Zbritjet nga baza tatimore për individin (DIVA) dhe normat tatimore

Zbatimi i rregullave për zbritjet nga baza tatimore dhe normat progresive të tatimit mbi të ardhurat bazohet mbi Ligjin nr. 29/2023, datë 30.3.2023 “Për tatimin mbi të ardhurat”, si dhe mbi Udhëzimin e Përgjithshëm nr. 26, datë 8.9.2023 “Për tatimin mbi të ardhurat”, të ndryshuar me Udhëzimin nr. 4, datë 4.2.2025.

Te kjo kornizë ligjor përcaktohen:

• rregullat mbi përfitimin e zbritjeve personale,
• mënyrën e aplikimit të zbritjeve shtesë për fëmijët dhe shpenzimet arsimore,
• procedurat për deklarimin mujor dhe vjetor nga tatimpaguesit dhe agjentët tatimorë të listëpagesës,
• si dhe normat tatimore progresive për të ardhurat nga punësimi, biznesi dhe investimet.

Sqarimi i mëposhtëm bazohet në Ligjin nr. 29/2023, datë 30.03.2023 “Për tatimin mbi të ardhurat” dhe në Udhëzimin e Përgjithshëm Nr. 26, datë 08.09.2023, si dhe në ndryshimet e këtij udhëzimi (Udhëzimi Nr. 4, datë 04.02.2025) që saktësojnë procedurat teknike të zbatimit. Këto akte përcaktojnë të drejtën, përmasën dhe mënyrën praktike të aplikimit të zbritjeve nga baza tatimore, si dhe normat tatimore mbi të ardhurat.

1) Zbritjet nga baza tatimore (neni 22)

A. Parashikimi ligjor (çfarë përfshihet)

Ligji përcakton zbritjet personale në bazë të shkallës së të ardhurave të tatimpaguesit:

• Për të ardhura deri në 600,000 lekë/vit (≤ 50,000 lekë/muaj) → zbritje 600,000 lekë/vit (ose 50,000 lekë/muaj).
• Për të ardhura nga 600,001 deri 720,000 lekë/vit (50,001–60,000 lekë/muaj) → zbritje 420,000 lekë/vit (ose 35,000 lekë/muaj).
• Për të ardhura mbi 720,000 lekë/vit (> 60,000 lekë/muaj) → zbritje 360,000 lekë/vit (ose 30,000 lekë/muaj).
  Përveç këtyre, ligji parashikon 48,000 lekë/vit për çdo fëmijë në ngarkim (<18 vjeç) dhe mundësi për zbritje të shpenzimeve korrente arsimore deri në 100,000 lekë/vit në kushtet e përshkruara në ligj.

B. Kuptimi praktik

Zbritjet janë nga baza tatimore (pra nga paga bruto/fiti bruto) — jo një kredit tatimor në vlerë të tatimit. Kjo nënkupton se para llogaritjes së tatimit, nga paga bruto hiqet shuma e zbritjes dhe tatimi llogaritet mbi diferencën. (Udhëzimi sqaron formulën dhe rubrikat në listëpagesë për regjistrim.)

Zbritjet personale të pika “a–c” mund të aplikohen mujorisht nga agjenti i listëpagesës nëse punëmarrësi ka nënshkruar Deklaratën e Statusit Personal tek ai agjent. Për fëmijët dhe arsimimin, kërkesa bëhet kryesisht në deklaratën vjetore (prindi me të ardhura më të larta paraqet dokumentacionin).

C. Raste praktike

Nëse paga mujore = 40,000 lekë dhe zbritja mujore është 50,000 lekë, baza tatimore pas zbritjes bëhet 0 lekë → tatim mbi pagën = 0 lekë për atë punëdhënës. (40,000 − 50,000 = 0 (baza nuk shkon negative)).

Nëse paga mujore = 70,000 lekë dhe zbritja e aplikueshme tek ai punëdhënës është 30,000 lekë (p.sh. sepse klasifikohet në kategorinë mbi 60,000), baza tatimore = 70,000 − 30,000 = 40,000 lekë. Mbi këtë bazë do të llogaritet tatimi sipas normave të aplikueshme. (Këto llogaritje duhet të bëhen me renditjen mujore të të ardhurave, nëse ka më shumë se një marrëdhënie pune).

