Analizë reflektive e treguesve të buxhetit 2025 dhe projekt buxhetit 2026

Buxhetet e viteve 2025–2026 paraqet një fazë kalimtare të ekonomisë shqiptare nga periudha e pas-konsolidimit fiskal drejt një modeli të qëndrueshëm zhvillimi me orientim social dhe efikasitet fiskal.

Projekt Buxheti i vitit 2026 paraqitet si një nga më të balancuarit në letër gjatë dekadës së fundit, por nën këtë ekuilibër të dukshëm qëndrojnë disa tensione strukturore që kanë lidhje të drejtpërdrejtë me mënyrën si po evoluon ekonomia shqiptare, si në pjesën fiskale ashtu edhe në atë reale.

Në pamje të parë, treguesit sinjalizojnë stabilitet dhe disiplinë, por nën sipërfaqe shfaqen disa prirje të reja që do të përcaktojnë konturet e politikës publike në dekadën e ardhshme.

Së pari, ecuria e të ardhurave buxhetore dhe baza fiskale. Të ardhurat publike, në raport me PBB-në parashikohen të rriten nga 28.2% në 2024 në 29.6% në 2026, duke reflektuar një përmirësim në administrim dhe zgjerim të formalizimit ekonomik. Por, në analizë reale, kjo rritje nuk është një zgjerim i thellë i bazës tatimore, por më shumë rezultat i rritjes së pagave, çmimeve dhe formalizimit teknik sesa i rritjes së produktivitetit.

Në strukturë, TVSH-ja mbetet kontribuesi kryesor me rreth 8.4% të PBB-së, ndërsa Tatimi mbi të Ardhurat Personale (TAP) përbën rreth 3.6%. Ky është një sinjal me dy kuptime, ku nga njëra anë, shënon formalizim më të madh dhe kontroll më të mirë administrativ dhe nga ana tjetër, evidenton mungesën e diversifikimit të burimeve fiskale, duke e bërë buxhetin më të ndjeshëm ndaj luhatjeve të konsumit privat. Pra, kjo nënkupton se sistemi fiskal shqiptar do vijojë të mbështetet ende kryesisht në konsumin e brendshëm, një burim i qëndrueshëm afatshkurtër, por i pasigurt nëse rritja reale e prodhimit nuk e ndjek të njëjtin ritëm.

Sigurimet shoqërore dhe shëndetësore vazhdojnë të rriten me ritme më të shpejta se PBB-ja, për shkak të rritjes së pagës minimale, indeksimit të pagave publike dhe rritjes së punësimit formal, por kjo përbën një rritje kostoje për sektorin privat. Efekti i pritshëm është ngadalësimi i punësimit në sektorë me norma të ulëta fitimi, veçanërisht në shërbime dhe tregti.

Faktorët që pritet të ndikojnë pozitivisht përfshijnë përmirësimin e digjitalizimit të tatimeve dhe integrimin e të dhënave fiskale, formalizimin progresiv në sektorin e ndërtimit dhe tregtisë me pakicë, si dhe rritjen e pagës minimale që zgjeron bazën kontributive të sigurimeve.

Faktori kritik në këtë pjesë është se të ardhurat rriten nominalisht edhe për shkak të inflacionit të ndërtuar në çmime, që ndihmon TVSH-në, por nuk reflekton rritje reale të konsumit. Kjo e bën buxhetin dukshëm më të ndjeshëm ndaj luhatjeve të çmimeve dhe kursit të këmbimit, nëse presionet importuese rishfaqen në 2026.

Së dyti, struktura e shpenzimeve publike dhe balanca sociale-kapitale. Nga 28.9% e PBB-së në 2024, shpenzimet totale parashikohen të arrijnë 31.9% në 2026, me dy boshtet kryesore: forcimin e mbrojtjes sociale dhe ruajtjen e investimeve publike në nivel stabil. Kjo rritje, megjithëse në përputhje me pritjet sociale, tregon një ndryshim strukture që duhet interpretuar me kujdes.

