Progres me ritme të ngadalta: BE vlerëson Shqipërinë për stabilitet fiskal, por kërkon reforma më të thella në ekonomi dhe tatime

Në vijim paraqitet analiza e plotë mbi kapitujt e Raportit të Progresit të Komisionit Europian për Shqipërinë 2025, me fokus në kapitujt 16 (Taksat), 17 (Politika ekonomike dhe monetare), si dhe vlerësimin e përgjithshëm ekonomik (Kriteri ekonomik i Kopenhagës, pjesa 2.3 e raportit).
Analiza zhvillohet mbi bazën e konstatimeve zyrtare të raportit dhe interpretimeve realiste për situatën aktuale të vendit.

Raporti i Komisionit Europian për Shqipërinë (2025) paraqet një vlerësim gjithëpërfshirës të përgatitjes së vendit për anëtarësim në Bashkimin Europian. Në fushën ekonomike dhe fiskale, theksi vihet tek stabiliteti makroekonomik, menaxhimi fiskal, përputhshmëria e politikave tatimore me acquis të BE-së dhe forcimi i institucioneve të pavarura fiskale.

Në përgjithësi, raporti e cilëson Shqipërinë si “mesatarisht të përgatitur” (moderately prepared) në shumicën e kapitujve ekonomikë, duke njohur disa arritje ligjore e institucionale, por duke theksuar se zbatimi praktik dhe efektiviteti i reformave mbeten sfidat kryesore.

I. KAPITULLI 16 – TATIMET

Konstatimet kryesore të raportit

Shqipëria ka nivel përgatitjeje mesatar, me përparim të kufizuar në harmonizimin me standardet e BE-së.

Është miratuar Strategjia Afatmesme e të Ardhurave (Medium-Term Revenue Strategy, MTRS 2024–2027), e cila parashikon rritjen e të ardhurave tatimore dhe përmirësimin e administrimit.

Është përgatitur një raport i përjashtimeve tatimore, për të evidentuar koston fiskale të skemave aktuale dhe për të identifikuar nevojën për reforma.

Komisioni vëren se pjesa e të ardhurave tatimore në PBB mbetet e ulët, krahasuar me mesataren e vendeve të rajonit dhe të BE-së.

Administrata tatimore ka bërë përmirësime në digjitalizim dhe në shkëmbimin e të dhënave me institucionet e tjera, por evazioni dhe informaliteti vazhdojnë të jenë të larta.

Komisioni rekomandon që Shqipëria të:

• reduktojë përjashtimet tatimore që nuk kanë bazë ekonomike të qartë;
• thjeshtojë sistemin tatimor;
• forcojë administrimin tatimor përmes analizës së riskut dhe kontrollit të integruar të të dhënave;
• përafrojë legjislacionin tatimor me direktivat e BE-së në fushat e TVSH-së, akcizave dhe tatimit korporativ.

Kuptimi praktik i këtyre konstatimeve

Krijimi i MTRS është një hap i rëndësishëm, sepse nënkupton se qeveria ka njohur nevojën për një ristrukturim të qëndrueshëm të sistemit të të ardhurave publike. Strategjia parashikon që të ardhurat tatimore të rriten me rreth 1.8 pikë përqindje të PBB-së deri në vitin 2027, përmes përmirësimit të administrimit dhe uljes së evazionit, jo përmes rritjes së taksave.

Megjithatë, mbeten tre vështirësi themelore:

1. Përjashtimet tatimore të shumta dhe shpesh të paargumentuara ekonomikisht e ulin bazën tatimore dhe krijojnë trajtim preferencial.
2. Kompleksiteti i sistemit tatimor me shumë rregulla, ndryshime të shpeshta, përjashtime të ndërlikuara dhe përpjekje të dobëta për harmonizim me BE-në ndikojnë parimet e administrinit të drejtë.
3. Informaliteti dhe evazioni mbeten faktorë që minojnë përpjekjet për të rritur të ardhurat, ndërkohë që pesha e barrës bie disproporcionalisht mbi tatimpaguesit formalë.

Vlerësimi nga ALTAX

Në aspektin makro, MTRS është instrument politikash i domosdoshëm, por rezultatet e saj nuk mund të jenë të menjëhershme. Efekti i rritjes së të ardhurave tatimore kërkon reformë institucionale, rritje kapacitetesh dhe besim të tatimpaguesve.

