Çfarë e ndikon inflacionin dhe kursin e këmbimit?
Në një studim të mëparshëm të ALTAX[1], ne përmendnim të gjithë faktorët e analizuar dhe renditur, të cilët konsiderohen se janë ndikuesit mbi variacionet e kursit të këmbimit valutor dhe inflacionit.
Nga kjo analizë e mëparshme, ne konkludojmë se si rezultat i kombinimit të gjithë faktorëve që kontrollojnë ndryshimet në kursin e këmbimit, ato kanë dhënë efektin aktual në treg me një Euro më të dobët ndaj Lekut. Këta faktorë do ta mbajnë në këto nivele tregun e këmbimit valutor dhe inflacionin për sa kohë që disa nga ta nuk do të ndryshojnë tendencën e tyre.
Por, nisur nga mënyra se si është orientuar një pjesë e analizave duke relativizuar situatën aktuale për ndikimin e disa faktorëve që konsiderohen si kryesorët në kursin e këmbimit dhe inflacionin, ku analizat vërehen se kanë anashkalime dhe sqarime relative mendojmë se është koha që debati të jetë bazuar mbi tregues analitikë dhe sqarime të nivelit financiar në vend të atyre statistikorë.
Së pari, do të donim të ndaleshim te përdorimi i termave për të sqaruar edhe trajtimin e faktorëve ndikuesë.
Në asnjë terminologji dhe analizë teknike mbi kursin e këmbimit nuk përmenden shkaqe natyrale dhe jonatyrale në grupin e faktorëve ndikuesë.
Në tërësinë e tyre, kurset e këmbimit përcaktohen nga faktorë ekonomikë, si: normat e interesit, inflacioni, besimi konsumator te tregu dhe politika, llogaria korente në bilancin e pagesave, rritja ekonomike dhe tregues të ngjashëm ekonomikë dhe fiskalë të përmendur në fillim të analizës.
Ndërkohë, faktorë të tjerë që nuk konsiderohen ekonomikë janë ndërhyrja e qeverisë, rrisku i konkurueshmërisë në treg (sukseset dhe dështimet), spekullimet e tregut dhe paraja informale apo e pistë që ndër të tjera janë të lidhura ngushtësisht me faktorët ekonomikë.
Së dyti, në shoshitjen e efekteve ka edhe mjaft elementë që ndikojnë te këta faktorë dhe kushdo që është i interesuar të thellohet më tej drejt kësaj teme mund ti gjejë në shumë nga mundësitë e informacioneve që ofrohen online.
Për të mos përsëritur ato që ne kemi prezantuar më përpara, sot po ndalemi në sqarimin e tre faktorëve kryesorë që janë përmendur nga drejtuesit e institucioneve publike, si tre arsye kryesore pse Leku është forcuar më tej, megjithëse treguesit ekonomikë nuk e sugjerojnë se është kjo arsyeja.
I pari është ndikimi i investimeve të huaja[2] me prurjet e parasë sipas monedhës që i përket gjeografisë së investitorëve në vite[3], por që kryesisht janë të zonës Euro. Ajo që vlen në këtë analizë është ndikimi i investimeve te bilanci i pagesave[4]. Në tremujorin e katërt 2022 rezulton “ngushtim i deficitit të llogarisë korrente në bilancin e pagesave”[5]. Ndonëse llogaria rrjedhëse përfshin gjithashtu të ardhurat neto (të tilla si interesat dhe dividentët) dhe transfertat nga jashtë (ndihma e huaj), të cilat zakonisht janë një pjesë e vogël nga totali, kjo do të thotë se Shqipëria ka ngushtuar diferencën mes importeve të mallrave dhe shërbime me eksportet, por jo në nivele domethënëse. Këtë fakt e kemi shtjelluar në pikën e dytë.
Si rregull funksional, flukset financiare (në vitin 2022 ato ishin 1.372 miliard Euro) duhet të mbështesnin drejtpërdrejt rritjen ekonomike duke lehtësuar kufizimet në burimet e brendshme. Por, gjithashtu duhet të dobësonin në mënyrë indirekte rritjen nëpërmjet vlerësimit të kursit real të këmbimit.
Rritja e flukseve hyrëse të kapitalit duhet të çonte në bum krediti dhe në inflacion të çmimeve të aktiveve, të cilat do të kompensoheshin nga humbjet për shkak të zhvlerësimit të Lekut bazuar në kursin e këmbimit dhe rënies së çmimit të kapitalit.
Realisht tregu financiar shqiptar (ashtu si është) nuk ka kufizime nga burimet e brendshme, bum kreditimi nuk ka patur dhe zhvlerësim të lekut nuk kemi konstatuar ende deri në fund të muajit Prill 2023.
Pra duket se e gjitha pjesa e flukseve hyrëse mund të ndikonte në uljen e vlerës së lekut ndaj monedhave të vendeve investuese.
