Ulja e Tatimit mbi Fitimin, por Paga Mesatare mbretëron me ritëm të ngadaltë

Sipas studimit tematik të ALTAX, gjatë dekadës së fundit, Shqipëria ka ndërmarrë reforma të rëndësishme në fushën e politikave tatimore, me qëllim nxitjen e rritjes ekonomike dhe mbështetjen e bizneseve. Një ndër masat kryesore ka qenë ulja e tatimit mbi fitimin e korporatave, sidomos për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, por efektet në rritjen e pagave mesatare kanë qenë më pak të ndjeshme nga sa ishte pritur.

Tatimi mbi fitimin: Nga 20% në 5%, por me ndikim të kufizuar te punonjësit

Nga viti 2008 deri më 2013, tatimi mbi fitimin kaloi nga 20% në 10% – një lëvizje që synonte të rritej konkurrueshmëria dhe të tërhiqeshin investitorë. Më tej, nga viti 2014 e në vazhdim, politika tatimore ndryshoi drejt një sistemi të diferencuar, duke aplikuar norma më të ulëta për bizneset e vogla (5% dhe 0%) dhe ruajtur nivelin 15% për korporatat e mëdha. Megjithëse kjo u konsiderua si një nxitje për rritjen e prodhimit dhe punësimit, ndikimi në pagën mesatare nuk rezultoi proporcional.

Sipas të dhënave të përpunuara, për periudhën 2008-2013, paga mesatare reale në Shqipëri u rrit me një ritëm mesatar vjetor rreth 3.6%, ndërkohë që për periudhën 2014-2023, ky ritëm u ngadalësua në rreth 2.5%. Kjo sugjeron se ulja e tatimit mbi fitimin nuk është përkthyer automatikisht në përmirësime të ndjeshme për punëtorët në aspektin e të ardhurave reale.

Rritje nominale, por jo gjithmonë reale

Pavarësisht rritjeve të deklaruara të pagës minimale dhe mesatare – sidomos pas vitit 2020, ku paga minimale u rrit ndjeshëm nga 30,000 lekë në 40,000 lekë në vitin 2024 – rritja reale (pra e korrigjuar me inflacionin) ka qenë modeste. Kjo ndodh për shkak të inflacionit të rritur dhe kostove të tjera të jetesës, të cilat kanë “ngrënë” një pjesë të kësaj rritjeje.

Ekonomistët: Ulja e tatimit mbi fitimin nuk garanton rritje pagash

Ekspertët argumentojnë se ulja e tatimit për bizneset nuk është një instrument automatik për përmirësimin e mirëqenies së punëtorëve. “Në mungesë të mekanizmave të fortë të negociimit kolektiv, transparencës në tregun e punës dhe një klime më konkurruese për fuqinë punëtore, përfitimet nga ulja e tatimeve shpesh përqendrohen në rritjen e fitimeve dhe jo në rritjen e pagave”, thekson një ekonomist i njohur nga Tirana.

A është koha për një rishikim të politikave?

Analiza sugjeron se, ndërkohë që mbështetja fiskale për bizneset mbetet e rëndësishme, është e nevojshme një qasje më e balancuar, që përfshin:

• forcimin e kontrollit mbi zbatimin e pagës minimale,
• stimulimin e punës me vlerë të shtuar më të lartë,
• dhe përmirësimin e dialogut social mes qeverisë, punëdhënësve dhe punëmarrësve.

Shqipëria ka ndërmarrë hapa të guximshëm në drejtim të modernizimit të sistemit fiskal, por nëse qëllimi përfundimtar është përmirësimi i jetesës së qytetarëve dhe ulja e pabarazive, politikat duhet të përfshijnë më shumë sesa thjesht lehtësime tatimore për bizneset. Një model më gjithëpërfshirës dhe i orientuar drejt fuqizimit të punonjësve mund të jetë çelësi i suksesit për dekadën e ardhshme.