Nga ‘BB-‘ në ‘BB’: Çfarë fshihet pas vlerësimit të ri të Shqipërisë?

Vendimi i Standard & Poor’s për të rritur vlerësimin e Shqipërisë nga “BB-” në “BB” përbën një lajm të rëndësishëm për financat publike dhe tregjet e kapitalit. Në sipërfaqe, ky zhvillim sinjalizon përmirësim të stabilitetit makroekonomik, menaxhimit të borxhit dhe besimit në institucionet ekonomike të vendit. Megjithatë, ky vlerësim nuk duhet marrë si një dëshmi absolute e përparimit ekonomik, por duhet analizuar në mënyrë kritike, duke marrë parasysh metodologjinë e përdorur, motivet pas vlerësimit dhe implikimet reale për ekonominë shqiptare.

Agjencitë e vlerësimit të kreditit, si S&P, përdorin një qasje të bazuar në tregues makroekonomikë dhe fiskalë për të përcaktuar aftësinë e një vendi për të shlyer detyrimet e tij financiare. Për Shqipërinë, disa elemente kyçe kanë luajtur rol në këtë rritje të vlerësimit:

1. Ulja e borxhit publik
Gjatë viteve të fundit, Shqipëria ka treguar një përmirësim në menaxhimin e borxhit publik. Nga një nivel mbi 80% të PBB-së në vitin 2020, borxhi është ulur në një interval midis 60-65% në vitin 2024. Kjo është një arritje e konsiderueshme, duke pasur parasysh presionet e krizave ekonomike të mëparshme dhe efektet e pandemisë.

Në anën tjetër, megjithëse përqindja e borxhit ka rënë, ai mbetet i lartë krahasuar me mesataren e vendeve të tjera me të njëjtin vlerësim kreditimi. Për më tepër, një pjesë e madhe e këtij borxhi është në valutë të huaj, duke e bërë Shqipërinë të ekspozuar ndaj luhatjeve të kursit të këmbimit dhe goditjeve të jashtme. Nëse ndodh një zhvlerësim i lekut ose një krizë ndërkombëtare financiare, barrë e borxhit mund të rritet ndjeshëm.

2. Rritja ekonomike e qëndrueshme
Ekonomia shqiptare ka treguar norma rritjeje të qëndrueshme mbi 3% në vitet e fundit. Kjo rritje është nxitur kryesisht nga turizmi dhe sektori i ndërtimit, dy fusha që kanë sjellë përfitime të dukshme për PBB-në dhe të ardhurat shtetërore.
Megjithatë, varësia nga këta sektorë mbart rreziqe të konsiderueshme. Turizmi është një industri ciklike dhe e ndjeshme ndaj faktorëve të jashtëm, siç janë krizat gjeopolitike apo ndryshimet klimatike. Ndërtimi, nga ana tjetër, ka përfituar nga investimet e emigrantëve dhe spekulimi në tregun e pasurive të paluajtshme, por mungesa e një baze të gjerë industriale dhe teknologjike lë pak hapësirë për rritje afatgjatë të qëndrueshme.

3. Investimet e Huaja Direkte (IHD)
Shqipëria ka arritur të mbajë një nivel të qëndrueshëm të investimeve të huaja, veçanërisht në sektorë si energjia dhe infrastruktura. Kjo është një shenjë e mirë për stabilitetin ekonomik dhe mundësitë e zhvillimit në të ardhmen.
Por, duhet vënë re se një pjesë e madhe e këtyre investimeve ka ardhur nëpërmjet projekteve të Partneritetit Publik-Privat (PPP), të cilat, megjithëse sjellin kapital të huaj, krijojnë gjithashtu një barrë të konsiderueshme financiare për buxhetin e shtetit në të ardhmen. Nëse këto projekte nuk menaxhohen me kujdes, ato mund të përkeqësojnë situatën fiskale afatgjatë të vendit.

Faktorët subjektivë dhe influenca politike në vlerësimin e S&P
Përveç treguesve objektivë, agjencitë e vlerësimit shpesh marrin parasysh faktorë subjektivë, si perceptimi i stabilitetit politik dhe përkushtimi ndaj reformave strukturore.

Perceptimi ndaj reformave
Vlerësimi i S&P mbështetet në supozimin se Shqipëria po ecën përpara me reformat ekonomike dhe financiare. Qeveria ka shpallur plane për të përmirësuar administratën tatimore, për të reduktuar evazionin fiskal dhe për të forcuar institucionet publike. Megjithatë, këto reforma janë ende në faza të hershme dhe rezultatet e tyre nuk janë ende të qarta.
Një tjetër faktor që mund të ketë ndikuar në këtë vlerësim është perspektiva e Shqipërisë për integrim në Bashkimin Evropian. Procesi i negociatave krijon një klimë më pozitive për investitorët, duke ndikuar në perceptimin e stabilitetit të vendit.

Interesi i Investitorëve Ndërkombëtarë
Një përmirësim i vlerësimit e bën më të lehtë për qeverinë shqiptare të emetojë borxh në tregjet ndërkombëtare me norma interesi më të ulëta. Megjithatë, kjo është më shumë në interes të qeverisë sesa të qytetarëve, pasi mund të çojë në rritjen e huamarrjes pa një përdorim efektiv të fondeve të marra.
Në të kaluarën, Shqipëria ka përdorur huamarrjen për të mbuluar boshllëqet buxhetore, në vend që të financojë projekte produktive me ndikim afatgjatë në ekonomi. Nëse kjo prirje vazhdon, përmirësimi i vlerësimit mund të shërbejë vetëm si një justifikim për më shumë borxh, pa rritje të dukshme të mirëqenies së qytetarëve.

Gjithsesi, për një vend të vogël si Shqipëria, vlerësimet e agjencive të kreditit kanë disa kufizime të rëndësishme, pasi ato:
– nuk pasqyrojnë realitetin ekonomik të qytetarëve. Një vlerësim më i lartë nuk do të thotë automatikisht se standardi i jetesës është përmirësuar apo se pabarazia ekonomike është zvogëluar.
– janë të ndikuara nga faktorë politikë dhe perceptimi global. Në disa raste, vlerësimet kanë qenë të vonuara ose të pasakta, siç u pa gjatë krizës financiare të vitit 2008.
– mund të krijojnë një iluzion të rremë të stabilitetit. Rritja e vlerësimit nuk garanton se ekonomia është e mbrojtur nga goditjet e jashtme apo problemet strukturore.

Vendimi i S&P për të rritur vlerësimin e Shqipërisë është një sinjal pozitiv për tregjet financiare, por ai nuk duhet interpretuar si një sukses i pakushtëzuar ekonomik. Përfitimet e vërteta do të varen nga mënyra se si qeveria do ta përdorë këtë vlerësim për të forcuar ekonominë e brendshme. Nëse reformat strukturore nuk thellohen dhe nëse ekonomia vazhdon të mbështetet te sektorë të paqëndrueshëm, ky përmirësim do të mbetet thjesht një shifër në raportet ndërkombëtare, pa ndikim të prekshëm në jetën e qytetarëve.