Në terren, realiteti është ky:

• Administrata tatimore përballet me kapacitete të kufizuara analitike dhe me mangësi në përdorimin e të dhënave për kontroll të riskut.
• Përjashtimet tatimore janë shpesh të lidhura me interesa të ngushta sektoriale apo politike, çka pengon konsolidimin e një sistemi të drejtë.
• Bizneset e vogla dhe të mesme përballen me pasiguri ligjore dhe burokraci që shpesh i shtyn drejt informalitetit.
• Nëse presioni fiskal rritet pa përmirësuar transparencën dhe thjeshtësinë, mund të ndodhë që rritja e të ardhurave të ngadalësohet dhe rezistenca ndaj sistemit tatimor të rritet.

Pra, është realiste të pritet një rritje graduale e të ardhurave, jo një transformim i menjëhershëm. Përmirësimet duhet të jenë të qëndrueshme, të bazuara në thjeshtim, drejtësi tatimore dhe zbatim të barabartë.

Rekomandime për përmirësim

Eliminimi sistematik i përjashtimeve tatimore pa arsyetim ekonomik;

Thjeshtimi i procedurave për TVSH-në dhe tatimin mbi fitimin;

Rritje e transparencës për shpenzimet tatimore (publikimi i listës së përjashtimeve dhe kostos së tyre);

Forcim i sistemit të analizës së riskut dhe auditimit të integruar elektronik;

Edukim fiskal dhe komunikim publik për të ndërtuar kulturë të pajtueshmërisë tatimore;

Përdorim më efikas i platformave digjitale për ndjekjen e bizneseve të vogla dhe reduktimin e cash-ekonomisë.

III. KAPITULLI 17 – POLITIKA EKONOMIKE DHE MONETARE

Konstatimet kryesore të raportit

Shqipëria është mesatarisht deri mirë e përgatitur në këtë fushë.

Ekonomia shqiptare shfaqi rritje solide në vitin 2024, kryesisht falë kërkesës së brendshme dhe sektorit të turizmit.

Inflacioni ka rënë nën objektivin e Bankës së Shqipërisë, ndërsa kursi i këmbimit ka mbetur i qëndrueshëm.

Përqindja e të ardhurave qeveritare në PBB mbetet e ulët, duke kufizuar hapësirat për politikë fiskale.

Investimet publike nuk janë ekzekutuar plotësisht sipas planit, apo nuk shpenzohen gjithë fondet kapitale të programuar.

Raporti rekomandon:

• forcimin e pavarësisë ligjore të Bankës së Shqipërisë;
• krijimin e një institucioni fiskal të pavarur (Fiscal Council);
• përmirësimin e përputhshmërisë ligjore me kornizën fiskale të BE-së;
• rritjen e transparencës dhe efikasitetit të shpenzimeve publike.

Kuptimi praktik i këtyre konstatimeve

Në praktikë, stabiliteti makroekonomik i Shqipërisë është i konsoliduar, falë një politike monetare të kujdesshme dhe mbajtjes së borxhit publik në kufij të kontrolluar. Megjithatë, efikasiteti i politikës fiskale është më i dobët për shkak të:

• të ardhurave ende të pamjaftueshme;
• shpenzimeve publike jo gjithmonë të lidhura me prioritetet e zhvillimit;
• vonesave në ekzekutimin e investimeve kapitale.

Një pikë e rëndësishme është krijimi i një këshilli fiskal të pavarur, që do të mundësonte vlerësimin objektiv të politikave buxhetore, parandalimin e rritjes së borxhit dhe ruajtjen e disiplinës fiskale në përputhje me standardet e BE-së.

Vlerësimi nga ALTAX

Pozitivisht, inflacioni i ulët dhe stabiliteti financiar janë arritje që e vendosin Shqipërinë në një pozitë të mirë për integrim. Megjithatë, për një ekonomi të vogël e të hapur si Shqipëria, vështirësia qëndron në strukturën e brendshme, jo në treguesit nominalë.

Moszbatimi korrekt i investimeve publike të programuara dëmton rritjen ekonomike dhe ul efektivitetin e buxhetit.

Përqindja e ulët e të ardhurave tatimore kufizon mundësinë e mbështetjes së reformave sociale dhe investimeve në arsim, inovacion apo infrastrukturë.

Rritja e qëndrueshme kërkon reformë të thellë strukturore dhe jo vetëm masa fiskale afatshkurtra.

Në këtë kuptim, është realiste të pritet një përmirësim gradual të menaxhimit fiskal, me rezultate të dukshme pas 2–3 vjetësh, në varësi të kapacitetit institucional dhe zbatimit të rekomandimeve të BE-së.

