Një ndryshim në drejtimin e vendit është urgjentisht i nevojshëm

Në këtë sfond aktual ekonomik, inflacioni shqiptar u rrit në nivelet më të larta të disa dekadave. Në fillim, inflacioni më i lartë u pa si kalimtar, duke reflektuar rritjen e çmimeve relative për një numër të vogël artikujsh të prekur nga pandemia. Por ai u tregua këmbëngulës, duke u zgjeruar me kalimin e kohës. Si përgjigje, Banka Qendrore në përgjithësi na vendosi përpara kohën me ritmin e shtrëngimit të politikave kredituese. Inflacioni më i lartë dhe ndryshimi i pritjeve për reagimin e politikës çuan në periudha të luhatshmërisë së tregut financiar, me kushtet financiare që u shtrënguan ndjeshëm me kalimin e vitit, megjithëse nga një gjendje jashtëzakonisht e lehtë.

Ky kombinim i forcave krijon një pikëpamje sfiduese. Përzierja e inflacionit të lartë, kostove të larta dhe të paqëndrueshme të furnizimeve, si dhe tensionet e brendshme të rëndësishme kanë një ngjashmëri të pakëndshme me episodet që i ngjajnë stagflacionit global.

Një perspektivë e pasigurt se si biznesi ndikohet nga mungesa e lirisë në treg gjatë vitit 2022 dhe fillimit të 2023 së bashku me rritjen e korrupsionit përforcon rreziqet në rritje.

Ndryshe nga e kaluara në mjaft vende të ndryshme, stagflacioni sot do të ndodhte krahas dobësive të rritura financiare, duke përfshirë çmimet e zgjatura të aktiveve dhe nivelet e larta të borxhit, të cilat mund të rrisin çdo ngadalësim të rritjes.

Në këtë mjedis, politikëbërësit duhet tu përgjigjeshin në kohë përballimit të disa sfidave.

Masat që u miratuan erdhën si një reagim jo i diktuar nga kushtet dhe nevojat specifike të vendit, por si një përmbledhje e politikave që u konstatuan si efektive në vendet fqinje dhe europiane.

Në terma afatshkurtër, prioritet ishte ulja e inflacionit duke kufizuar sa më shumë që të jetë e mundur koston për aktivitetin ekonomik dhe duke ruajtur stabilitetin financiar. Megjithatë kjo nuk ndodhi sipas pritshmërive dhe kërkesave të aktorëve vendas dhe grupeve të interesit.

Në të njëjtën kohë, më së pari ishte imperativi për të rindërtuar balancat e reja në tregun monetar dhe fiskal nëpërmjet një normalizimi të qëndrueshëm të politikës, në vend që të synohej politikë me kryefjalë qasjen sociale e orientuar drejt mobilizimit të burimeve me ide dhe nisma vizionare. Shumë kohë dhe energji politike u konsumuan gjatë vitit 2022 për nismën politike për një amnistie fiskale, e cila sipas forcës politike drejtuese u mbrojt me argumentin se do të shpëtonte ekonominë.

Zhvillimet e fundit ekonomike e komplikojnë edhe më shumë këtë angazhim politik, të pamundur nga detyrat e pabëra nga qeveria.

Politika fiskale në veçanti përballet me presion për të adresuar kostot më të larta të jetesës dhe për të rritur shpenzimet që tashmë janë të natyrave të jashtëzakonshme.

Ndërkohë që duhet të respektohen angazhimet afatgjata për të drejtuar ekonominë drejt angazhimeve të brendshme, por edhe atyre të jashtme, bazuar në marrëveshje dhe marëdhënie të ndërtuara ndër vite.

Këto sfida u japin përparësi reformave në anën e ofertës për të nxitur rritjen e qëndrueshme.

Përvoja e vitit të kaluar, duke filluar nga pengesat në zinxhirët e furnizimit deri te presionet stagflacioniste europiane të shkaktuara nga konflikti në Ukrainë dhe mobilizimi me probleme i burimeve të brendshme, përforcon rëndësinë e rindezjes së motorrit të shpenzimeve të favorshme për rritjen ekonomike, veçanërisht investimet të shoqëruara me reformat në anën e ofertës.

