Raport progresi i KE: Shqipëria është mesatarisht e përgatitur në fushën e taksave

Është bërë përparim i kufizuar, nëpërmjet një farë racionalizimi të normave të akcizës, konsolidimit të fushës së fiskalizimit procesin dhe zbatimin efektiv të informacionit të llogarisë financiare me BE-në Shtetet Anëtare në përputhje me Standardin Global të OECD.

Miratimi i Ligjit të tatimit të ri mbi të ardhurat synon përafrimin e pjesshëm me direktivat kundër shmangies së taksave dhe bashkimeve.

Vendi mbeti në listën e juridiksioneve të FATF-së nën monitorim të shtuar pasi drafti i taksës dhe Ligji i amnistisë penale që Shqipëria u dërgoi atyre në fillim të vitit 2022 nuk ishte në përputhje me parimet apo praktikat më të mira të FATF. Në qershor 2023 FATF vendosi të propozojë një vizitë në terren, e cila u zhvillua në gusht dhe çoi në heqjen e Shqipërisë nga lista në Tetor 2023. Megjithatë, Shqipëria duhet të sigurojë që çdo ligj i ardhshëm i Pajtueshmërisë Vullnetare Tatimore (duke përfshirë amnistitë e mundshme penale) të jetë në përputhje me Acquis dhe standardet ndërkombëtare të BE-së.

Shqipëria u angazhua për të ndryshuar ose shfuqizuar  regjimi stimulues mbi industrinë deri më 31 dhjetor 2023, pasi është identifikuar si një potencial i dëmshëm i regjimit tatimor në kuadër të Forumit mbi Praktikat e Dëmshme Tatimore.

Në vitin e ardhshëm, Shqipëria duhet të:
→ zvogëlojë shpenzimet tatimore (lehtësitë dhe përjashtimet), veçanërisht për shkak të përjashtimeve;
→ thjeshtojë sistemin tatimor për të inkurajuar më tej pajtueshmërinë tatimore;
→ ndryshojë ose të heqë deri më 31 dhjetor 2023 regjimin e stimujve fiskalë për industritë, i konsideruar si një regjim tatimor potencialisht i dëmshëm në kuadër të Forumit mbi Praktikat e Dëmshme Tatimore;
→ miratojë masa për të rritur të ardhurat nga tatimet dhe taksat si pjesë e PBB-së në mënyrë miqësore me rritjen, por duke marrë parasysh rezultatet e një konsultimi të gjerë publik mbi politikat tatimore.

Por më konkretisht për ecurinë e sistemit tatimor sipas tipit të tatimeve mundemi ta shikojmë në vijim.

Për tatimet indirekte, norma standarde e TVSH-së është 20% dhe normat e reduktuara janë 6% dhe 10%.
Mbetet një numër i konsiderueshëm përjashtimesh që nuk parashikohen në acquis të BE-së. Në vitin 2022, në përgjigje të krizës së çmimeve të energjisë, Shqipëria përjashtoi nga TVSH-ja importin dhe shitjen e energjinë elektrike nëpërmjet shkëmbimit të energjisë elektrike shqiptare. Përveç kësaj, importi dhe furnizimi i druve të zjarrit u përjashtua nga TVSH-ja deri në fund të vitit 2023. Totali tremujor i rimbursimeve të TVSH-së publikohet rregullisht. Totali i detyrimeve të papaguara të rimbursimit të TVSH-së u pastrua pothuajse tërësisht deri në fund të 2021, dhe kjo ka mbetur e tillë në 2022, falë pjesërisht përdorimit të një procedure të automatizuar të bazuar te rrisku.

Tatimi i akcizës është pjesërisht në përputhje me acquis të BE-së. Që nga korriku 2022, niveli i akcizës për gazin e lëngshëm është i unifikuar, pavarësisht nga qëllimi i përdorimit. Në vitin 2023, normat e reduktuara për prodhuesit e vegjël të birrës dhe pijeve alkoolike u shfuqizuan. Në vitin 2022 u hoq akciza për akumulatorët.
Kalendari i ri për tarifat e akcizës së cigareve, i miratuar në nëntor 2021, ka vazhduar të jetë i aplikueshëm. Ai parashikon një rritje prej 15% gjatë 4 viteve në afërsisht 65 euro për 1000
cigareve deri në vitin 2026, duke u përafruar gradualisht me minimumin e BE-së, i cili aktualisht qëndron në 90 euro për 1000 cigare.