Shënim. Kur tatimpaguesi ka më shumë se një punëdhënës, zbritja mund të aplikohet vetëm tek një agjent për të njëjtën periudhë mujore, zgjedhja e vendit ku nënshkruhet Deklarata e Statusit Personal përcakton se ku do të implementohet zbritja mujore.

2) Kushtet dhe procedura për zbritjet (neni 22.2–22.4 & neni 23)

A. Deklarata e statusit personal (procedura mujore)

Si bëhet?

Punëmarrësi nënshkruan me shkrim “Deklaratën e Statusit Personal” tek ai punëdhënës (agjenti i listëpagesës). Agjenti e regjistron atë (udhëzimi kërkon shënimin në rubrikë të veçantë të listëpagesës, p.sh. rubrika 30) dhe zbret zbritjen përllogaritur mujore. Udhëzimi nr. 4 konkretizon se deklara ka numër serial dhe duhet të regjistrohet nga Drejtoria Rajonale e Tatimeve.

Kufizime
Punëmarrësi nuk mund të ketë të njëjtën deklaratë nënshkruar me më shumë se një agjent për të njëjtin muaj; zbritje e njëjtë nuk mund të aplikohet nga dy palë njëkohësisht. Në rast ndryshimesh (p.sh. lëvizje pune gjatë muajit) udhëzimi përcakton se si regjistrohet dhe si trajtohet përllogaritja për muajin.

B. Zbritjet për fëmijë dhe arsim (procedura vjetore)

Kush i kërkon?

Kompensimin për fëmijë dhe zbritjen për shpenzime arsimore i kërkon anëtari i familjes me të ardhura më të larta vjetore, pra më shpesh prindi që ka të ardhura më të larta. Kërkesa dorëzohet përmes deklaratës vjetore të të ardhurave ose deklaratës së tatimit nga biznesi. Dokumentacioni justifikues (certifikatë gjendje familjare; kontrata/faturat e shkollës; dokumentet e pagesës) është i detyrueshëm.

C. Rreziqet administrative dhe kontrolle

Nëse tatimpaguesi deklaron të dhëna të pasakta (p.sh. pretendon zbritje për fëmijë që e përfiton tjetër prind), administrata tatimore mund të bëjë korrigjime dhe të kërkojë rimbursim të zbritjeve të tepërta, si dhe sanksione sipas ligjit. Prandaj duhet ruajtur dhe arkivuar dokumentacioni mbështetës. Për shembull, udhëzimi kërkon regjistrimin serial të deklaratës dhe mbajtjen e provave pagesore për arsimimin.

3) Normat tatimore (neni 24)

A. Të ardhurat nga punësimi (tatimi mbi pagën)

• 13% për të ardhurat vjetore nga punësimi deri në 2,040,000 lekë (ose deri në 170,000 lekë/muaj pas zbritjeve të parashikuara).
• 23% për pjesën e të ardhurave vjetore mbi 2,040,000 lekë.

Ulja e ngarkesës për të ardhurat e ulëta bëhet përmes zbritjes nga baza (neni 22), jo duke vendosur një tarifë 0% për një pjesë të pagës. Pra, zbritja e bazës është mekanizmi kryesor për të mbështetur punonjësit me të ardhura të ulëta.

B. Të ardhurat nga biznesi (fitimi neto)

• 15% për të ardhurat (fitimin tatues) deri në 14,000,000 lekë/vit.
• 23% për çdo lekë mbi 14,000,000 lekë — e llogaritur në mënyrë progresive (p.sh. për 20,000,000 lekë: 14,000,000 × 15% + 6,000,000 × 23% = 2,100,000 + 1,380,000 = 3,480,000 lekë tatim). Kjo llogaritje pasohet saktë në ligj dhe në udhëzim. (Llogaritje e verifikuar: 14,000,000×0.15=2,100,000; 6,000,000×0.23=1,380,000; shuma=3,480,000.)

C. Të ardhurat nga investimet

• 8% për dividentët/ndarjet e fitimit.
• 15% për zëra të tjerë të të ardhurave nga investimet (p.sh. interesa, disa lloje të fitimeve kapitale) dhe si rregull, nuk zbriten shpenzime përpara për këto të ardhura, përveçse kur ligji parashikon ndryshe.

