Formalizimi i politikës për dividendin për bizneset shqiptare

Sipas llogaritjeve nga ALTAX, fitimet e mbi 30 mijë bizneseve të mesme dhe të mëdha të raportuara nga deklaratat tatimore në vitin 2021 ishin 237.76 miliard lekë, që korrepondon me shumën prej 35.66 miliard lekë të paguara nga fitimet e bizneseve shqiptare me xhiro vjetore mbi 14 milion lekë. Ky fitim para tatimit përbën një shumë gjithsej sa 12.5% të prodhimit të brendshëm (PBB). Nga kjo shumë, rreth 1.9% e PBB-së është tatim fitimi dhe rreth 10.6% e PBB-së është fitim neto, që mund të shpërndahet te aksionerët e bizneseve apo të riinvestohet për shpenzime të ndryshme si dhe investime.

Në vitin 2021 është shpërndarë 45.77 miliard lekë divident, që shprehet në një përfitim për buxhetin prej 3.64 miliard lekë tatim mbi dividentin.

Në fakt fitimi neto (fitimi pas tatimit mbi fitimin, i mbetur gjendje për tu shpërndarë apo investuar) është 202.1 miliard lekë. Nga llogaritjet (pas zbritjes së dividentit) duket se 156.3 miliard lekë janë mbajtur të pashpërndara dhe janë përdorur për shpenzime apo për investime.

Fitimet e mbi 70 mijë biznesve në vitin 2020 ishin 190 miliard lekë që i përgjigjen tatim fitimit prej 28.35 miliard lekë.

Ky fitim përbën nje shumë gjithsej sa 11.5% të prodhimit të brendshëm apo 1% më pak se në vitin 2021 duke reflektuar edhe një mbarjte të rezultateve me humbje të vitit 2020. Nga kjo shumë 1.7% e PBB-së është tatim fitimi dhe rreth 9.8% e PBB-së është fitim që duhet të shpërndahej te aksionerët e bizneseve apo të riinvestohej për shpenzime të ndryshme si dhe investime.

Në vitin 2020 është shpërndarë 29 miliard lekë divident, që shprehet në një përfitim për buxhetin prej 2.32 miliard lekë tatim mbi dividentin.

Nëse bëjmë llogaritjen e fitimit të mbetur pas tatimit mbi fitimin, i mbetur gjendje për tu shpërndarë apo investuar është 161 miliard lekë. Nga llogaritjet pas zbritjes së dividentit duket se 158.7 miliard lekë janë mbajtur të pashpërndara dhe janë përdorur për shpenzime.

Nëse vetëm nga kjo llogaritje e dy viteve të fundit financiare do të shikojmë se sa fitim të pashpërndarë mbajnë gjendje bizneset shqiptare (315 miliard lekë/2.6 miliard Euro) do të duhet të shikojmë se sa është investuar në nivelin e rritjes së formimit i kapitalit fiks bruto[1].

Në publikimin e rritjes ekonomike tremujore[2] duket se komponenti i Formimit bruto të kapitalit fiks shënoi një rritje me 5,73% në tremujorin e parë 2022 dhe 5.55% në tremujorin e katërt 2021. Nisur nga këto të dhëna dhe bazuar në studimet mbi efektivitetin e tij, që tregojnë se një ndryshim prej 1% i kapitalit fizik çon në një rritje prej 0.833% të rritjes ekonomike duket se fitimet e pashpërndara në një shikim të parë nuk kanë shkuar për rritjen e investimeve kapitale. Zbërthimi i këtij niveli të kapitalit fiks në vend numëro nuk tregon një dominim të aseteve fikse dhe të luajtshme[3] dhe kjo duhet të kuptohet se fitimet e pashpërndara duket se janë orientuar drejt shpenzimeve operative dhe të mirëmbajtjes.

Ç’do të thotë kjo?

Si fillim mund të thuhet, se nuk ka asnjë detyrim ligjor për një biznes shqiptar/të huaj për të deklaruar dividentë. Edhe nëse ka fitime të disponueshme për shpërndarje, Asamblea e shoqërisë tregtare mund të vendosë të mos deklarojë dividentë, nëse kjo nuk është në interesin më të mirë të saj.

Sipas ligjit, vetëm ato fitime që janë realizuar janë të disponueshme për shpërndarje si divident. Fitimet nga aktiviteti normal tregtar janë zakonisht fitime të realizuara, në krahasim me fitimet e parealizuara për shembull, një rivlerësim i pasurisë së kompanisë, të cilat nuk janë automatikisht të disponueshme për shpërndarje derisa rivlerësimi të realizohet nga shitja e pronës. Llogaritë zakonisht do të bëjnë dallimin midis fitimeve që realizohen dhe atyre që nuk janë realizuar.

