Pensionet private, nevoja për të fituar kohën e humbur në Shqipëri

Sistemet e pensioneve evoluojnë mes ndryshimit të ekonomisë dhe tregut të punës. Ruajtja e përshtatshmërisë dhe mjaftueshmërisë së tyre mund të kërkojë rishqyrtimin e burimeve të financimit.

Ndërsa shumë reforma kanë vazhduar për të promovuar jetëgjatësi të punës, një numër shtetesh fqinje dhe në BE kanë ndërmarrë veprime për promovimin e daljes në pension të mëvonshëm nëpërmjet stimujve, përmirësimin e kapacitetit të mbajtjes së të ardhurave dhe gjithëpërfshirjen e sistemeve të pensioneve, përpjekjet e vazhdueshme për të zgjeruar masat mbrojtëse të varfërisë, si përfitimet minimale dhe reformimin e financimit të pensioneve.

Në vendet ku reformat janë në faza zhvillimi, shihet se sistemet e pensioneve private po ndihmojnë në optimizimin e ofertës së punës gjatë jetës së punës, veçanërisht për punëtorët e moshuar, duke vendosur stimuj të fortë pune në rregullat e tyre të të drejtës dhe duke kufizuar aksesin në pensionin e parakohshëm.

Shtyrja e daljes në pension dhe marrja e pensionit duke punuar më gjatë dhe në këtë mënyrë duke kontribuar dhe duke krijuar të drejta për një kohë më të gjatë ka kontribuar ndjeshëm në përmirësime të njëkohshme në qëndrueshmërinë dhe përshtatshmërinë e pensioneve.

Megjithatë, fokusi nuk duhet të jetë vetëm në fazën e fundit të jetës së punës së njerëzve. Masat që ulin papunësinë afatgjatë tek të rinjtë dhe sigurojnë integrim të hershëm në tregun e punës në kushte normale kontraktuale, duke përfshirë mbulimin e mbrojtjes sociale, do të kontribuojnë gjithashtu në uljen e rreziqeve për mjaftueshmërinë e pensioneve.

Axhenda për integrimin më të hershëm dhe më të mirë të migrantëve jo-BE në tregjet e punës dhe në shoqëri është gjithashtu një mënyrë thelbësore për të ulur rreziqet për ruajtjen e të ardhurave në moshën e vjetër.

Politikat për reduktimin e hendekut gjinor në paga, orët e punës dhe gjatësinë e karrierës janë gjithashtu mjete aktive për ngushtimin e hendekut gjinor në të drejtat e pensioneve.

Pensionet private[1] po luajnë një rol të rëndësishëm dhe në rritje në sigurimin e të ardhurave në pleqëri, si dhe një bazë të konsiderueshme aktivesh në shumë prej vendeve ku operojnë.

Burimet private të të ardhurave variojnë nga mbi gjysma në Shtetet e Bashkuara deri në pak më shumë se një e pesta në Gjermani. Në shumë vende, rëndësia e burimeve private ka ardhur duke u rritur.

Në Mbretërinë e Bashkuar, për shembull, burimet e të ardhurave private ishin nën 40 për qind të të ardhurave totale në vitin 1979, duke u rritur së fundmi në më shumë se gjysmën.

Ky trend ka të ngjarë të vazhdojë.

Kështu, midis pensionistëve të sapo dalë në pension (në pesë vitet e para mbi moshën e pensionit shtetëror), burimet private të të ardhurave janë 60 për qind e totalit.

Pse nxiten dhe nevojiten këto skema në tregjet e kapitalit të vendeve të zhvilluara dhe në zhvillim?

Në një pension me kontribute të përcaktuar[2] (DC), çdo individ ka pensionin e tij, në të cilin shuma e grumbulluar përcaktohet nga madhësia e kontributeve të paguara dhe kthimet e arritura nga investimet e bëra (zakonisht kryesisht në aksione, por gjithashtu në obligacione dhe aktive të tjera).