Problemi i ekonomisë shqiptare, i vërejtur përgjatë gjithë 2022 dhe në 4 muajt e parë të vitit 2023 është se flukset e financimeve nuk janë orientuar drejt prodhimit dhe ekonomisë konkuruese.
Më së shumti ato kanë rritur dhe fuqizuar qarkullimin dhe forcimin e pozitave monopoliste në tregun e pasurive të paluajtshme, tregun energjetik dhe tregun financiar duke shërbyer si një burim financimi me cikël të mbyllur, i cili nuk qarkullon vetëm direkt dhe me gjithë flukset e financimeve të huaja në tregun monetar.
Në fakt problemi më i madh i investimeve të huaja në Shqipëri është se 34.7% e tyre vijnë nga kompanitë me pronarë anonimë (kompani guackë) dhe që janë tema më e nxehtë e debatit të ekspertëve vendas dhe politikanëve. Kjo pjesë e kapitalit qarkullues ka shkuar në sektorët që mundet të lidhen me prodhimin dhe burimet energjetike dhe infrastrukturore dhe shërben si një para që mundet të rriti ofertën në tregun monetar, për arsye të qëllimeve që mbartin hyrjet e kapitalit me pronarë anonimë.
I dyti është bilanci tregtar, i cili me të drejtë përmendet si një faktor shumë përcaktues në variacionin e kursit të këmbimit dhe që ka peshë ndikuese ditë pas dite.
Sipas të dhënave të statistikave të tregtisë së jashtme, partneri kryesor me Shqipërinë, si për Eksportet[6], por edhe për importet është Italia me 42% të gjithë eksporteve.
Në krahasimin e importeve me eksportet për tremujorin e parë 2023, por edhe për vitin 2022 shikohet se deficiti tregtar në 2023 është 41%, në 2022 është 42%.
Ne rastin më të mirë në vitet e fundit, kur ekonomia ka filluar të punojë më shumë se zakonisht është rritur varësia nga importet dhe po ashtu edhe deficiti tregtar.
Në një analizë të ndikimit në tregun e këmbimit, por edhe në inflacion vihet re një situatë si më poshtë, sipas sektorëve kryesorë:
Eksportet
Fasoneria (tekstile dhe këpucë) në vend të parë duke përfaqësuar 28% te vlerës gjithsej të eksporteve
Burimet natyrore dhe lëndë djegëse në vend të dytë me 26%
Matëriale Ndërtimi në vend të tretë me 19%
Bujqesia në vend të katërt me 10% te vlerës gjithsej të eksporteve.
Importet
Makineri, paisje e pjese këmbimi në vend të parë përbën 23% të vlerës gjithsej të importeve.
Bilanci eksport – import është me 78% deficit
Bujqësia në vend të dytë 15%.
Bilanci eksport – import është me 61% deficit
Matëriale Ndërtimi në vend të tretë me 15%.
Bilanci eksport – import është me 26% deficit
Produkte kimike dhe plastike në vend të katërt me 14%.
Bilanci eksport – import është me 87% deficit
Burimet natyrore, lëndë djegëse në vend të pestë me 12%.
Bilanci eksport – import është me 25% suficit
Fasoneria (tekstile dhe këpucë) në vend të gjashtë me 11%.
Bilanci eksport – import është me 47% suficit
Treguesi i deficitit të eksporteve ndaj importeve në bilancin tregtar është dukshëm shumë më i lartë se suficiti.
Statistikat e importit dhe eksportit tregojnë vlerat e faturimeve mes bizneseve shqiptare me ato të huaja, si për eksportin, po ashtu edhe për importin. Por, ky faturim nuk do të thotë se pagesat/qarkullimi parave ka ndodhur në po të njëjtën kohë sipas faturimeve të transaksioneve. Të paktën mbi 20% e faturimeve paguhen më mbrapa se data e lëvrimit veçanërisht për eksportin, thënë kjo nga përvoja me biznesin, por edhe vetë reagimet e eksportuesve dhe importuesve shqiptarë.
Nisur nga bilanci tregtar, ku importet janë dukshëm më të larta se eksportet realisht duhet të kishte ndikuar jo në forcimin e Lekut, por në dobësimin e tij. Kjo tendencë ndodh pasi kemi një ofertë më të vogël të Euros, sepse ka më pak arkëtime nga faturat e eksportuesve dhe një kërkesë më të madhe për Euro nga importuesit, sepse nevojitet të paguhen faturat në euro të importit.
Kjo do të thotë se tregtarët dhe prodhuesit duhet të blenin në 2022 dhe në 2023 më shumë euro në treg, për të paguar faturat e mallrave dhe shërbimeve duke rritur më shumë kërkesën në raport me ofertën e eurove në rast se do të kishte hyrje-dalje të eurove vetëm nga marëdhëniet tregtare. Mirëpo, tregu shqiptar furnizohet me monedha të ndryshme edhe nga remitancat dhe paraja informale, përveç monedhave të huaja që hyjnë si investime, si dhe atyre që vijnë nga eksportet.