Dy janë shtyllat e saj kryesore:

• Rritja e shpenzimeve sociale, që arrin mbi 10.5% të PBB-së, e lidhur me indeksimin e pensioneve, rritjet periodike dhe politikat e ndihmës ekonomike. Në thelb, rritja e shpenzimeve sociale është një zhvendosje strategjike nga investimi fizik në investim njerëzor, që synon të përforcojë kërkesën agregate dhe stabilitetin social. Pensionet, ndihma ekonomike dhe mbështetja shëndetësore po marrin karakter zhvillimor, jo më vetëm kompensues. Kjo tregon një orientim drejt mbrojtjes së shtresave të cenueshme, por edhe një rritje të peshës së konsumit jo-prodhues në strukturën e buxhetit. Nëse rritja e PBB-së do të ngadalësohet në 2026, ky komponent mund të kthehet në presion të qëndrueshëm mbi deficitin.
• Shpenzimet kapitale mbeten të stabilizuara në 6.6–6.7% të PBB-së, por në terma realë ato janë të ulëta, pasi inflacioni i kostove të ndërtimit dhe ngadalësimi i projekteve të reja infrastrukturore kanë zbehur efektin real të investimeve.
  Nëse nuk shoqërohen me efikasitet më të madh të investimit publik, kjo pjesë nuk do të përkthehet në rritje produktive të qëndrueshme.

Rritja e pensioneve dhe shpenzimeve sociale përkon me periudhën e ngadalësimit të rritjes reale, ndaj ajo interpretohet si masë mbrojtëse për të ruajtur fuqinë blerëse. Megjithatë, në aspekt ekonomik, këto politika luajnë edhe rol stimulues mbi kërkesën e brendshme.

Në periudhë afatshkurtër, kjo sjell efekt pozitiv në qarkullimin ekonomik. Por në afatmesëm, nëse rritja e pensioneve nuk mbështetet me rritje të punësimit dhe kontributeve, mund të krijojë presione fiskale strukturore në sistemin e sigurimeve shoqërore.

Në thelb, Shqipëria po kalon nga një model i kompensimit social në një model të aktivizimit ekonomik përmes shpenzimeve sociale. Kjo është pozitive për konsum, por rrezikshme për bilancet afatgjata.

Pra e theksojmë që vërtet projekt buxheti 2026 mbështet konsumin publik dhe mbrojtjen sociale, por nuk mbështet në të njëjtën masë prodhimin dhe produktivitetin. Kjo krijon një çekuilibër latent midis shpenzimeve të menjëhershme dhe bazës së ardhshme të taksimit.

Së treti, deficiti, borxhi publik dhe disiplina fiskale. Deficiti mbetet në 2.3% të PBB-së, duke u ruajtur brenda kufijve të pranueshëm të disiplinës fiskale, por struktura e tij është më pak e qëndrueshme se sa sugjeron përqindja.

Financimi i deficitit do të vijë kryesisht nga burimet e brendshme, me normat e interesit në tregun vendas që kanë filluar të rriten gradualisht, duke reflektuar kostot e reja të kapitalit. Nëse ky trend vazhdon, kostoja e borxhit mund të rritet më shpejt se vetë deficiti, duke zhvendosur hapësirën fiskale që sot shkon për investime drejt shërbimit të borxhit.

Në anën tjetër, borxhi publik neto pritet të mbetet rreth 59–60% të PBB-së, por me një strukturë gjithnjë e më të varur nga financimi afatshkurtër dhe instrumentet e brendshme. Kjo e bën borxhin më të ndjeshëm ndaj luhatjeve të politikës monetare dhe ndaj ritmit të kërkesës së tregut për letra me vlerë shtetërore. Ky është një sinjal i disiplinës fiskale në përputhje me kriteret e BE-së, por nën këtë stabilitet fshihet një dinamikë delikate.