Kontributet për një pension mund të bëhen nga kursimtarë individë ose nga të tjerë në emër të tyre. Shumica bëhen nga punëdhënësit në emër të punonjësve të tyre.

Kontributet individuale të punonjësve zakonisht administrohen nëpërmjet proceseve të listës së pagave të punëdhënësit të tyre, por janë ende të dallueshme nga kontributet e punëdhënësit.

Kontributet e punëdhënësit janë një pjesë e shpërblimit që është përveç fitimit bruto, ndërsa kontributet e punonjësve bëhen nga fitimet.

Shqipëria ende nuk ka përcaktuar ndonjë strategji gjithpërfshirëse për reformën në sistemin e pensioneve. E vetmja qasje strategjike në këtë fushë ka mbetur ajo e sistemit publik, e cila nga ana e saj, jo vetëm nuk parashikon rezultate të ndjeshme në rritjen e pensioneve, por nga ana tjetër nuk merr përsipër reforma të rikalkulimit parametrik të sistemit bazë, të tilla që të rezultojnë të suksesshme për një periudhë më pak ose deri në dhjetë vjet.

Sistemi i Sigurimeve Shoqërore të detyrueshme dhe në përgjithësi sistemi i mbrojtjes shoqërore në Shqipëri, si edhe në vendet e tjera është i ndikuar nga fuqia ekonomike e vendit, zhvillimet e tregut të punës, situata demografike, situata e punësimit dhe papunësia, zhvillimi i prodhimit të brendshëm bruto, stabiliteti makroekonomik e fiskal etj.

Këta tregues kane shërbyer, si pikënisje e analizës së sistemit aktual të reformuar, të arritjeve dhe problemeve te tij, megjithëse është mjaft shpejt për te pritur ne konkluzione. Por niveli i këtyre treguesve do të shërbejë edhe si pikënisje për të parashikuar e ndërmarrë reformime të tjera, që do të synojnë mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve, plotësimin e kërkesave të tyre ekonomike, harmonizimin e të drejtave me detyrimet, si dhe rritjen e përgjegjësive individuale për situatën e tyre ekonomike të tanishme dhe për të ardhmen.

Në vitin 2015, Shqipëria zbatoi një paketë të reformës së pensioneve me objektiva përmirësimin e qëndrueshmërisë fiskale të sistemit, forcimin e lidhjes ndërmjet kontributeve dhe përfitimeve dhe përmirësimin e mbulimit. Masat që filluan në janar 2015 ishin kryesisht në tre fusha: (a) reformat parametrike në skemën ekzistuese të DB, (b) rishikimi i marrëveshjeve të pensioneve për grupe të veçanta punëtorësh dhe (c) futja e një pensioni social jo kontributdhënës. Megjithëse ecuria e reformës vijon ende të performojë, nga analizat e kryera së fundmi vërehet se  sistemet ekzistuese jo gjithnjë janë në gjendje të mbrojnë ne mënyre te pranueshme të moshuarit e sotëm, si dhe ato që do të moshohen në të ardhmen, dhe shpesh nisur nga çështjet fiskale te skemave (deficiti korent), i kanë shpërndarë përfitimet në mënyrë të pabarabartë, duke krijuar “boshllëqe financiare” dhe pengesa ne rritjen ekonomike si pasojë e kthimit të skemës së pensioneve në rënduesin kryesor të buxhetit .

Për të evituar këto probleme, nga analizat e kryera rekomandohet kalimi në sisteme të përziera që janë pjesërisht me kontribute të përcaktuara, të kapitalizuar dhe të administruar privatisht, të koordinuara me sistemin me përfitime totalisht të përcaktuara PAYG dhe të administruara në mënyrë publike.

