Pse Shqipëria mbetet jashtë tregut të aksioneve?

Në një kontekst ku ekonomia shqiptare ka demonstruar rritje të qëndrueshme dhe disa kompani kryesore kanë arritur nivele të larta të qarkullimit financiar, madje në nivele që tejkalojnë kapacitetin mesatar të tregjeve të tjera në rajon, duket se mungesa e një tregu të zhvilluar të aksioneve vazhdon të jetë një pengesë kryesore për zhvillimin e mëtejshëm ekonomik.

Në dukje, vendi ka kapital, ka biznes dhe ka një sektor financiar të qëndrueshëm. Por prapa kësaj panorame, Shqipëria mbetet pa një mekanizëm thelbësor për mobilizimin e kapitalit vendas dhe për pjesëmarrjen e qytetarëve në rritjen ekonomike përmes investimeve në aksione.

Në thelb, kjo mungesë nuk lidhet me dobësinë e ekonomisë, por me një ndarje të thellë midis “ekonomisë reale” dhe sistemit financiar.
Ekonomia reale gjeneron fitime dhe qarkullim të konsiderueshëm, ndërsa financat formale nuk arrijnë ta kanalizojnë këtë potencial në forma investimi të qëndrueshme.
Kjo shkëputje është produkt i një kombinimi kompleks faktorësh, sa të varura nga informaliteti, nga mungesa e transparencës dhe dobësia e rregullatorëve, por dhe nga një kulturë biznesi që ende e sheh ndarjen e pronësisë si rrezik, jo si mundësi.

Një ekonomi që rritet pa treg kapitalesh

Nëse do të gjykohej vetëm nga të dhënat makroekonomike, Shqipëria do të duhej të kishte një treg aksionesh aktiv prej vitesh.
Sipas Bankës Botërore (2024), Prodhimi i Brendshëm Bruto për frymë ka kaluar për herë të parë pragun e 10 mijë dollarëve, me një rritje reale prej 3.9%, ndërsa parashikimi për vitin 2025 mbetet në nivelin 3.4%.
FMN e rendit Shqipërinë ndër ekonomitë me rritjen më të qëndrueshme në Evropën Juglindore, me perspektivë të qëndrueshme fiskale dhe investime të huaja në rritje.

Në plan mikroekonomik, kompanitë shqiptare po konsolidohen me ritme të ndjeshme.
Në 2024, sipas Revistës Monitor, 200 kompanitë më të mëdha në vend realizuan mbi 9 miliardë euro qarkullim, ndërsa rreth 40 kompani gjeneruan më shumë se 50 milionë euro në vit[1].

Në kushte normale, kjo do të ishte një bazë solide për një treg aksionesh aktiv, me kapitalizim që të paktën do të arrinte 30–50% të qarkullimit total të këtyre kompanive.
Në tregjet e zhvilluara, raporti mes kapitalizimit të tregut dhe të ardhurave vjetore luhatet midis 1.5 dhe 3 herë, ndërsa në ekonomitë emergjente tipike si Rumania apo Serbia, ai është rreth 0.7–1.2.
Në Shqipëri, ky raport është praktikisht zero. Tregu i aksioneve mbetet në nivele minimale, me një kapitalizim të tregut të parashikuar në vetëm 497,000 dollarë amerikanë për 2025, duke shënuar një rritje vjetore prej 7.44% por duke mbetur ende në një shkallë të ulët në krahasim me PBB-në.

Ndërkohë, likuiditeti në sistemin financiar është i bollshëm.
Sipas Bankës së Shqipërisë, depozitat bankare në 2024 arritën në 16 miliardë euro, ndërsa kreditimi i sektorit privat përbën më pak se gjysmën e kësaj shume.
Për rrjedhojë, kapitali nuk mungon.

Në fakt mungon vetëm kanali që ta orientojë drejt investimeve produktive.
Kjo situatë e bën tregun shqiptar një nga më pak të kapitalizuaret në Evropë: kapitalizimi total i tregut të aksioneve, sipas AMF (2025), është vetëm 497 mijë dollarë, një shumë simbolike për një ekonomi që kalon 20 miliardë euro në PBB.

Në mungesë të një tregu të brendshëm aksionesh, financimi i zhvillimit ekonomik mbetet i mbështetur pothuajse vetëm në kreditimin bankar dhe investimet e huaja direkte (FDI).
Këto të fundit, megjithëse të rëndësishme me një fluks mbi 382 milionë dollarë amerikanë në fund të 2024-ës nga SHBA nuk mjaftojnë për të ndërtuar një mekanizëm të qëndrueshëm brenda ekonomisë vendase.

Atëherë, pse nuk aktivizohet potenciali kapitaleve, atëherë?