Për tatimet direkte, institucionet financiare janë të detyruara ligjërisht të llogarisin, mbajnë në burim dhe deklarojnë tatimin mbi të ardhurat nga kursimet. Për tatimin mbi të ardhurat e korporatave, një sërë dispozitash janë të përafruar pjesërisht me Direktivën kundër Shmangies Tatimore. Në mars 2023, Shqipëria miratoi Ligjin për tatimin mbi të ardhurat , i cili është pjesërisht i harmonizuar me dispozitat e Direktivave të BE-së për shmangien tatimore dhe bashkimet e shoqërive.
Shqipëria është angazhuar për të ndryshuar ose shfuqizuar deri më 31 dhjetor 2023 incentivat lehtësuese të regjimit fiskal për industrinë.

Edhe pse Task Forca e Veprimit Financiar (FATF) vlerësoi se Shqipëria ka përfunduar në mënyrë të konsiderueshme plani i saj të veprimit 2020, vendi mbeti në listën e FATF-së të juridiksioneve në monitorim të shtuar, pasi projektligji i amnistisë fiskale që Shqipëria u dërgoi atyre në fillim të vitit 2022 nuk ishte në përputhje me parimet apo praktikat më të mira të FATF. Në qershor 2023 FATF vendosi që të propozojë një vizitë në terren, e cila u zhvillua në gusht dhe çoi në heqjen e Shqipërisë nga “lista gri” në Tetor 2023.

Regjistrimet tatimore të bizneseve dhe fermerëve kanë vijuar të rriten. Regjistrimet tatimore te fermerët u rritën me 34.1% në 2022, me shumë gjasa lidhur me skemën e mbështetjes për fermerët
për kostot e karburanteve, ndërsa numri i ndërmarrjeve aktive jobujqësore të regjistruara është rritur me 5.6%.

Për bashkëpunimin dhe ndihmën e ndërsjellë administrative, Shqipëria ratifikoi një Marrëveshje për Tatimin e Dyfishtë me Finlandën në vitin 2023 dhe nënshkroi një marrëveshje për taksimin e dyfishtë me Sllovakinë në maj 2023. Shqipëria ende nuk ka përfunduar marrëveshje për taksimin e dyfishtë me Danimarkën, Qipron, Lituaninë, Portugalinë.

Ligji për shkëmbimin automatik të informacionit për llogaritë financiare është pjesërisht i harmonizuar me Direktivën përkatëse të BE-së të vitit 2014. Shqipëria ka shkëmbyer automatikisht informacion për llogaritë financiare  me 77 juridiksione (duke përfshirë 24 shtete anëtare të BE-së) në 2022 dhe ka marrë informacion nga 68 juridiksione (nga të cilat 21 shtete anëtare të BE-së) në kuadër të standardit të përbashkët të raportimit të OECD.
Sa i përket kapaciteteve operacionale, numri i vendeve vakante në administratën tatimore mbetet i lartë, nga 155 vende të lira pune në 2022 në 181 në mars 2023. Programi vjetor i trajnimit
bazohet në nevojat dhe 1 040 punonjës të Drejtorisë së Përgjithshme të Drejtpërdrejtë të Tatimeve (DPT) kaluan në procese trajnimi në vitin 2022.
Kompjuterizimi i procesit të fiskalizimit konsiderohet i përfunduar. Të gjitha transaksionet B2G (Biznes me Qeveri), B2B (Biznes me Biznes dhe B2C (Biznes me Konsumator) kryhen vetëm përmes sistemit të fiskalizimit dhe informacioni raportohet në kohë reale në administratën tatimore. Përpjekjet duhet të mbahen deri në sigurimin dhe rritjen e përputhshmërisë dhe përdorimi gjithnjë e më shumë i të dhënave të disponueshme në monitorimin e tatimeve dhe vlerësimet e rriskut.