Kështu do te mund te arrijmë ne një sistem me përbërje tre kolonëshe:

• Kolona e parë, e detyrueshme, e administruar në mënyrë publike dhe e financuar nga kontributet, që ka për qëllim rishpërndarjen. Kjo kolonë krijon një rrjet mbrojtjeje shoqërore, veçanërisht për të moshuarit të ardhurat e të cilëve për të jetuar janë të ulta dhe quhet shkurtimisht PAYG.
• Kolona e dytë, e detyrueshme, e administruar privatisht dhe tërësisht e kapitalizuar, që mbulon objektivin e kursimeve. Ajo lidh përfitimet në mënyrë aktuariale[3] me kontributet si në skemën me kontribute te përcaktuara (DC), ajo është totalisht e kapitalizuar dhe e administruar në mënyrë konkuruese privatisht. Ndërtimi i kësaj kolone përbën një ndër pikat më të rëndësishme të reformave të ndërmarra në fushën e sigurimeve shoqërore.
• Kolona e tretë, vullnetare për njerëzit që duan më shumë përfitime financiare në pleqëri.

Analizat mbi stimulimin e skemës së pensioneve private bazuar në disa burime financimi përcaktohet si një faktor ndikues në funksion të zhvillimit të përgjithshëm ekonomik. Ndërkohë nga praktika e vendeve të tjera ka rezultuar se manaxhimi i suksesshëm i sistemit të pensioneve nëpërmjet fondeve të investimit, nuk ka si element përcaktues vetëm zhvillimin e përgjithshëm ekonomik, por krijimin e hapësirave të mjaftueshme për manaxhimin privat dhe investimet. Janë pikërisht këta tregues, të cilët ndikojnë ndjeshëm në rritjen ekonomike, por jo vetëm kaq.

Ja pse nga studimi i skemave të pensioneve në vendet përreth, por edhe nga ushtrime të zhvilluara për kontekstin ekonomik e social të Shqipërisë, rezulton në mënyrë të përsëritur se avantazhi kryesor i një sistemi me shumë Kolona është diversifikimi i rrezikut. Në sistemin miks ekzistojnë metoda të ndryshme financimi, të cilat bëjnë që rreziqet drejt luhatjeve politike, ekonomike dhe demografike të minimizohen.

• Kolonat e dyta dhe të treta sigurojnë akumulim kapitali shtesë, i cili bën të mundur përballimin e trendit të demografisë;
• Rritet qëndrueshmëria financiare e skemës, kundrejt risqeve demografike, të deficitit buxhetor dhe risqeve sociale;
• Mundëson që të bëhet një dallim midis uljes së varfërisë dhe qëllimeve të zëvendësimit të të ardhurave;
• Diversifikimi i rrezikut;
• Minimizon barrën e tranzicionit fiskal ndërsa ruan shumë nga përfitimet ekonomike të metodës plotësisht të financuar;
• Sjell në diskutimin e reformës disa përfitime të qarta për punëtorët e rinj dhe ata që po përballen me humbje të të ardhurave të punës nga globalizimi.
• Rritet mjaftueshmëria e të ardhurave në periudhën e pensionit. Mbulim më i përshtatshëm i të moshuarve në një perspektivë afatgjatë;
• Inkurajohen njerëzit të deklarojnë pagat e tyre reale, duke reduktuar informalitetin e ekonomisë;
• Rritja e kursimeve të popullsisë dhe nxitja e investimeve, çojnë në rritje ekonomike dhe rrjedhimisht rritje të punësimit;
• Zhvillim i mëtejshëm i tregut financiar në vend.

Qëllimi kryesor i implementimit të Kolonave të pensioneve përfshin promovimin e zhvillimit ekonomik dhe tregjet e kapitalit. Çdo vonesë e implementimit të kolonës së II-të dhe të III-të të sistemit të pensioneve, përkthehet në pengesë për rritjen ekonomike të vendit.