Balanca fiskale (në % të PBB-së)

Faktorë positive vlerësohen ulja graduale e varësisë nga huamarrja e jashtme dhe përdorimi më efikas i tregut të brendshëm financiar, si dhe përdorim i borxhit si instrument stabilizues, jo konsumues.

Por, rrisqet që shihen si tendencë negative tashmë janë normat e interesit në tregjet ndërkombëtare dhe nevoja për rifinancim të borxhit ekzistues në kushte më të shtrenjta, si dhe rreziku i mbivlerësimit të PBB-së nominale, që mund të fshehë rritje reale më të ulët të të ardhurave.

Së katërti, ndikimi makroekonomik dhe strukturor, apo baza reale e buxhetit. Sipas të dhënave të përfshira në analizë, PBB-ja pritet të rritet nga 2,642,509 milion lekë në 2025 në 2,781,433 milion lekë në 2026, që përfaqëson një rritje nominale prej 5.25%.
Duke zbritur inflacionin e parashikuar rreth 2.5 – 3%, rritja reale ekonomike llogaritet rreth 2.3–2.7%.

Kjo rritje është modeste, por e qëndrueshme, e mbështetur kryesisht në:

• sektorin e shërbimeve, veçanërisht turizmin dhe transportin,
• ndërtimin, që vazhdon të gjenerojë aktivitet ekonomik edhe pse me produktivitet të ulët dhe,
• tregtinë e brendshme, e lidhur me konsumin familjar.

Kjo strukturë e rritjes ndikon drejtpërdrejt në cilësinë e të ardhurave buxhetore: konsumi ushqen TVSH-në, por jo domosdoshmërisht fitimet prodhuese apo eksportet. Kontributi i sektorit prodhues dhe eksportues mbetet i kufizuar. Rrjedhimisht, buxheti mbetet i varur nga cikli i konsumit dhe jo nga produktiviteti. Kjo do të thotë se rritja nuk po shoqërohet me thellim të bazës prodhuese, por me zgjerim të qarkullimit të brendshëm monetar, një model që është i brishtë ndaj çdo ngadalësimi të konsumit apo kredidhënies.

Në këtë kontekst, politikat e pagave dhe pensioneve që synojnë ruajtjen e fuqisë blerëse janë të domosdoshme, por ato nuk zëvendësojnë nevojën për rritje të produktivitetit dhe zgjerim të bazës së prodhimit vendas.
Nëse këto reforma nuk e rrisin produktivitetin në sektorin publik dhe privat, rritja reale mund të ngecë në mesataren 2.5%, duke e bërë të vështirë mbajtjen e raportit deficit–borxh në ekuilibër afatgjatë.

Në këtë kuptim, buxheti është më shumë pasqyrë e ekonomisë aktuale sesa nxitës i saj. Ai reflekton më shumë se sa orienton zhvillimet, duke reaguar ndaj nevojave sociale, por pa krijuar shtytje të reja strukturore.

Së pesti, krahasimi me buxhetet e mëparshme dhe me rajonin. Krahasimi horizontal i treguesve kryesorë në tabelën më poshtë tregon një rritje graduale të të ardhurave dhe shpenzimeve mbi PBB gjatë periudhës 2023–2026. Të ardhurat shkojnë nga 27.2% në 29.6%, duke reflektuar zgjerim të bazës fiskale, ndërsa shpenzimet rriten më shpejt, nga 28.5% në 31.9%, duke çuar në një rritje të deficitit nga 0.7% në 2.3% të PBB-së. Shpenzimet kapitale mbeten relativisht të qëndrueshme, rriten lehtë nga 6.3% në 6.7%, ndërsa shpenzimet sociale shfaqin një prirje të qartë rritjeje, nga 9.3% në 10.5%, duke treguar një orientim më të madh social të politikave buxhetore.