Por, kur shikojmë vlerësimin për nismën e rritjes së pagës minimale dhe përpjekjet kundër informalitetit, raportuesit e KE prezantojnë, se “pavarësisht rritjes së kostove të biznesit, kompanitë i janë përgjigjur pozitivisht vendimit të qeverisë për rritjen e pagës minimale, si një mënyrë për të mbajtur punëtorët të lidhur me vendin e punës, veçanërisht në kompanitë me përdorim me intensitet të fuqisë punëtore. Administrata tatimore vazhdoi përpjekjet e saj për të trajtuar ekonominë informale duke zgjeruar bazën e tatimpaguesve, duke zbatuar pajtueshmërinë dhe duke punuar për të krijuar një fushe loje të barabartë për operatorët ekonomikë, duke përfshirë turizmin dhe ndërtimin. Sipas të dhënave të Inspektoratit të Punës për vitin 2022, turizmi (hotel, bar dhe restorante) kishte ekspozimin më të lartë ndaj punësimit informal me 44% të totali i rasteve të evidentuara, ndjekur nga prodhimi me 25% dhe ndërtimi me 21%. Për të intensifikuar përpjekjet për trajtimin e punësimit informal, numri i punëtorëve informalë të identifikuar u rrit me mbi 64% në 2022 krahasuar me 2021. Kërkohen gjithashtu më shumë përpjekje për rritjen e produktivitetit në ekonomi dhe përmirësimin e klimës së biznesit“.

“Për më tepër, Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve dhe Drejtoria e Përgjithshme e Doganave kanë vazhduar punën për identifikimin e evazionit dhe mashtrimit tatimor. Ende nevojiten përpjekje për formalizimin e ekonomisë informale dhe luftimin e evazionit fiskal dhe mashtrimit të detyrimeve doganore. Një marrëveshje është nënshkruar në janar 2021 ndërmjet Policisë së Shtetit Shqiptar dhe autoriteteve doganore të lejojnë hyrjen në SIENA. Megjithatë, këto lidhje ende nuk kanë qenë vënë në funksion. Kjo duhet të trajtohet si çështje urgjente nga palët e përfshira. Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve dhe Njësia e Inteligjencës Financiare nuk kanë marrë hapat e nevojshëm për të marrë akses në SIENA. Qasja në SIENA është thelbësore për të lejuar ndarjen e informacionit në kohën e duhur me homologët në vendet e BE-së”

Ndërkohë në prezantimin e situatës së politikave ekonomike sektoriale, prezantohen faktet, se “disa përparime janë bërë në identifikimin tregjeve të veçanta në fushën e eksportit. Çështjet që lidhen me kostot e transportit, procedurat më të thjeshta të eksportit, hulumtimi i tregut dhe këshillat për përmirësimin e diversifikimit të produkteve janë të gjitha fushat që duhet të jenë
adresuara në vijimësi. Shqipëria vazhdoi të ofrojë stimuj për industrinë agropërpunuese, e cila përballet me sfida, duke përfshirë mungesën e fuqisë punëtore dhe nivelet e ulëta të mekanizimit,
dixhitalizimit dhe inovacionit. Në qershor 2023, qeveria prezantoi masat e lehtësimit fiskal për bizneset e orientuara nga eksporti që përballen me kosto të larta për shkak të mbiçmimit të monedhës vendase (lekë) kundrejt euros me pothuajse 7% në periudhën janar-maj 2023, duke lejuar shtyrjen e pagesës së tatimit mbi fitimin në vitin 2024. Shqipëria miratoi gjithashtu një strategji ndërsektoriale 2022-2026 dhe planin e veprimit mbi axhendën dixhitale. Investitorët janë gjithnjë e më të interesuar për energjitë e rinovueshme, veçanërisht pas miratimit të Ligjit për burimet e rinovueshme dhe krijimit të Bursës së Energjisë Shqiptare. Qartësi e mëtejshme për kategorizimin e tokës që përdoret për qëllime bujqësore dhe toka që mund të merret me qira ose të përdoret për të prodhuar energji të rinovueshme u futën me Ligjin e ndryshuar për mbrojtjen e bujqësisë që u miratua në Korrik 2023″.