Fillimi i gjithë procesit reformues të skemës lidhet me vullnetin politik për të vijuar më tej me reformën e pensioneve, e cila në stadin aktual ka nevojë për një plotësim dhe zgjerim të mëtejshëm të komponentëve përbërës të saj.

Përcaktimi i rolit të qeverisë para dhe pas ndërmarrjes së reformës merr rëndësi primare dhe qendrore në gjithë këtë nismë reformuese. Megjithëse çdo vend ka zgjedhur variante të ndryshme për modelin e reformimit, objektivat e politikës së përgjithshme janë të njëjta: – tjetërsimi i riskut mes sistemit PAYG dhe atij të kapitalizuar,

– reduktimi i anomalive të shkaktuara nga skema PAYG dhe

– përfitimi nga anët pozitive të skemës së kapitalizuar si dhe ulja e borxhit të pensionit gjatë këtij proçesi.

Hapi i parë dhe më vendimtar në kryerjen e reformës së skemës së sigurimeve shoqërore është zgjidhja e politikës për mënyrën e kalimit nga kolona e parë e sistemit PAYG në sistemin shumëkolonësh të kapitalizuar.

Një çështje lidhur me projektimin e skemës private shumëkolonëshe është roli i qeverisë si garant. Garancitë e qeverisë duhen konsideruar me kujdes dhe duhet t’u drejtohen personave më të pambrojtur, siç janë punëmarrësit me të ardhura të pakta.

Në sistemin shume kolonësh dy janë rolet kryesore të qeverisë: mbledhja e kontributeve (nëse politikëbërësit vendosin për një sistem të centralizuar të mbledhjes së kontributeve) dhe mbikëqyrja.

Në gjithë procesin, pasi garantohet se vullneti politik egziston, atëherë në aspektin e garancive ligjore, financiare dhe qëndrueshmërisë së funksionalitetit të saj nevojitet të trajtohen disa momente që duhet të adresohen për trajtim dhe për zgjidhje.

Sistemit shumë kolonësh i është dhënë vlerësim i justifikueshëm për stimulimin e rritjes së tregut financiar në vendet me të ardhura mesatare, ku ky është një tregues i rëndësishëm për faturën e rritjes ekonomike.

Një nga sistemet që po zhvillohet sot, është vendosja e sistemit të Kombinuar të Pensioneve, me dy komponent te rëndësishëm, një sistem publik bazë i konsoliduar dhe një sistem privat të zhvilluar.

Nje sistem i kombinuar tre kolonësh më i gjerë, duke përfshirë në një kolone te detyrueshme private, por e kombinuar me fondet “sindikale/profesionale” te administruara sipas parimit te “DC”. Natyrisht kolona e tretë, ajo e kontributeve vullnetare do të mund të vijojë të zgjidhë problemet e të ardhurave shtesë përveç pensioneve publike. Por, problematikat lidhur me pensionet e parakohshme të profesioneve të veçanta, si dhe pensionet e ardhme për brezin e ri, e evoluojnë materialisht dhe e bëjnë më te interesuar për të paguar kontribute në fondet private të detyrueshme, duke zbutur atë që njihet si “konflikti i solidaritetit”. Kjo qasje do të ndante në mënyrë më të plotë barrën midis shtetit dhe vetë personit lidhur me mjetet e jetesës në pleqëri.

Gjithashtu një sistem i kombinuar, i proporcionuar mire do te arrinte te shmangte problematikat e sistemit  PAYG ku shpesh ka ndodhur të kenë shpërndarë përfitimet në mënyrë të pabarabartë midis brezave apo edhe të kenë penguar kështu rritjen ekonomike, si pasojë e kthimit të skemës së pensioneve në konsumatorin kryesor të buxhetit.