4) Shembulli praktik (individ “A”)

Shembulli i mëparshëm e ilustron saktë parimin në preaktikën e përditshme.

Paga 70,000 lekë te Kompania “XX” nuk i është aplikuar zbritja (për shkak të zgjedhjes së punëmarrësit) → kjo pagë do të tatohen sipas normave progresive (13%/23%) pasi të jenë aplikuar çdo zbritje që shteti lejon për atë marrëdhënie pune.

Paga 40,000 lekë te zyrë kontabël, punëmarrësi ka nënshkruar Deklaratën e Statusit Personal me këtë agjent; për pagat deri 50,000 lekë/muaj zbritja mujore është 50,000 → baza për këtë marrëdhënie pune bëhet 0 → tatim 0 për këtë të ardhurë mujore.

Vëzhgim praktik

Zgjedhja e agjentit ku nënshkruhet Deklarata ka efekt të menjëhershëm mujor. Në rastin e individit me dy paga, zgjedhja mund të bëjë diferencën midis tatimit mujor zero për njërën marrëdhënie dhe tatimit të plotë për tjetrën. Për personat me paga të larta, mund të jetë më efikase të aplikosh zbritjen tek puna që ul tatimin total vjetor (nevojitet analizë numerike mujore).

Rekomandime praktike dhe kontroll-listë për tatimpaguesin / punëdhënësin

Për tatimpaguesin

1. Zgjidh me kujdes agjentin (punëdhënësin) me të cilin do të nënshkruash Deklaratën e Statusit Personal bëj një llogaritje të shpejtë: sa tatim do të kursehej mujorisht nëse zbritja aplikohet tek punëdhënësi A vs B?
2. Mbaje dokumentacionin për fëmijët/arsimin (certifikatë gjendje familjare, kontratë shkollore, fatura pagesash) pasi kërkesat për këto zbritje bëhen kryesisht në deklaratën vjetore.
3. Në rast ndryshimi pune gjatë muajit, kërko shpjegim nga agjenti se si do të reflektohet zbritja në listëpagesë regjistrimi serial dhe rubrika 30 është i rëndësishëm.

Për punëdhënësin / agjentin tatimor

1. Siguro regjistrimin e Deklaratës së Statusit Personal (numri serial) dhe përditëso rubrikat e listëpagesës sipas Udhëzimit, nëse punëmarrësi e dorëzon, zbato zbritjen mujore dhe shëno në listëpagesë.
2. Mbaje dokumentet dhe regjistrimet për çdo korrigjim që Administrata Tatimore mund të kërkojë; dorëzo listëpagesat brenda afatit ligjor (brenda datës 20 të muajit pasardhës).

Rrezik  mundshëm

Kërkesa e dyfishtë, nëse dy punëdhënës pretendojnë zbritjen për të njëjtin muaj për të njëjtin punëmarrës, administrata do të kërkojë korrigjime; kjo është arsye për të patur kujdes me nënshkrimin dhe regjistrimin e deklaratës.

Në përditshmërinë e tyre, tatimpaguesit shpesh përballen me paqartësi mbi mënyrën se si llogaritet tatimi mbi të ardhurat. Ligji i ri nr. 29/2023 dhe udhëzimet e Ministrisë së Financave kanë sjellë një sistem më të qartë, ku zbritjet nga baza tatimore shërbejnë si lehtësim për individët dhe familjet, veçanërisht ata me të ardhura më të ulëta.

Çdo person që punon ose zhvillon aktivitet biznesi duhet të ketë parasysh se:

• Një pjesë e të ardhurave nuk tatohet, falë zbritjeve personale.
• Familjet me fëmijë apo me shpenzime për arsim mund të përfitojnë lehtësime shtesë.
• Tatimi bëhet progresivisht, pra kush fiton më shumë kontribuon më shumë.
• Deklaratat dhe dokumentet justifikuese janë të domosdoshme për të përfituar nga këto zbritje.

Nëse respektohen rregullat dhe afatet, sistemi funksionon si një mekanizëm që i lejon çdo individi të paguajë tatim në mënyrë të drejtë, në përpjesëtim me mundësitë e tij, duke mbrojtur më shumë shtresat me të ardhura të ulëta.