Në një vështrim të parë, Shqipëria ka një strukturë të ngjashme me ekonomitë që kanë ndërtuar me sukses tregje kapitalesh. Ka biznese të mëdha familjare, sektor bankar të qëndrueshëm dhe rritje të vazhdueshme ekonomike.
Por në thelb, mungesa e bazave institucionale dhe kulturore përbën arsyen pse kapitali financiar nuk gjeneron treg. Pengesat janë të shumta, por katër prej tyre janë thelbësore për të kuptuar pse ky potencial nuk vihet në lëvizje.

a) Informaliteti ekonomik, si themeli i pasigurisë

Informaliteti në ekonomi dhe treguin e punës mbetet një problem kronik.
Sipas World Economics (2025), aktiviteti informal përbën rreth 28–30% të PBB-së, ndërsa në tregun e punës arrin deri në 40–70%, sipas Bankës Botërore.
Në këtë realitet, shumë kompani, madje edhe të mëdha, operojnë pjesërisht jashtë skemave formale duke shmangur detyrime tatimore apo duke mos raportuar fitimet reale.
Në një mjedis ku gati një në tre euro qarkullon jashtë sistemit zyrtar, listimi në bursë bëhet praktikisht i pamundur. Bursat e aksioneve kërkojnë pasqyra të verifikuara, auditim të jashtëm realisht sipas standarteve të kontabilitetit dhe kontroll fiskal të plotë dhe të besueshëm, elemente këto që në fakt informaliteti i mohon.

Në vend që të jetë një kanal për rritje, bursa shihet si rrezik për ekspozim fiskal.
Kështu krijohet një cikël mbyllur, ku informaliteti pengon transparencën, mungesa e transparencës pengon tregun, dhe mungesa e tregut forcon informalitetin.

b) Pasqyrat financiare dhe mungesa e besimit në të dhëna

Një treg kapitalesh mbështetet mbi besimin.
Por në Shqipëri, besimi në të dhënat financiare është i kufizuar.
Sipas Institutit të Ekspertëve Kontabël të Autorizuar (IEKA), rreth 40% e bizneseve të mëdha nuk dorëzojnë pasqyrat financiare në kohë, dhe vetëm 15% aplikojnë standardet ndërkombëtare IFRS.
Shumica e auditimeve kryhen nga audituesë lokalë pa certifikim ndërkombëtar dhe cilësia e kontrollit është e pabarabartë.

Raportet e EY dhe PwC Albania (2024) vlerësojnë se cilësia e auditimeve në vend është nën standardin rajonal.
Në vende si Serbia apo Maqedonia e Veriut, listimi në bursë kërkon detyrimisht auditim nga kompani ndërkombëtare të licencuara dhe kjo zbatohet me korrektësinë e standarteve.
Në Shqipëri, kjo është kërkesë ligjore, por shumë pak praktikë tregu.
Për pasojë, investitorët potencialë e shohin publikimin e pasqyrave financiare si një akt formal, jo si garanci për besueshmëri.

c) Struktura familjare e biznesit dhe kultura e mbyllur

Rreth 80% e kompanive të mëdha shqiptare janë biznese familjare.
Kjo strukturë është efektive për kontroll dhe vendimmarrje të shpejtë, por problematike për listimin në bursën e aksioneve, i cili kërkon ndarje të pronësisë, krijim bordesh të pavarura, zbatim të qeverisjes korporative dhe llogaridhënie publike, që perceptohet si rrezik për humbjen e kontrollit.
Këto kompani janë të mësuara tashmë me vendimmarrje të centralizuar, fleksibilitet informal dhe shmangie të raportimit publik.

Në mentalitetin e shumë pronarëve shqiptarë, bursa shihet si dorëzim i kontrollit, jo si mënyrë për zgjerim.
Prandaj, edhe kompanitë që kanë madhësinë e duhur për listim preferojnë të mbeten të mbyllura dhe të vetëfinancohen.

Ky model e ka shërbyer mirë ekonominë për tre dekada, por sot po bëhet pengesë për rritjen e kapitalizimit dhe integrimin financiar.
Kjo kulturë biznesi, e rrënjosur në mungesë besimi institucional, mbetet një nga pengesat më të vështira për t’u kapërcyer.

d) Rregullatori dhe mungesa e një arkitekture të plotë financiare

Përpjekjet formale për të krijuar një treg funksional nuk mungojnë.
Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF) ka bërë hapa formalë drejt krijimit të tregut, duke licencuar bursën ALSE.
Por, aktiviteti real është minimal.
Tregtimi aktual kufizohet në obligacione dhe letra me vlerë, ndërsa aksionet pothuajse nuk qarkullojnë.
Krahasimet rajonale e bëjnë kontrastin më të qartë:

• Beogradi ka kapitalizim tregu prej rreth 6 miliardë euro,
• Zagrebi afro 23 miliardë euro,
• Shkupi mbi 1.3 miliardë euro,

ndërsa Shqipëria, me një ekonomi të ngjashme për nga madhësia, ende nuk ka hyrë në hartën e tregjeve kapitaliste.