Nga ana tjetër, duke qenë se principialisht “barazimi i arte” se “ kundrejt kontributeve te njëjta duhet te ketë përfitime te njëjta”, ata që dëshirojnë të ardhura shtesë apo edhe me përpara se te tjerët,  do duhet të kursejnë më shumë, por kjo nuk përjashton nga përgjegjësia financiare punëdhënësin i cili është themeli i përgjegjësisë si per te ardhurat nga puna ashtu edhe ne lidhje me kursime per pleqërinë.

Kjo skemë zbatohet vetëm nëse stimulohet që krahas miratimit të Projekt Ligjit “Për fondet e pensionit privat” të kërkohet në formën e një pakete ndryshimesh ligjore edhe rishikimi i:

• Ligjit nëpërmjet ndryshimit të Ligjit Nr.7703, datë 11.5.1993 “Për sigurimet shoqërore” në nenet përkatëse ku përcaktohen edhe normat e kontributeve sociale
• Ligjit 9136, date 11.09.2003 “Per mbledhjen e kontributeve te detyrueshme te sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore”
• Ligjit Nr.29/2019 “Për trajtimin financiar suplemntar të punonjësve që kanë punuar në miniera në nëntokë, të punonjësve të industrisë së naftës e të gazit dhe të punonjësve që kanë punuar në metalurgji
• diskutimit të një projekt ligji të ri për sigurimet private të detyrueshme.

si dhe rishikimit gjatë zbatimit të lehtësive tatimore për ti përmirësuar dhe përshtatur më bindshëm gjatë ecurisë së skemës së pensioneve shumëkolonëshe.

Ndër hapat e rekomandueshëm ligjorë janë edhe krijimi i një ambjenti më të gjerë rregullator duke përfshirë masat paraprake, të cilat bëjnë të mundur fillimin e reformës në sistemin e pensioneve dhe janë:

• Hartimi i bazës ligjore për funksionimin e kolonës së dytë.
• Përcaktimi i kritereve për fondet mikse të kolonës së dytë
• Politikat fillestare favorizuese për profesionet e vështira.

Të ndihmosh individët për të mbështetur veten gjatë daljes në pension është një ndërhyrje pozitive e qeverisë. Megjithatë, njerëzit aktualisht nuk po kursejnë mjaftueshëm për të pasur të ardhura të mjaftueshme në pension (siç shihet në publikimin më poshtë).

Kështu është thelbësore që çdo ndryshim në lehtësimin tatimor të pensioneve të bëjë situatat financiare për pensionistët për më mirë dhe jo për më keq.

Një mënyrë për të përmirësuar mjaftueshmërinë e të ardhurave të pensionit është nëpërmjet lehtësimit të taksave që njerëzit marrin për kontributet e tyre pensionale.

Kjo qasje politike veçanërisht ndihmon në përmirësimin e rezultateve për regjistrimin automatik, si parashikohet edhe në projekt ligjin e ri, pasi kursimtarët regjistrohen automatikisht dhe nuk marrin vendimin për të hequr dorë.

Lehtësimi tatimor rrit aftësinë e tyre të kursimit për një afat të gjatë si pjesë e kontributit. Të kesh lehtësim tatimor në fillim dhe me çdo kontribut ka të ngjarë të rezultojë në përmasa më të mëdha të aktiveve financiare me kalimin e kohës.

E ardhura mesatare mujore e pensionisti në qytet bashkë me kompensimet e ndryshme arrin në 18.485 lekë. Nëse i shtojmë edhe bonusin e fundvitit prej 5.000 lekë, atëherë e ardhura mesatare mujore pensionale arrin në 18.901 lekë.

Kjo përbën të ardhurën mesatare maksimale aktualisht për pensionistin në qytet dhe është sa 31.7% e pagës mesatare në fundin e vitit 2021.

Nëse e llogaritim për një çift pensionistësh qyteti atëherë kjo e ardhur mujore mesatare është gjithsej 37.802 lekë. Kjo është sa 82.7% e shpenzimeve mesatare për konsum për një familje në qytet me dy persona.

