Indeksi Bazelit dhe renditja e Shqipërisë në 2024

Metodologjia e Bazelit i referohet kornizave dhe udhëzimeve të krijuara nga Komiteti i Bazelit për Mbikëqyrjen Bankare (BCBS) për të vlerësuar dhe menaxhuar rreziqet në sektorin bankar. Shpesh përdoret për llogaritjen e indekseve të tilla si Indeksi i Bazelit AML (Kundër pastrimit të parave), i cili mat rrezikun e një vendi nga pastrimi i parave dhe financimi i terrorizmit.

Më poshtë është një përmbledhje se si funksionon zakonisht metodologjia e Indeksit AML të Baselit:

Komponentët kryesorë të Metodologjisë së Bazelit

1. Dimensionet e rrezikut:

Pastrimi i parave dhe financimi i terrorizmit: Vlerëson shtrirjen e aktiviteteve financiare kriminale dhe të paligjshme.

Korrupsioni: Vlerëson nivelin e korrupsionit në sektorin publik dhe privat.

Transparenca dhe Standardet Financiare: Shqyrton efektivitetin e sistemeve ligjore dhe financiare në parandalimin e pastrimit të parave.

Transparenca dhe Përgjegjshmëria Publike: Mat hapjen dhe qeverisjen në nivel qeveritar.

Rreziqet politike dhe ligjore: Vlerëson stabilitetin, zbatimin dhe sundimin e ligjit.

2. Burimet e të dhënave:

Institucionet ndërkombëtare si FATF (Task Forca e Veprimit Financiar), Transparency International dhe Banka Botërore ofrojnë të dhëna të papërpunuara.

Raportet dhe vlerësimet e rishikuara nga kolegët kontribuojnë në saktësinë e pikëve.

3. Llogaritja e indeksit:

Çdo dimension rreziku i caktohet një peshë në bazë të rëndësisë së tij.

Rezultatet janë të standardizuara për të siguruar krahasueshmërinë ndërmjet vendeve.

Gjenerohet një rezultat i përgjithshëm, duke renditur vendet në një shkallë ku rezultatet më të larta tregojnë rrezik më të lartë.

4. Përditësimet periodike:

Të dhënat dhe metodologjitë rishikohen dhe përditësohen çdo vit për të pasqyruar ndryshimet në rreziqe dhe për të siguruar saktësinë.

Shembull: Indeksi AML i Baselit

Shkalla: varion nga 0 (rrezik i ulët) në 10 (rrezik i lartë).

Përdorimet: Përcakton performancën kombëtare, mbështet përputhjen me standardet ndërkombëtare dhe ofron njohuri për masat rregullatore.

Indeksi i Basel AML drejtohet nga Instituti i Bazelit për Qeverisje, një organizatë e pavarur, jofitimprurëse me bazë në Zvicër. Instituti i Bazelit është i specializuar në luftimin e korrupsionit, pastrimit të parave dhe krimeve të tjera financiare, ndërkohë që promovon praktikat e qeverisjes së mirë në nivel global.

Detajet kryesore:

1. Instituti i Bazelit për Qeverisje:

E themeluar në vitin 2003, organizata mbështet qeveritë, bizneset dhe entitetet joqeveritare në përmirësimin e sistemeve të qeverisjes.

Instituti i Bazelit drejton dhe mirëmban Indeksin AML të Baselit, duke siguruar që ai të mbetet një mjet i pavarur dhe i besueshëm krahasues.

2. Roli i Komitetit të Bazelit për Mbikëqyrjen Bankare (BCBS): Ndërsa BCBS zhvillon rregullore ndërkombëtare bankare (të tilla si Basel I, II, III), ajo nuk menaxhon drejtpërdrejt Indeksin AML të Bazelit. Në vend të kësaj, BCBS fokusohet në stabilitetin bankar dhe menaxhimin e rrezikut.

3. Funksioni i Indeksit AML të Bazelit:

Indeksi i Basel është një mjet për vlerësimin e rrezikut të vendit që përdoret për të matur rrezikun e pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit (ML/TF) në mbarë botën.