Problemet që duhen zgidhur lidhen me mungesën e një infrastrukture të plotë teknologjike, mungesën e ndërmjetësve financiarë (brokerash) të certifikuar dhe legjislacionin ende të fragmentuar.

Faktorët fiskalë dhe rregullatorë

Një treg aksionesh kërkon një mjedis fiskal që shpërblen transparencën.
Por sistemi fiskal shqiptar është ende i ndërtuar mbi logjikën e taksimit të drejtpërdrejtë, jo të nxitjes së investimit.
Sipas Këshillit të Investimeve (2025), përpjekjet për thjeshtimin e skemave fiskale për MSME-të kanë përmirësuar klimën e biznesit, por mungesa e stimujve për listim publik mbetet evidente.
Dividentët tatohen me 8%, pa diferencim për investimet në treg të organizuar, ndërsa fitimet kapitale nuk gëzojnë asnjë lehtësi.

Në shumicën e vendeve të rajonit, tregjet e aksioneve janë ndërtuar përmes politikave fiskale stimuluese, nga ulja e tatimit mbi fitimet e kapitalit, te subvencionimi i kostove të listimit publik.
Shqipëria ende nuk ka ndërmarrë një qasje të tillë.

Në planin makro, Agjenda Fiskale 2025–2027 synon uljen e borxhit publik nga 75% në 55% të PBB-së.
Ky objektiv është i domosdoshëm për stabilitetin makroekonomik, por pa një treg kapitalesh që mobilizon kursimet private, ulja e borxhit do të vijë më shumë nga kufizimi i shpenzimeve sesa nga rritja e investimeve.

Një ekonomi me kapital të ngrirë

Nëse do të gjykohej në bazë të resurseve reale, Shqipëria ka gjithçka që i nevojitet për një treg funksional të aksioneve:
kapital, kompani të suksesshme, rritje ekonomike dhe besim konsumator.
Por ajo që mungon është mekanizmi që lidh kapitalin me zhvillimin.
Ekonomia shqiptare është një ekonomi me kapital të ngrirë, ku paratë ekzistojnë, por nuk qarkullojnë në drejtim të krijimit të vlerës.

Sot, një qytetar shqiptar me kursime nuk ka asnjë mundësi reale për të investuar në bizneset vendase pa u bërë pjesë direkte e tyre.
As kompanitë nuk kanë një rrugë për të rritur kapitalin pa hyrë në borxh bankar.
Ky boshllëk strukturor pengon jo vetëm rritjen, por edhe përfshirjen qytetare në zhvillim.

Në thelb, pengesat nuk janë ekonomike, por institucionale dhe kulturore.

Shqipëria ndodhet sot në një moment kyç të zhvillimit financiar.
Rritja e qëndrueshme ekonomike dhe konsolidimi i bizneseve të mëdha po krijojnë presion për një nivel të ri të formalizimit.
Krijimi i tregut të aksioneve nuk është luks, por hapi logjik në evolucionin e sistemit ekonomik.

Por për ta bërë të mundur, duhen tri ndërhyrje të qarta:

1. Formalizimi real i ekonomisë përmes kontrollit fiskal, raportimit dixhital dhe përfshirjes së detyrueshme të auditimit të certifikuar ndërkombëtarisht.
2. Fuqizimi i AMF-së dhe infrastrukturës financiare, për të krijuar një treg të besueshëm dhe të mbrojtur për investitorët.
3. Ndryshimi i kulturës së biznesit, nga pronësia e mbyllur te qeverisja korporative moderne.

Nëse këto elemente do të konvergojnë, atëherë mund të flitet për një treg aksionesh që reflekton fuqinë reale të ekonomisë shqiptare.
Por, derisa të plotësohen këto boshllëqe, kapitali shqiptar do të mbetet si ujë i ngrirë nën akullin e mosbesimit dhe informalitetit, i pranishëm por i palëvizshëm. dhe tregu i aksioneve, një ëndërr që ende nuk është kthyer në realitet funksional.

[1] Vetëm Grupi BALFIN ka një xhiro prej 1 miliard euro, ndërsa OSHEE Group, Gega Oil dhe Big Market qëndrojnë mbi 200–400 milionë euro.grupi BALFIN arriti të ardhura rreth 1 miliard euro, me 42% të tyre të gjeneruara jashtë Shqipërisë, kryesisht nga zinxhiri i supermarketeve SPAR Albania që zinte 25% të totalit.

Kompanitë kryesore si OSHEE Group (energji elektrike), Gega Oil Group (karburante), Europetrol Durres Albania dhe Big Market (tregti) dominuan renditjen, me qarkullime që tejkalonin qindra miliona euro secila.

Për 2025, të dhënat paraprake tregojnë një rritje të mëtejshme, me shitjet online që përbëjnë 10.1% të qarkullimit total të bizneseve, një rritje prej 0.6% krahasuar me 2024.