Për pensionistin në fshat e ardhura mesatare bashkë me kompensimet e ndryshme arrin në 10.196 lekë muaj. Nëse i shtojmë edhe bonusin e fundvitit prej 5.000 leke, atëherë e ardhura mesatare mujore pensionale arrin ne 10.612 lekë.

Kjo përbën të ardhurën mesatare maksimale aktualisht për pensionistin në fshat dhe është sa 17.1% e pagës mesatare në fundin e vitit 2021.

Nëse e llogaritim për një çift pensionistësh fshati, atëherë kjo e ardhur mujore mesatare është gjithsej 20.392 lekë. Kjo është sa 44.6% e shpenzimeve mesatare për konsum për një familje rurale me dy persona.

Të ardhurat nga pensionet e shumë njerëzve janë shumë më të ulëta se ky nivel mesatar dhe të ardhurat nga pensionet ka të ngjarë të jenë me probleme lidhur me qëndrueshmërinë e skemës aktuale, nëse nuk ndihmohet dhe përmirësohet nga burime alternative dhe masa adekuate më të mira në të ardhmen.

Të gjitha këto vlerësohen se duhet të adresohen (a) në drejtim të një kontrate të re sociale ku rritja e pagave është një nga pikat kryesore të saj, (b) luftimi i informalitetit dhe evazionit për rritjen e bazës së kontribuesve dhe (c) skemat e rinovuara për fondet e pensioneve private, që garantojnë mbulimin e sigurt të qëndrueshmërisë në kushtet e mosrealizimit të dy adresimeve të tjera.

Kur të ardhurat aktuale të pensionistëve vlerësohen kundrejt standardeve të jetesës këtu nevojitet që të përfshijmë edhe adresimin e një tjetër matësi dhe përcaktuesi të standarteve të të ardhurave pensionale referuar nivelit të minimumit jetik dhe pagave që duhet të zbatohen lidhur me të.

Duke parë pensionistët në tërësi, nisur nga mungesa e një akti zyrtar për të përcaktuar minimumin jetik mesatarja qëndron më poshtë se niveli i pagës minimale.

Sipas tabelës 1, në të cilën ballafaqohen nivelet treguese për pensionin mesatar, pagën minimale, pagën mesatare dhe minimumin jetik (jozyrtar) shihet se pensionet janë deri në nivelin e minimumit jetik, madje në fshat ato janë shumë më poshtë tij.

Pesha që mbajnë pensionet lidhur me këta treguesë paraqitet si raporte në tabelën 2, ku shihet se pensioni mesatar i pleqërisë në qytet është 2% më shumë se minimumi jetik (jozyrtar), ndërsa në fshat ky nivel është sa 57% e tij.

Ndërsa pensioni mesatar është njësoj apo më pak se minimumi jetik, nëse e krahasojmë me pagën minimale rezulton se pensionet e qytetit janë sa 59% e tyre dhe ato të fshatit sa 1/3 e pagës minimale.

Ky raport tregon për një nivel varfërie edhe më të mundshëm për pensionet që janë mbi këtë mesatare, një situatë ekonomike që është ndikuar nga inflacioni dhe pamundësia për të përballuar kostot e shtuara edhe më tej. Nga ana tjetër, ky nivel krahasimi me pagën minimale, e cila përfaqëson nivelin e ulët të standartit të jetesës tregon edhe nivelin në të cilin ndodhen pjesa e pensionistëve që jetojnë realisht nën dhe mbi mesatare në qytet, ndërkohë që në fshat ky tregues tregon një nivel varfërimi të dukshëm.

Në krahasimin me pagën mesatare, pensioni mesatar i qytetit qëndron sa 32% e saj, ndërsa ai i fshatit është poshtë 1/5 së nivelit tregues. Ndërkohë, që shpenzimet e një çifti pensionistësh në qytet me pension mesatar mbulojnë vetëm 83% të shpenzimeve mujore bazike për jetesë. Një çift pensionistash në fshat mbulon me shpenzime mujore bazike për jetesë vetëm 46% të tyre.