I treti, qarkullimi i parasë në treg si nga remitancat, por edhe nga paraja pa justifikim të burimit të saj, që ka kohë që është pjesë e ofertës monetare të shtuar është një ndikues që në analizat e vendeve të tjera mban një rëndësi të madhe.
Gjetjet tregojnë se fluksi i remitancave çon në mbiçmim të kursit nominal të këmbimit dhe rritje të ofertës monetare nën regjimin e kursit fiks. Por nga ana tjetër, niveli i kursit të këmbimit ka ndikim sepse dërguesit marrin parasysh vlerën e monedhës vendase kur dërgojnë paratë e tyre dhe në këtë rast, në momentin që kursi i këmbimit në 2022 ishte deri diku në nivele të logjikshme për familjet kuptohet që ky dërgim i parave ka vlejtur edhe për të zhvilluar më shumë konsumin.
Në vitin 2023, mbiçmimi i monedhës vendase (Leku) do të ulë raportin e remitancave sepse paraqet një formë të kostos për dërguesin.
Por në Shqipëri, kjo rëndësi e parasë së tepërt në treg shumëfishohet për arsye të nivelit kërcënues të informalitetit, prej korrupsionit të shtuar, prej pranisë së ekonomisë ende të bazuar te transaksionet me lekë në dorë, si dhe prej mosveprimeve të disa institucioneve apo veprimeve të segmentuara/fragmentarizuara dhe jo gjithpërfshirëse të institucioneve të tjera. Këta faktorë ndikojnë negativisht mbi kursin e këmbimit duke lejuar mundësinë e spekullimeve dhe kaosit në tregun valutor.
Analiza jonë tregon se, ndryshe nga dërgesat e emigrantëve, investimet e huaja direkte dhe futja e parave nga jashtë kanë një efekt mbiçmues për lekun në kursin real efektiv të këmbimit. Me fjalë të tjera, nëse ekziston rreziku i sëmundjes së kursit të këmbimit, ai vjen më shumë nga futja e parave nga jashtë dhe investimet e huaja direkte, ku afër 35% e tyre vijnë si fonde nga kompani offshore.
Ndërkaq edhe shpenzimet e qeverisë sigurisht që shkaktojnë një mbiçmim të Lekut, ku në këtë mes hapja tregtare do të ketë një efekt afatgjatë të rëndësishëm dhe negativ.
Në rastin e një rritje të remitancave duket se në vitin 2008 kur ka patur një fluks të ngjashëm nuk e ka dëmtuar konkurrencën e çmimeve të mallrave dhe shërbimeve. Rritja e konsumit të brendshëm të mallrave të tregtueshëm, e cila është proporcionalisht më e madhe se rritja e remitancave, shkakton një nënçmim të lekut në raport me euron.
Nga njëra anë, politikat e kontrollit të këmbimit valutor të ndjekura nga autoritetet publike priren të adoptojnë një kurs këmbimi të mbivlerësuar, duke përmbysur marrëdhënien midis remitancave dhe shpenzimeve brenda vendit. Nga ana tjetër, kur dërgesat e emigrantëve kanë qene më të ulta se viti 2022, duket se kjo nuk ka ndikuar as në uljen e konsumit të qeverisë bie, por as në një nënçmim të kursit real efektiv të këmbimit të lekut me euron.
Nga një barazpeshim i faktorëve ndikuesë për mbiçmim apo nënçmim të Lekut ndaj Euros, ndikimin në prishjen e kësaj balance e mban pikërisht futja e parasë me tepri nga jashtë dhe që është tashmë prezente duke tentuar të dalë jashtë kornizës së ekonomisë reale, madje tashmë mund të tentojë të jetë një sfidë ndaj saj dhe gjithë politikës monetare për de euroizimin të ndërmarrë prej vitesh nga Banka e Shqipërisë
[1] https://altax.al/rrisku-i-kursit-te-kembimit-midis-lekut-dhe-euros-ne-tregun-shqiptar/
[2] https://www.aida.gov.al/sq/biznes-ne-shqiperi/investime-te-huaja-direkte
[3]https://www.bankofalbania.org/?crd=0,8,1,8,0,18666&uni=20230501202207462524713780460241&ln=1&mode=alone
[4] Bilanci i pagesave përfshin tre komponentë: llogarinë rrjedhëse, llogarinë kapitale dhe llogarinë financiare
[5] https://www.bankofalbania.org/rc/doc/RSF_6MII_2022_per_publikim_23933.docx
[6] https://www.instat.gov.al/media/11463/tj-mars-2023.pdf
Leave a Reply
You must be logged in to post a comment.