Këto mund të rrisin rritjen dhe ta bëjnë atë më elastike, duke lehtësuar kështu normalizimin e politikave monetare dhe fiskale me kalimin e kohës.

Në mënyrën se si disa nga masat do të përfshijnë rritje të shpenzimeve të synuara nevojitet kujdes lidhur me atë që ofrohet si përfitim më tej, në një mjedis me hapësirë ​​të kufizuar fiskale, ku gjithashtu një premium për ta bërë sistemin tatimor më miqësor ndaj rritjes nevojitet më së shumti. Por detyra urgjente është çmontimi i korrupsionit dhe kronizmit nga menaxhimi i financave publike dhe institucioneve më të rëndësishme të vendit. Kjo kërkon një modifikim të vullnetit, që është shumë i vështirë të kryhet nga klasa aktuale politike me vullnet të korruptuar.

Si një nga detyrat më urgjente, tranzicioni i ekonomisë dhe politikës sociale drejt një “kontrate të re” kërkon masa të synuara për të vendosur një përzierje të një politike më të qëndrueshme dhe një mobilizimi të burimeve të qëndrueshme dhe të përshtatshme me të ardhmen.

Ulja e barrierave për hyrjen e firmave dhe forcimi i konkurrencës në ekonomi do të ndihmonte në akomodimin e ndryshimeve të shkaktuara nga pandemia në preferencat e konsumatorëve dhe do t’i afronte bizneset më pranë kufirit të produktivitetit. Por vetëm kaq nuk mjafton, pasi ambjenti i të bërit biznes ka nevojë të reflektojë në mënyrë të përgjegjshme dhe të sinqertë me dhe për publikun, për gjithë çfarë nuk është reflektuar deri më sot.

Mjafton të përmendim vitin e fundit 2022, ku ka pasur nga qeveria një rritje të masave kufizuese tregtare dhe kufizim të lirisë së tregut me argumentin e mbrojtjes së konsumatorëve nga çmimet e larta të ushqimeve dhe karburantit. Por kjo filloi të ndikojë në rritjen e kostove dhe çmimeve, përtej kufizimeve që solli politika monetare me normat e larta të interesit të rritë rrezikun e kufizimeve të mëtejshme të eksportit.

Analizat nga vendet fqinje sugjerojnë se një tranzicion i rregullt, që përmban një rritje në kohë të investimeve në disa sektorë vitalë të ekonomisë, që performojnë më mirë se të tjerët, si: diversifikimi burimeve energjetike, tregu financiar, mund të imponojnë kosto relativisht të vogla në terma afatshkurtër, por do të sjellë fitime të qëndrueshme afatgjata, të matura në termat e prodhimit ekonomik.

Në të kundërt, një tranzicion i çrregullt, ku përshtatja e teknologjisë ngec, si dhe burimet ekonomike intensive mbyllen me shpejtësi apo vijojnë të përdoren mjaft ngadalë, kjo do të përfshinte kosto të konsiderueshme si në terma afatshkurtër, po ashtu edhe në ato afatgjatë.

Ky reflektim në lidhje me orientimin e vendit ndaj tranzicionit pas pandemisë vlen shumë, pasi lufta në Ukrainë ka mprehur fokusin në sigurinë energjetike, e cila, veçanërisht në planin afatgjatë, është në përputhje me shtytjen për të “gjelbëruar” ekonominë.

Por, jo në të njëjtën mënyrë vlen kjo shtytje në rastin e Shqipërisë, e cila nuk ka të njëjtat sfida me vendet anëtare të BE-së lidhur me tranzicionin drejt energjisë “së gjelbër”. Problemet energjetike në vend janë të natyrës politike dhe menaxheriale.

Thënë kështu, në një periudhë të afërt, konsideratat e sigurisë së energjisë ka të ngjarë të vonojnë tranzicionin ekonomik shqiptar duke patur parasysh se kostot afatshkurtra të tranzicionit mund të jenë më të larta se sa supozohet në mënyrë konvencionale dhe mund të krijojnë barrë fiskale shtesë.