Problemi kryesor për trajtim nga sistemi tatimor, në rastin e pagesave në skemat e pensioneve private është nëse këto paguhen nga të ardhurat para ose pas tatimit: d.m.th nëse janë të përjashtuara nga normat tatimore mbi të ardhurat.

Në të gjitha skemat në vendet e BE-së ka padyshim përjashtime, por Shqipëria në këtë kontekst me ligjin e ri të tatimit mbi të ardhurat arriti të adresojë drejt, thjesht dhe qartë dilemën për:

• nivelin e përjashtimit të lejuar; dhe
• adresimin e skemave në të cilat do të lehtësohen për të bërë pagesat nga të ardhurat e përjashtuara nga taksat.

Në thelb janë tre transaksione që përbëjnë një proces pensional, dhe për rrjedhojë tre momente në të cilat ai potencialisht mund të tatohet:

• kur paguhen kontributet ose primet,
• kur grumbullohen të ardhurat nga investimet dhe
• kur tërhiqet përfitimi.

Zakonisht taksat vendosen në një ose dy nga këto momente.

Shumica e vendeve tatojnë përfitimet e pensioneve, duke lënë të përjashtohen kontributet dhe taksat mbi interesat. Kjo skemë e shtyrjes së tatimit zakonisht i referohet në terminologjinë në gjuhën angleze si, EET (e përjashtuar, e përjashtuar, e tatueshme).

Për pensionet publike të kolonës së parë, aftësia për të tatuar në burim eliminon në masë të madhe çdo mundësi për shmangie tatimore. Por kjo nuk vlen për pensionet private të kolonës së dytë.

Emigrimi për të shmangur taksimin mund të dëmtojë efektivitetin e tatimit të shtyrë dhe përsëri të çojë në zhvendosjen e barrës tatimore drejt të rinjve.

Meier dhe Wagener (2015) tregojnë se taksimi i menjëhershëm i kursimeve dhe përjashtimi nga taksat mbi interesat nuk janë kurrë optimale për vendet.

Në rastin e pensionistëve migrues, politika optimale tatimore është shtyrja e pjesshme dhe tatimi më i ulët mbi interesin.

Për pensionistët jo migrues, rasti optimal është shtyrja e plotë me tatimin e plotë të interesit, ose ETT.

Me një nivel mjaft të lartë lëvizshmërie, taksimi i plotë i kursimeve i kombinuar me një taksim të lartë të interesit, ose TTE, mund të bëhet si qasja më optimale.

Megjithatë, në kontekstin e përpjekjes për të zhvendosur barrën tatimore larg nga të rinjtë, ende preferohet një formë e tatimit të shtyrë dhe për sa kohë që lëvizshmëria e pensionistëve në përgjigje të taksave mbetet e ulët, tatimi i shtyrë duhet të mbetet optimal dhe funksional.

Në fakt, tatimi mbi të ardhurat e paguara në një pension shtyhet nga koha kur jepet kontributi deri në kohën kur të ardhurat (së bashku me çdo kthim të grumbulluar ndërkohë) tërhiqen nga pensioni.

Është njësoj sikur individët, në vend që të marrin të ardhurat e tyre plotësisht tani, pranojnë të marrin një pjesë të fitimeve të tyre në të ardhmen dhe tatimi mbi të ardhurat vendoset kur ai shpërblim i shtyrë merret në të vërtetë.

“Përparësia” e dytë tatimore që shpesh i atribuohet pensioneve është se nuk ka tatim mbi të ardhurat ose tatim mbi fitimet kapitale të vendosura mbi kthimet e investimeve brenda fondeve të pensioneve gjatë administrimit nga shoqëria administruese (tatimi paguhet vetëm kur paratë tërhiqen).