Ai mbështetet në të dhëna nga institucionet ndërkombëtare si FATF, Transparency International dhe Banka Botërore.

Instituti i Bazelit për Qeverisje financohet nga një kombinim i burimeve të financimit publik dhe privat. Këto burime përfshijnë kontribute nga qeveritë, organizatat ndërkombëtare, fondacionet dhe entitetet e sektorit privat që mbështesin misionin e tij për të promovuar qeverisjen e mirë dhe për të luftuar korrupsionin dhe krimet financiare. Këtu është një përmbledhje e burimeve të tij tipike të financimit:

1. Kontributet e Qeverisë

Qeveri të ndryshme kombëtare ofrojnë mbështetje financiare për Institutin e Bazelit, veçanërisht ato të interesuara në rritjen e iniciativave globale kundër korrupsionit dhe kundër pastrimit të parave (AML).

Shembujt përfshijnë vende me angazhime të forta ndaj qeverisjes, si Zvicra dhe të tjera në Evropë.

2. Organizatat Ndërkombëtare

Financimi vjen nga institucione globale si:
Bashkimi Evropian (BE): Mbështet iniciativat që përputhen me qëllimet e tij të qeverisjes dhe kundër korrupsionit.

Kombet e Bashkuara (OKB) dhe organizatat e lidhura me to.

Banka Botërore dhe banka të tjera zhvillimore.

3. Fondacionet dhe Subjektet Jofitimprurëse

Organizatat dhe fondacionet filantropike kontribuojnë me fonde për projekte specifike që lidhen me qeverisjen, ngritjen e kapaciteteve ose kërkimin kundër korrupsionit.

Raportet e Institutit të Bazelit për Qeverisjen, duke përfshirë Indeksin AML të Bazelit, përgjithësisht konsiderohen të besueshme, veçanërisht në fushat e kundër pastrimit të parave (AML), kundër financimit të terrorizmit (CTF) dhe qeverisjes. Besueshmëria e tyre rrjedh nga disa faktorë kryesorë:

Përdorimi i burimeve me reputacion të të dhënave

Indeksi i Bazelit AML grumbullon të dhëna nga institucione të njohura globale dhe të pavarura, duke përfshirë:

FATF (Task Forca e Veprimit Financiar) për vlerësimet e pajtueshmërisë LPP (Lufta kundër pastrimit të parave)

Banka Botërore dhe FMN për qeverisjen dhe treguesit e kornizës ligjore.

Transparency International për perceptimet e korrupsionit.

Forumi Ekonomik Botëror për fuqinë institucionale dhe të dhënat e rrezikut.

Kjo mbështetje në burime të mirëpërcaktuara rrit besueshmërinë.

Indeksi i Basel AML përdoret gjerësisht nga qeveritë, institucionet financiare dhe zyrtarët e pajtueshmërisë për të vlerësuar rreziqet e pastrimit të parave në nivel vendi.

Organizatat si BE, OKB dhe bankat ndërkombëtare shpesh referojnë gjetjet e saj për politikëbërjen ose menaxhimin e rrezikut.

Kufizimet dhe konteksti i pranuar

Instituti i Bazelit pranon se raportet dhe indekset e tij janë mjete për vlerësimin e rrezikut dhe jo gjykime përfundimtare për vende të veçanta.

Ai nënvizon kufizimet e mundshme, të tilla si mbështetja në të dhënat e disponueshme publikisht dhe dallimet në shtrirjen ose kohën e vlerësimeve të burimit.

Raportet e Institutit të Bazelit janë të besueshme dhe të vlefshme për të kuptuar dhe për të zbutur rreziqet e krimit financiar, por si çdo mjet, ato janë më efektive kur përdoren në kombinim me të dhëna të tjera dhe analiza të ekspertëve. Qasja e tyre transparente dhe mbështetja në burime me reputacion rrit besueshmërinë e tyre në sektorët financiarë dhe të qeverisjes globale.