Si konkluzion, sipas raportit të progresit, vërehet se “Shqipëria ka arritur një nivel të moderuar (shënimi jonë: as shumë e as shumë pak) përgatitjeje në shumë fusha që lidhen me konkurrueshmërinë dhe rritjen gjithëpërfshirëse, përkatësisht tatimet dhe taksat, sipërmarrjet dhe politikat industriale, politikat sociale dhe punësimin, arsimin dhe kulturën, si dhe bashkimin doganor. E njëjta gjë vlen e vërtetë për transformimin dixhital dhe median, ku vendi ka bërë përparim të mirë, duke përfshirë edhe anëtarësimin në programin e Evropës Dixhitale në qershor 2023. Shqipëria ka njëfarë niveli të përgatitjes në fushat e shkencës dhe kërkimit. Aktualisht nuk ka stimuj tatimorë të bazuar në kosto për t’ua ofruar kompanive private për trajnime dhe kërkime. Edhe pse janë bërë disa përpjekje për të stimuluar bashkëpunimin publik/privat në këtë fushë, niveli shumë i kufizuar i investimeve në inovacion mbetet një pengesë për rritjen shumë të nevojshme të produktivitetit. Vendi arriti një nivel përgatitje në politikën ekonomike dhe monetare nga i moderuar në mirë, ku qeverisja dhe politika monetare e Bankës së Shqipërisë ishin të përshtatshme dhe efektive në përballimin e krizës së shkaktuar nga agresioni i Rusisë kundër Ukrainës. Por, kërkohen më shumë përpjekje në lidhje me pavarësinë e BSH. Me përparimin e kufizuar të bërë në bashkimin doganor, po ashtu kërkohet të bëhen më shumë përpjekje në ndjekjen e luftës kundër kontrabandës, korrupsionit dhe importeve të produkteve të falsifikuar. Praktikat e pronarëve të mediave për t’iu shmangur taksave kanë qenë denoncuar nga organizatat për lirinë e medias. Disa media që janë gjobitur nga organet tatimore për nën-raportimin e pagave të punonjësve kanë pretenduar se janë objektiva të frikësimit politik. Eshte e rëndësishme që puna, detyrimet tatimore dhe detyrimet e tjera ligjore të respektohen sistematikisht dhe pa diskriminim. Roli i shoqërisë civile, përfshirë në procesin e negociatave për anëtarësim në BE, duhet të jetë forcohet më shumë. Strukturat e krijuara për konsultimin e shoqërisë civile duhet të përforcohen dhe bëhen plotësisht funksionale. Nuk ka pasur progres në zbatimin e udhërrëfyesit në një mjedisi mundësues për shoqërinë civile. Ndryshimet e bëra në Ligjin e TVSH-së të vitit 2014 që lejon përjashtimet tatimore në vend të rimbursimeve tatimore nuk është zbatuar ende. Shqipëria ende nuk ka stimuj tatimorë në fuqi për donacionet individuale dhe ka vetëm stimuj marxhinalë tatimorë për donacionet e korporatave”. 

Në këtë përmbledhje të raportit të progresit 2023, në një tendencë krahasuese me vetëm 3 vite më përpara[1] duket se ndryshimet janë minore, por jo në fushën e administrimit tatimor, por më së shumti në drejtim të miratimit të disa ligjeve të reja dhe përshtatjeve me Acquis të BE-së. Për 4 vite duket se kemi ecur me hapin e kërmillit dhe do të duhen të paktën dhe n mandate qeverisëse të tjera që të arrijmë të përshpejtohen reformat për të rritur shpejtësinë e performancës së qeverisjes.

[1] Raport Progresi i Komisionit Europian për Shqipërinë, 2020