Nëse dividenti mund të jetë gati për tu shpërndarë kjo nuk do të thotë se ai mund të shpërndahet. Është bordi i drejtorëve apo Asambleja e shoqërisë organi vendimarrës për të shpërndarë divident apo jo.

Arsyeja e heqjes dorë nga dividenti mund të jetë sepse preferohet të mbahen para gjendje në biznese dhe të riinvestohen në drejtimin e biznesit, në krahasim me marrjen e një pagese dhe humbjen e një pjese të fitimit nëpërmjet taksimit të dividendëve.

Kur bizneset kanë nevojë për rezultate pozitive sepse duan të shpërndajnë më shumë dividentë sesa flukset e tyre monetare nga operacionet, ne kemi konstatuar se ato priren të menaxhojnë fitimet lart për të përmbushur dividentët që duhen paguar. Në të kundërt, kur bizneset paguajnë më pak divident në krahasim me flukset e tyre monetare nga operacionet (për të shmangur tatimin mbi fitimin e kompanisë), ato i menaxhojnë fitimet e tyre në rënie.

Fitimet e pashpërndara nga vitet e mëparshme jo vetëm që ulin drejtpërdrejt menaxhimin e të ardhurave të shoqërisë, por gjithashtu zbusin ndikimin e nevojës për rezultate pozitive në menaxhimin e fitimeve.

Ndër arsyet kryesore, pse bizneset shqiptare nuk shpërndajnë dividend duket se nuk është vetëm problem i shmangies së tatimit, pasi me uljen e normës tatimore në vitet e fundit në nivelin e 8% të taksimit të dividentit dhe ndarjes së fitimit nuk ka tregues që shfaqin një nxitje në shpërndarje të madhe të dividenteve[4].

Ndër arsyet kryesore që mbeten të analizohen edhe nëpërmjet analizës financiare të pasqyrave të grupeve të ndryshme të bizneseve së pari është i lidhur me problemet financiare që mbartin prej vitesh aktivitetet në Shqipëri.

Shkaku kryesor i pezullimit të dividentit mund të jetë se shoqëritë tregtare janë në kushtet e një situate jo favorizuese financiare. Për shkak se dividentët u lëshohen aksionerëve nga fitimet e pashpërndara, shoqëritë tregtare në vështirësi mund të zgjedhin të pezullojnë pagesat e dividentëve për të mbrojtur rezervat e tyre financiare për shpenzimet e ardhshme.

Nëse të ardhurat janë ulur ose kostot janë rritur, shuma e parave të mbetura për dividentë në fund të vitit mund të jetë minimale (ose të mos ekzistojë). Ndonjëherë, pezullimet e dividentëve mund të shpallen nga nevoja, që do të thotë se nuk ka fitim për t’u shpërndarë, ose nga planifikimi financiar proaktiv që do të thotë se marzhet e fitimit nuk janë mjaft të mëdha për të garantuar ndonjë shpenzim jo thelbësor.

Ndër arsyet për mos shpërndarjen e dividentit në situatat aktuale të dinjamikave të ekonomisë lidhet edhe me pasigurinë për të ardhmen dhe nevojën për të përballuar shpenzime të papritura. Për shkak të shpenzimeve të papritura mundet si opsion që të reduktohen apo pezullohen përkohësisht shpërndarja e fitimeve. Edhe nëse të ardhurat mbeten konstante nga viti në vit, një vendim gjyqësor kundër kompanisë ose nevoja për të zëvendësuar ose përditësuar me vendimarrje të diktuara nga ndryshime ligjore apo edhe për nevoja imediate biznesi për paisje dhe investime teknologjike mund të kërkojë që kompania të përdorë fitimet e saj për këto qëllime e të tjera të ngjashme me to.

Një arsye tjetër për mosshpërndarjen e dividentit është e lidhur me për faktin e thjeshtë se pasqyrat financiare nuk pasqyrojnë realitetin e situatës së gjendjeve të aktiveve të shoqërisë tregtare, që lidhet realisht me problemet që trashëgojnë prej vitesh pasqyrat financiare, për një grup biznesesh, të cilat kanë ndërtuar marëdhënien e tyre me buxhetin nëpërmjet evazionit tatimor.

Ndër të gjitha rastet e paraqitura[5] është e nevojshme, që të angazhohet më fort administrata tatimore dhe institucionet e monitorimit financiar të kalojnë në analizën dhe menaxhimin e rriskut tatimor gjithë rastet e dyshuara.

Përtej asaj se çfarë duhet të bëjë kontrolli tatimor, qeveria dhe gjithë Ne duhet të shikojmë edhe disa politika të reja lidhur me trajtimin e dividentëve si një politikë e re dhe ndryshe nga më parë.