Indeksi i Basel AML 2024 vlerëson rreziqet e pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit në Shqipëri me një rezultat relativisht të ulët prej 4.35 nga 10, ku 10 përfaqëson rrezikun më të lartë. Kjo e vendos Shqipërinë në kategorinë me rrezik të mesëm, duke e renditur atë në vendin e 128 globalisht nga 164 vende të vlerësuara, duke e zhvendosur nga “zona e kuqe” në “zonën e gjelbër”. Në të kundërt, në vitin 2023, rezultati i Shqipërisë ishte 4.75 nga 10, duke e vendosur atë në kategorinë me rrezik të mesëm.

Shqipëria ka bërë kohët e fundit përparim të rëndësishëm në forcimin e kuadrit të saj kundër pastrimit të parave dhe luftimit të financimit të terrorizmit (LPP/CFT). Vendi u hoq nga lista gri FATF në tetor 2023 pas zbatimit të masave të tilla si rritja e kuadrit ligjor, rritja e ndjekjeve penale dhe përmirësimi i transparencës financiare. Megjithatë, Shqipëria ende përballet me sfida, veçanërisht në trajtimin e korrupsionit sistemik dhe reformave në drejtësi.

Raportet për Shqipërinë në vitin 2024 nga Indeksi i Bazelit AML dhe indekset e lidhura me korrupsionin kanë ndezur debate, veçanërisht mbi mospërputhjet në vlerësimet e korrupsionit, llogaridhënies dhe transparencës. Për shembull:

1. Indeksi i Bazelit AML: Shqipëria shënon rezultate relativisht të dobëta për sa i përket ekspozimit të saj ndaj rreziqeve të pastrimit të parave dhe financimit të terrorizmit. Këto vlerësime theksojnë boshllëqet në qeverisjen, zbatimin dhe masat LPP pavarësisht përmirësimeve të fundit në përputhje me standardet ndërkombëtare si ato të përcaktuara nga MONEYVAL dhe Task Forca e Veprimit Financiar (FATF).

2. Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International (CPI): Shqipëria shënoi 37/100 në vitin 2023, duke u renditur e 98-ta nga 180 vende. Kjo reflekton çështje të vazhdueshme me korrupsionin, sundimin e dobët të ligjit dhe përparimin e kufizuar në reformat kundër korrupsionit, të cilat të gjitha njihen gjerësisht në rajon.

Ndërkohë që është vërejtur njëfarë progresi, si rritja e transparencës në marrëveshjet ligjore dhe përmirësimi i mbikëqyrjes mbi subjektet jofinanciare, kritikat shpesh lindin nga palët e interesuara dhe ekspertët vendas. Ata argumentojnë se indekset mund të mos kapin plotësisht nuancat si reformat e fundit ose sfidat unike kombëtare. Për më tepër, pretendimet për ndikim politik dhe boshllëqe të të dhënave nxisin më tej skepticizmin midis individëve që kundërshtojnë këto renditje.

Këto shqetësime nxjerrin në pah kompleksitetin e vlerësimit të rreziqeve të korrupsionit dhe krimit financiar. Raportet përgjithësisht konsiderohen të besueshme, por potenciali për kufizime metodologjike dhe perceptime subjektive mund të çojë në interpretime të ndryshme.

Shqipëria ka bërë progres sipas përditësimeve të fundit të Indeksit AML të Bazelit dhe vlerësimeve përkatëse. Megjithatë, niveli i tij i përgjithshëm i rrezikut mbetet i lartë për shkak të sfidave të vazhdueshme të qeverisjes dhe korrupsionit.

Treguesit e Progresit të Shqipërisë janë si më poshtë:

– Përputhshmëri e përmirësuar me rekomandimet e FATF:
Shqipëria ka rritur transparencën e saj në marrëveshjet ligjore dhe ka përmirësuar rregullimin e subjekteve jofinanciare si noterët dhe agjentët e pasurive të paluajtshme. Sipas vlerësimit më të fundit të MONEYVAL, vlerësimet e pajtueshmërisë së Shqipërisë për rekomandimet kryesore të FATF-së janë rritur nga “Pjesërisht në përputhje” në “Gjithsesi e Përputhshme”.