Në krahasim me vendet e rajonit:

• Shqipëria arrin të afrohet me Maqedoninë e Veriut në nivel të të ardhurave buxhetore (rreth 30% të PBB-së),
• tejkalon Kosovën (26–27%),
• dhe mbetet pak poshtë Malit të Zi (31–32%).

Shqipëria qëndron në mes të shkallës së rajonit, me të ardhura që afrohen me mesataren ballkanike, por me strukturë më të socializuar të shpenzimeve. Ky orientim rrit stabilitetin social afatshkurtër, por kërkon kujdes për të shmangur presionin fiskal afatmesëm.

Në anën tjetër, pesha e shpenzimeve sociale është më e lartë se mesatarja rajonale, gjë që tregon një orientim më social të politikës buxhetore, por që kërkon vigjilencë të lartë fiskale për të ruajtur ekuilibrin borxh–të ardhura.

Së fundmi, projekt buxheti 2026 është më realist se buxhetet e mëparshme dhe shënon një zhvendosje nga menaxhimi i krizës drejt menaxhimit të zhvillimit. Ai mbetet i ekspozuar ndaj tri tensioneve thelbësore, të cilat janë:

• Fiskalitet i varur nga konsumi,
• Rritje reale modeste,
• Mungesë e përparësisë investuese strukturore.

Nëse këto tri çështje trajtohen përmes reformave të qëndrueshme të administratës tatimore, produktivitetit publik dhe klimës së investimeve, projekt buxheti 2026 mund të konsiderohet si fillimi i një faze të maturisë fiskale shqiptare, ku stabiliteti dhe zhvillimi fillojnë të bashkëjetojnë në mënyrë funksionale.

Në planin fiskal ofron balancë nominale.

Në planin ekonomik prezanton mbështetje sociale.

Në planin strukturor tregon mungesë të reformave që gjenerojnë rritje produktive.

Ky është një buxhet realist në shifra, por konservator në vizion, më tepër i fokusuar në ruajtjen e ekuilibrit sesa në krijimin e një modeli të ri zhvillimi.

Ky buxhet shënon një kthesë paradigmatike nga fiskaliteti mbledhës drejt fiskalitetit zhvillimor, por balanca është ende e brishtë.

Pikat e nxehta që mendojmë se duhen monitoruar përfshijnë:

1. Formalizimin real, nëse rritja e të ardhurave vjen kryesisht nga kontrolli dhe presioni administrativ, jo nga zgjerimi ekonomik, efekti është afatshkurtër.
2. Strukturën e konsumit me mbështetje në tatimet mbi konsum krijon rrezik në rast të ngadalësimit të kërkesës së brendshme.
3. Investimet kapitale dhe ruajtja e tyre në 6.7% të PBB-së mendojmë se është e pamjaftueshme për të nxitur rritje afatgjatë dhe efektivitet të projekteve të mbartura dhe të reja, prandaj nevojitet rigjallërim i ri i partneriteteve publike-private dhe fondeve të BE-së.
4. Rritjen e kostove buxhetore të personelit, pra indeksin e rritjes së pagave publike, i cili duhet të lidhet me produktivitetin, përndryshe mund të gjenerojë shtrëngesa buxhetore në 2027–2028.

Në terma të qartë:

• rritja e të ardhurave është administrative, jo strukturore;
• rritja e shpenzimeve është sociale, jo investuese;
• dhe stabiliteti është i brishtë, sepse mbështetet në çmime dhe jo në produktivitet.

Projekt Buxheti 2026 është buxheti i një ekonomie që kërkon stabilitet, por ende nuk ka gjetur balancën midis rritjes dhe drejtësisë sociale. Ai është buxheti i “qetësisë fiskale” që mund të paraprijë një reformë më të thellë, ose një cikël të ri vështirësish, nëse dinamika reale e ekonomisë nuk ndryshon.