Kjo politikë e re duhet lidhur ngushtësisht tashmë me mekanizma nxitëse, si për të formalizuar më tej të ardhurat nga dividenti, por edhe për të qenë më pranë nevojave reale të shoqërive tregtare në kushtet e ndërhyrjes së shtetit me paketa të ndihmave dhe gjithashtu edhe me instrumente të subvencioneve të ndryshme që planifikohen dhe jepen me raste.

Në kushtet kur parashikohet hyrja e kapitalit të ri (do të jetë shumë më e lartë se përpara) në shoqëritë tregtare shqiptare duhet që ti paraprihen edhe me një rishikim të politikave financiare dhe fiskale lidhur me trajtimin e aksionarëve të rinj dhe të vjetër, si dhe dividentiti dhe tatimit mbi dividentin.

Aksionarët e rinj, por edhe egzistuesit (do të) zotërojnë një pjesë të shoqërisë që është në përpjesëtim me shumën që ata investojnë në kapitalin e saj. Ata mbajnë të gjitha rreziqet (rrezikun e falimentimit, rrezikun e likuiditetit ose rrezikun e humbjes së kapitalit), në këmbim të të cilit ata shpresojnë të marrin një kthim në aksionet e tyre dhe të paguhen dividentë (si para në dorë ose aksione) si fryt i investimit të tyre. Teoria financiare na thotë se nëse qëllimi i një aksionari është të maksimizojë pasurinë e tij, atëherë ka rëndësi për të kur shpërndahet divident. Në të vërtetë, duke qenë se jo të gjitha politikat janë zbatuar të barabarta në tregun shqiptar, atëherë çmimi (vlera) i aksionit zvogëlohet me shumën e dividentit të paguar për shoqëritë që e shpërndajnë dhe favorizohen aksionet e shoqërive që nuk shpërndajnë dividentin. Por kjo praktikë nuk ndodh vetëm në rastin e tregut vendas.

Në mungesë të bursës financiare, por duke patur në konsidertë bursat e kriptomonedhave dhe lëvizje të tregut financiar në të ardhmen, si fillim nevoja për të trajtuar dhe nxitur shpërndarjen e dividentëve nga më shumë shoqëri bazuar te mbajtja e standartit të jetesës së aksionerëve dhe duke e sinkronizuar edhe me Deklaratë Individuale Vjetore të të ardhurave, do të vlente si formësim i domosdoshëm në praktikën e bizneseve shqiptare. Por më së shumti, kjo qasje duhet të jetë një fokus i veçantë i qeverisë për ndërhyrje direkte dhe për nxitje.

Nga ana tjetër, qeveria në mënyrë legjitime mund të nxisë ose edhe t’i detyrojë kompanitë të kufizojnë ose të lirojnë pagesat e dividentëve për arsye solidariteti në varësi të ndihmës financiare apo politikave tatimore lehtësuese nga qeveria. Nuk ka asgjë të pazakontë që qeveritë të vendosin disa kushte përpara se të ofrojnë ndihmë financiare/lehtësi tatimore (edhe pse përkatësia e këtyre kushteve është e diskutueshme). Kompanitë janë të lira të zgjedhin nëse dëshirojnë të përfitojnë nga një paketë shpëtimi/fiskale apo jo; nëse e bëjnë, si kompensim, ata duhet të bien dakord të paguajnë ose jo dividentë.

Megjithatë, kompanitë private që konsiderojnë se kanë fluks monetar të mjaftueshëm për të paguar dividentë duhet të jenë absolutisht të lira ta bëjnë këtë.

I takon kompanive dhe aksionarëve të saj të vendosin nëse dëshirojnë apo jo ta përdorin kapitalin e tyre si instrument solidariteti.

Konsultimi i politikës për dividentin dhe tatimin e tij është një hap i madh përpara në reformimin e tatimit të kapitalit në Shqipëri.

[1] Formimi i kapitalit fiks bruto (eng. GFCF) përfshin blerjet e aktiveve fikse minus nxjerrjet jashtë përdorimit nga prodhuesit rezidentë. GFCF është komponenti kryesor i investimeve vendase, si një proces i rëndësishëm që mund të përshpejtojë rritjen ekonomike.

[2] http://www.instat.gov.al/media/9745/pbb-tr4-2021.pdf

http://www.instat.gov.al/media/10255/pbb-tr1-2022.pdf

[3] https://journals.univ-danubius.ro/index.php/euroeconomica/article/view/2389/3175

[4] https://www.tatime.gov.al/shkarko.php?id=12083

[5] të cilat janë përmbledhje nga shoqëritë tregtare shqiptare sipas  përvojës së analizuar në dekadën e fundit dhe përpara saj lidhur me raportimin financiar nëpërmjet vetëdeklarimit