Rekomandime për përmirësim

Zbatimi real i planifikimit buxhetor afatmesëm (3–5 vjeçar);

Kontroll më i fortë mbi cilësinë e investimeve publike dhe shmangien e projekteve me përfitime të ulëta ekonomike;

Forcim i pavarësisë së Bankës së Shqipërisë për të ruajtur stabilitetin monetar;

Krijimi i institucionit fiskal të pavarur dhe përmirësimi i transparencës së të dhënave buxhetore;

Integrimi i analizës së riskut fiskal në çdo projekt të madh publik apo PPP.

IV. KAPITULLI 2.3 – VLERËSIMI I EKONOMISË SË TREGUT

Konstatimet e raportit

Shqipëria ka një niveli të mirë përgatitjeje për funksionimin e ekonomisë së tregut.

Për përballimin e presioneve konkurruese të BE-së, përgatitja është vetëm “some level of preparation”.

Produktiviteti mbetet i ulët në sektorët industrialë dhe bujqësorë.

Eksportet prodhuese janë tkurrur për shkak të kërkesës së dobët të jashtme, forcimit të lekut dhe kostove të larta vendase.

Turizmi ka qenë burimi kryesor i rritjes.

Sistemi bankar është i qëndrueshëm, i kapitalizuar dhe me likuiditet të lartë.

Këto konstatime tregojnë se ekonomia shqiptare funksionon në kushte tregu, por struktura e saj është e brishtë. Rritja bazohet më shumë në sektorë jo-produktivë (turizëm, ndërtim, konsum) sesa në prodhim dhe eksport. Kjo e bën ekonominë të ndjeshme ndaj luhatjeve të jashtme dhe të varur nga remitancat.

Vlerësimi nga ALTAX

Thelbi i sfidës qëndron në produktivitetin e ulët dhe mungesën e diversifikimit ekonomik.

Pa reformë në arsim, inovacion dhe klimë biznesi, rritja ekonomike do të mbetet e kufizuar në nivelin 3–4 % në vit.

Nëse politikat fiskale dhe tatimore nuk mbështesin zhvillimin e sektorëve me vlerë të shtuar, Shqipëria do të vazhdojë të ketë hendek të madh konkurrues me tregun e BE-së.

Pavarësisht stabilitetit monetar, zhvillimi ekonomik do të mbetet i pabarabartë midis rajoneve, me varësi të lartë nga turizmi dhe remitancat.

Rekomandime për përmirësim

Diversifikim i strukturës së ekonomisë me orientim drejt industrive përpunuese dhe eksportuese;

Mbështetje për inovacionin, trajnimin profesional dhe sektorin e bujqësisë së modernizuar;

Përmirësim i infrastrukturës energjetike dhe dixhitale për të ulur kostot e prodhimit;

• Nxitje e investimeve të huaja përmes stabilitetit rregullator dhe reduktimit të burokracisë.

Shqipëria ndodhet në një fazë të qëndrueshme makroekonomikisht, me përparim të dukshëm në planifikimin fiskal dhe tatimor, por me mungesa serioze në zbatim dhe efikasitet.

MTRS dhe reformat fiskale janë hapa pozitivë, por rezultatet do të varen nga zbatimi real dhe nga lufta kundër informalitetit.

Përmirësimi i administratës tatimore dhe forcimi i institucioneve fiskale janë kyç për të rritur të ardhurat pa rritur taksat.

Stabiliteti monetar dhe bankar është bazë e fortë, por pa reformë strukturore ekonomia mbetet e pambrojtur ndaj goditjeve të jashtme.

Për sektorin privat, përfitimet e reformave do të vijnë vetëm nëse krijohet klimë e barabartë konkurruese, me ulje të informalitetit dhe burokracisë.

Nëse reformat zbatohen me përkushtim, Shqipëria mund të arrijë një nivel të lartë përgatitjeje për BE brenda 3–5 vjetëve; nëse ato mbeten formale, procesi do të mbetet në vend.

Në mbyllje,
Raporti i Komisionit Europian 2025 e pozicionon Shqipërinë në një stad stabiliteti dhe reformash të nisura, por jo të përfunduara. Rruga drejt një sistemi tatimor dhe ekonomik të përputhshëm me BE-në kalon përmes zbatimit të thellë të MTRS, eliminimit të përjashtimeve, forcimit të administratës dhe pavarësisë fiskale. Vetëm në këtë mënyrë mund të përkthehen objektivat ligjore në rezultate reale për qytetarët dhe bizneset.