin e kohës, ajo përmbush detyrimin e performancës dhe mund të njohë të ardhurat me kalimin e kohës nëse plotësohet një nga kriteret e mëposhtme:

– Klienti merr dhe konsumon përfitimet e ofruara nga performanca e njësisë ekonomike ashtu siç kryen njësia ekonomike.

– Performanca e njësisë ekonomike krijon ose përmirëson një aktiv (për shembull, punë në vazhdim) që klienti e kontrollon ndërsa aktivi krijohet ose përmirësohet.

– Performanca e njësisë ekonomike nuk krijon një aktiv me një përdorim alternativ për njësinë ekonomike dhe njësia ekonomike ka një të drejtë të detyrueshme për pagesë për performancën e përfunduar deri më sot.

Një shembull i përmbushjes së detyrimeve të performancës me kalimin e kohës do të ishte një përdorim i sipërfaqeve të ndërtimit edhe pse klientët nuk zotërojnë ende titullin e pronësisë për activin që ata kontrollojnë.

• Detyrimet e ekzekutimit të përmbushura në një moment në kohë. Nëse një detyrim i ekzekutimit nuk përmbushet me kalimin e kohës, detyrimi i ekzekutimit përmbushet në një moment kohor. Për të përcaktuar momentin në të cilin klienti merr kontrollin e një aktivi të premtuar dhe kompania përmbush një detyrim të performancës, ajo duhet të marrë parasysh hapat për kontrollin dhe treguesit e mëposhtëm të transferimit të kontrollit:
• Kompania ka të drejtën aktuale të pagesës për aktivin.
• Klienti ka titull ligjor mbi aktivin.
• Kompania ka transferuar posedimin fizik të aktivit.
• Klienti ka rreziqet dhe përfitimet e pronësisë së aktivit.
• Klienti e ka pranuar aktivin.

Për shembull, një prodhues paisjesh i dërgon një paisje një klienti. Ky klient ka 30 ditë pas marrjes për të kthyer paisjen nëse është e nevojshme. Kompania do të konsiderojë të përmbushur detyrimin e ekzekutimit pasi kanë kaluar 30 ditë.

• Matja e progresit drejt përmbushjes së plotë të një detyrimi të performances. Për çdo detyrim të performancës të përmbushur me kalimin e kohës, një kompani duhet të njohë të ardhurat me kalimin e kohës duke matur progresin drejt përmbushjes së plotë të atij detyrimi të performancës. Metodat për matjen e progresit përfshijnë si më poshtë:
• Metoda e daljes së produktit. Produktet janë mallra ose shërbime të përfunduara dhe të transferuara te klienti. Një kompani fillimisht vlerëson sasinë e produkteve të nevojshme për të përmbushur kontratën. Më pas, njësia ekonomike ndjek progresin drejt përfundimit të kontratës duke matur rezultatet aktuale në lidhje me totalin e produkteve të vlerësuara të nevojshme për të përmbushur detyrimin e performancës. Numri i produkteve të prodhuara ose i shërbimeve të ofruara janë të dy shembuj të matjeve të prodhimit.
• Metoda e hyrjes së mallrave dhe shërbimeve (inputet). Inputet maten me sasinë e përpjekjes që është bërë për të përmbushur një kontratë. Metoda e hyrjes së inputeve zbatohet duke vlerësuar fillimisht totalin e inputeve të kërkuara për të përmbushur një detyrim të performancës. Kompania më pas krahason përpjekjet e deritanishme me totalin e vlerësuar të nevojshëm për të përmbushur detyrimin e performancës. Për shembull, paratë, koha dhe materialet e përdorura janë të gjitha masat hyrëse.

Shembuj të njohjes së të ardhurave

Për të kuptuar më mirë njohjen e të ardhurave, le të shohim dy shembuj të kompanive me modele të ndryshme biznesi.

Shembull: Ndërtimi i pronave rezidenciale

Një kompani e ndërtimit të pronave rezidenciale jep oferta për pagesa pjesore për të tërhequr klientët e saj. Ajo gjithashtu ngarkon një tarifë fillestare prej të paktën 30% të vlerës së plotë një herë në fillimin e kontratës së porosisë (premtimi për shitjen).

Pasi të përfundojë procesi fillestar (d.m.th., konsumatori të ketë plotësuar dhe firmosur kontratën, si dhe hartohen edhe kalendari i pagesave gjëtë periudhës së ndërtimit të pronës rezidenciale), ato para të paguara fillimisht do të njihen sit ë ardhura. Pagesat e kryera paguhen në fillim të çdo tremujori edhe pse vetë prona nuk dorëzohet deri në fund të vitit të dytë nga data e firmosjes së kontratës. Kompania nuk mund ta njohë çdo pagesë paradhënie kur e merr atë dhe ato të ardhura mund të njihen si të fituara. Në fund të vitit fiskal, kur biznesi ka ofruar një pjesë të shërbimit ndërtimor, kontabiliteti mund të përditësohet për të pasqyruar të ardhurat e njohura rishtazi.

Kushtet për njohjen e të ardhurave ndryshojnë në bazë të gjeografisë së një kompanie, modelit të biznesit, nëse është një ent publik apo privat, banka e saj, investitorët dhe shumë faktorë të tjerë.

Shumë kompani ndjekin vullnetarisht udhëzimet e SNRF, por në rreth 144 vende që kanë mandatuar SNRF (hapet në një skedë të re), këto praktika kontabël janë një kërkesë ligjore për institucionet financiare dhe kompanitë publike.

[1] https://assets.kpmg.com/content/dam/kpmg/be/pdf/2022/handbook-revenue-IFRS15.pdf

[2] https://ieka.al/wp-content/uploads/2021/03/SNA-mbi-Raportimin-e-Audituesit-te-Pavarur-2015.pdf

[3] https://www.netsuite.com/portal/resource/articles/accounting/revenue-recognition.shtml

[4] Përmbajtja tregtare ndodh kur një transaksion shkakton një ndryshim të identifikueshëm dhe të matshëm në rrethanat ekonomike të njësisë ekonomike.