Përsëri, ky është një lehtësim tatimor në krahasim me një sistem standard në të cilin të gjitha të ardhurat tatohen kur grumbullohen, por është e diskutueshme nëse ky është standardi më i përshtatshëm.

Në një kontekst të rritjes së rëndësisë së taksave të përgjithshme në financimin e skemave të pleqërisë dhe pabarazitë në rritje, tatimi progresiv mbi të ardhurat konsiderohet të jetë një masë efektive për të rritur taksat, duke mbështetur solidaritetin financiar midis grupeve ekonomike.

Në sistemet e taksimit progresiv, kontributet ose taksat për financimin e përfitimeve ngarkohen në bazë të aftësisë së anëtarëve për të paguar. Personat me të ardhura të larta do të kontribuojnë proporcionalisht më shumë në mbledhjen e përgjithshme të burimeve, duke mbështetur një solidaritet nga ata me të ardhura të larta tek ata me të ardhura të ulëta, pavarësisht nga probabiliteti i tyre për t’u ekspozuar më vonë ndaj rrezikut, gjë që mund t’i shtojë drejtësisë dhe drejtësisë sociale.

Në shumë vende, kursimet për pension trajtohen në mënyrë të favorshme në krahasim me mënyrat e tjera të kursimeve.

Janë një sërë argumentesh për të mbështetur këtë trajtim relativisht efektiv:

– qeveria duhet të sigurojë që njerëzit të mbajnë një standard jetese të pensionit që i afrohet nivelit kur ata ishin në moshë pune;

– duke inkurajuar sigurimin individual për daljen në pension, kostoja e përfitimeve të sigurimit social mund të të zvogëlohet, veçanërisht kur përfitimet e testuara me mjete janë një burim i rëndësishëm i të ardhurave nga pensioni, dhe

– shteti duhet të rrisë kursimet afatgjata për të shtuar nivelin dhe/ose stabilitetin e kapitalit të disponueshëm për investim.

Argumenti i parë është ai i lidhur me funksionet që luan shteti

Ai jep stimuj për të kursyer për daljen në pension (në lidhje me konsumin aktual dhe të ardhshëm, para daljes në pension) sepse në mungesë të stimujve, individët nuk do të arrijnë të bëjnë dispozita ‘të mjaftueshme’.

Argumenti i dytë është ai i “rrezikut moral”.

Individët nuk do të sigurojnë vetë nëse e dinë se shteti do t’u japë gjithsesi të ardhura të mjaftueshme.

Stimujt tatimorë për pensionet duket se rrisin kursimet e pensioneve. Shembujt përfshijnë “suksesin” e planeve të kursimeve të pensionit të regjistruar në Kanada, pensionet personale në Mbretërinë e Bashkuar dhe llogaritë individuale të pensionit në Shtetet e Bashkuara.

Nëse njerëzit kanë një objektiv fiks për kursimet e pensionit, një nxitje e re tatimore për pensionet mund t’i shtyjë ata të zvogëlojnë kursimet aktuale, pasi niveli i tyre i të ardhurave nga pensioni do të rritet.

Duke vendosur dëshirueshmërinë e pensioneve të trajtimit tatimor dhe të një “fushe të barabartë loje” për lloje të ndryshme kursimesh, ne sugjerojmë se për Shqipërinë zgjedhja përfundimtare e politikës është midis sistemeve tatimore EET dhe ETT.

[1] https://www.oecd.org/finance/private-pensions/2391559.pdf
[2] Skemat e kontributeve të përcaktuara (DC) janë skema të pensioneve profesionale ku kontributet tuaja dhe kontributet e punëdhënësit tuaj investohen dhe të ardhurat përdoren për të blerë një pension dhe/ose përfitime të tjera gjatë daljes në pension.
[3] që kanë të bëjnë me aktuarët ose punën e tyre për përpilimin dhe analizimin e statistikave për llogaritjen e rreziqeve dhe primeve të sigurimit.