– Kuadri ligjor i përforcuar:
Masat për të përmirësuar aksesin në informacionin e pronësisë përfituese dhe për të zbatuar mbikëqyrjen e bazuar në rrezik kanë adresuar mangësi të rëndësishme.

Mospërputhja e dukshme midis perceptimit të progresit antikorrupsion në Shqipëri dhe gjetjeve të indekseve si Indeksi i AML-së së Bazelit mund të rrjedhë nga dallimet në atë që këto masa vlerësojnë dhe si interpretohen. Këtu është një analizë e faktorëve që kontribuojnë në këtë situatë:

1. Zona të ndryshme të fokusit
Perceptimet kundër korrupsionit: Raporte si Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit (CPI) i Transparency International shpesh masin perceptimet e korrupsionit, të cilat mund të ndikohen nga opinioni publik, mbulimi mediatik dhe narrativat politike.
Indeksi i Basel mat rreziqet që lidhen me pastrimin e parave dhe financimin e terrorizmit. Ai merr në konsideratë faktorë si fuqia e ligjeve, efektiviteti i zbatimit dhe pajtueshmëria ndërkombëtare, të cilat mund të mos përputhen plotësisht me perceptimet e korrupsionit publik.

2. Politika kundrejt zbatimit
Shqipëria mund të ketë futur ligje, strategji dhe korniza që përputhen me standardet ndërkombëtare, të cilat do të jepnin rezultate të mira në vlerësimet formale si Indeksi i Bazelit.
Megjithatë, zbatimi dhe zbatimi aktual mund të vonojë, duke çuar në pak përmirësime të dukshme në frenimin e korrupsionit në terren.

3. Ndikimi i Standardeve Ndërkombëtare
Indekset si ky i Bazelit theksojnë përputhjen me standardet globale si rekomandimet e FATF. Shqipëria mund të ketë përmirësuar përputhshmërinë e saj në fushat teknike, edhe nëse korrupsioni mbetet i rrënjosur në praktikë.
Progresi në kuadrin e LPP (Kundër pastrimit të parave) mund të jetë teknik dhe i fokusuar te institucionet, duke u shfaqur pozitivisht në Indeksin e Bazelit, por jo domosdoshmërisht duke reduktuar dukshëm korrupsionin.

4. Perceptimi publik dhe çështjet strukturore
Perceptimi i korrupsionit është thellësisht i lidhur me përvojat e përditshme të qytetarëve dhe skandalet e profilit të lartë. Nëse publiku nuk sheh reduktim të ryshfetit, nepotizmit ose mosndëshkimit, ai mund të perceptojë stanjacion ose përkeqësim të korrupsionit.
Çështjet strukturore, të tilla si pavarësia e dobët e gjyqësorit ose ndikimi politik, mund të parandalojnë që përpjekjet antikorrupsion të jenë efektive, duke përforcuar perceptimet negative.

5. Standardet e Vlerësimit të Jashtëm
Indekset ndërkombëtare shpesh mbështeten në të dhëna dytësore dhe vlerësime të jashtme, të cilat mund të mos kapin plotësisht nuancat në qeverisjen vendore dhe korrupsionin dhe aq më teër që edhe ato kanë subjektivitetin e lejueshën në opinionet që shprehen sipas formatit të Indeksit.

Nëse Shqipëria ka bërë përparime specifike në fushat e theksuara nga Bazel (p.sh. legjislacioni, vlerësimet e rrezikut), këto mund të përmirësojnë renditjen e saj edhe nëse vazhdojnë çështjet më të gjera të korrupsionit.

Ndërkohë që Shqipëria mund të jetë duke bërë përparim të matshëm në fushat e vlerësuara nga Indeksi i Bazelit për AML, një progres i tillë nuk përkthehet domosdoshmërisht në përmirësime të dukshme në përvojat e përditshme të korrupsionit ose integritetin sistemik. Adresimi i këtij boshllëku kërkon jo vetëm përmirësime legjislative, por edhe zbatim efektiv, pavarësi gjyqësore dhe transparencë në qeverisje.

Besimi i publikut do të përmirësohet vetëm kur këto reforma të japin rezultate të prekshme.