Për të aktivizuar rritjen e qëndrueshme dhe aty ku e lejon hapësira fiskale, edhe pse me vonesë duhet të përfitohet nga rritja e shpenzimeve për kapitalin njerëzor dhe fizik.

Shpenzimet e rritura dhe më të orientuara për arsimin do të ndihmonin në kompensimin e humbjeve në shkollim dhe aftësi edhe gjatë pandemisë, por do të ndikonin në tendencën e ardhme të largimit të të rinjve.

Përsa i përket kapitalit fizik, investimi për të përmirësuar gjendjen e infrastrukturës publike, nëse zgjidhet me kujdes dhe zbatohet në mënyrë efektive, mund ta bëjë ekonominë më të përgatitur për t’u përballur me çdo goditje të ardhshme, qofshin ato shëndetësore ose fatkeqësitë natyrore dhe të mbështesin funksionimin normal të ekonomisë.

Por në Shqipëri është kaluar sensi i masës, nëse nisemi nga analiza e kostos dhe përfitimit. Investimet në të paktën 5 vitet e fundit kanë tejkaluar çdo element të efektshmërisë së përfitimit nga investimet e kryera duke e krahasuar me ritmin e rritjes ekonomike. Kjo e fundit është rritur mesatarisht në harkun e 5 viteve të fundit në një nivel deri 2.9%. Ky nivel rritje mesatare është treguesi se investimet nuk kanë hyrë ende në funksion të rritjes ekonomike, por nga ana tjetër kanë marrë pjesë nga shpenzimet që duhet ti përkisnin shpenzimeve sociale, të cilat përtej investimit social të mangët tashmë ndodhen edhe përballë rritjes së presionit inflacionist duke i rikthyer vite mbrapa në nivelin e mirëqenies që gëzonin 2-3 vite më parë.

Kjo situatë që analizojmë pas 5 vitesh na tregon se vetëm politika investuese të shkëputura nga konteksti i tendencave sociale dhe financiare nuk arrin dot të prodhojë vlerë të shtuar, nëse nuk përfshihet si një politikë e harmonizuar me kërkesat dhe nevojat e momentit.

Kështu, p.sh. mungesa e reformave të plota në sektorin e tregut financiar, veçanërisht në reformën e pagave, në reformimin e vazhdueshëm të pensioneve, si dhe në reformën e përkrahjes sociale tashmë janë me kostot më të lartë pasi do të duhet të paguhet edhe për kohën kur ato nuk kanë arritur të realizohen sipas objektivave politikë të qeverisë.

Ndërsa disa nga këto rregullime janë të nevojshme dhe të dëshirueshme do të jetë e rëndësishme të shmangim impulset në rritje në favor të populizmit, kronizmit dhe fragmentimit, duke pasur parasysh rëndësinë e tregtisë dhe bashkëveprimit të gjithë aktorëve për rritjen dhe produktivitetin e ekonomisë dhe mirëqenien e individëve.

Nevoja për reforma strukturore nënvizon se rritja më e lartë dhe e qëndrueshme nuk mund të arrihet vetëm nëpërmjet politikave të stabilizimit makroekonomik.

Një prioritet tjetër ku nuk ka prioritizim nga qeveria lidhet me ruajtjen e tregut konkurrues dhe të hapur dhe shmangien e fragmentimit real dhe financiar të tij, veçanërisht përballë tensioneve gjeopolitike dhe rritjes së çmimeve.

Mirëpo, përdorimi i përsëritur dhe sistematik i politikave të tjera jo prioritare gjatë dekadës së fundit përballë dobësisë ekonomike, i kombinuar me vështirësitë në rindërtimin e politikave në kohë të mira është një arsye pse hapësira për manovra të politikës për përmirësime makroekonomike është zvogëluar kaq shumë me kalimin e kohës.

Në realitetin aktual politik me mungesë besimi dhe një klasë politike të korruptuar që nuk ka transparencën e nevojshme për t’u konsideruar përgjegjëse për politikat e ardhshme, duhet të gjejë momentin për të krijuar kushtet për kapacitete drejtuese të freskëta dhe më të përgjegjshme.

Një ndryshim në drejtimin e vendit është urgjentisht i nevojshëm.