Paragjykimi tatimor dhe kapitalizimi i hollë në Shqipëri

Një biznes, i cili synon maksimizimin e fitimit, nisur nga kjo logjikë mund të marrë më shumë borxh se sa do të merrte në mungesë të kësaj nxitje. Ky efekt është emërtuar në përgjithësi si paragjykim i borxhit.

Paragjykimi  tatimor ndaj shpenzimeve të borxhit dhe interesave është i përhapur në sektorin e korporatave dhe në diskutimet mbi ngushtimin e erozionit tatimor. Në shumicën e vendeve, sistemi tatimor lejon një zbritje të interesit të paguar për borxhin, duke mos shfaqur një ngjashmëri në zbatim përsa lidhet me kapitalin. Kjo nënkupton se borxhi ka një kosto relative më të vogël në raport me kapitalin, duke synuar të mos shtrembërohen stimujt fiskalë dhe të mos  cënohet  parimi  i  neutralitetit  të burimit  të financimit të një korporate.

Një shoqëri që vendos për të marrë borxh e merr gjithnjë në konsideratë taksimin dhe shikon edhe mundësitë se si do të operojë lidhur me shpenzimet e interesave të borxhit, nisur nga politika fiskale që zbatohet përsa i përket njohjes së tyre për qëllime  tatimore. Zakonisht vendime të tilla kanë efekte të mëdha në shoqëritë e mëdha rezidente fiskale shqiptare, të cilat kanë lidhje me kompaninë mëmë, por në fakt ky fenomen prek gjithë kompanitë që kanë marrëdhënie borxhi.

Ndërsa, situata financiare e shumicës së shoqërive rezid ente në Shqipëri është në pozita të vështira të sigurisë financiare dhe me mungesa të vijueshme të parasë gjendje, ndryshimi i ligjit të tatimit mbi fitimin (L.8438,N.21,p.4), si pjesë e paketës fiskale 2017 e prishi këtë status quo që nxiste investimet, në favor të buxhetit të shtetit, për disa të ardhura shtesë. Ky ndryshim ligjor e ashpërsoi politikën fiskale duke e shndërruar në një politike  më agresive ndaj njohjes së shpenzimeve të interesit të financimeve që kanë kryer apo do të kryejnë shoqëritë.

Në kushtet kur deri më sot nuk është prezantuar një studim, apo nuk ka një diskutim publik lidhur me efektet fiskale që i kanë ardhur buxhetit nga njohja si shpenzime fiskale të interesave të financimeve në historikun e tyre, si dhe në mungesë të një efekti që ka në ekonomi deri më sot kreditimi i shoqërive, duket se ky ndryshim do të thellojë edhe më tej tregun e kredive financiare. Ky treg është në pikë të hallit në vitet e fundit dhe me këtë ndryshim sistemi financiar  ndikohet direkt në një rrudhje të mëtejshme të tij, përsa kohë njohja fiskale e interesave të borxhit bëhet edhe më e kufizuar.

Në një analizë  paraprake të efekteve që mundet të kenë ardhur si rrjedhojë e kësaj politike fiskale, nga një përmbledhje e publikimeve të Bankës së Shqipërisë “Rezultatet e Vrojtimit të Aktivitetit Kreditues” për të katër tremujorët e vitit 2017, konstatohet se “Kërkesa për kredi raportohet e rritur për bizneset në segmentin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme dhe në rënie për ndërmarrjet e mëdha”. Megjithë veprimet e ndërmarra nga politika monetare në drejtim të zvogëlimit të komisioneve dhe marzhit mesatar, të cilat janë përdorur për lehtësimin e kushteve të kredisë të bizneseve situata e kreditimit financiar sadopak mendohet të jetë ndikuar edhe nga politika e ndryshuar lidhur me kapitalizimin e hollë.

Ndryshimi duket se ka sadopak   ndikim kufizues tek investimet direkte, sidomos ato që përfshijnë vendime për investime strategjike dhe afatgjata (ndërmarrjet e mëdha). Në fakt janë këto investime që përbëjnë bazën për zhvillim të qëndrueshëm e afatgjatë. Ato janë edhe objektivi i politikës nxitëse nga qeveria nëpërmjet strategjisë së zhvillimit ekonomik, politikave sektoriale për lehtësim barrierash dhe nxitje investimesh, si dhe krijimit të instrumentave ekonomikë lehtësuese dhe nxitjen e tregut të kërkimit dhe zhvillimit, i cili kërkon fonde të gatshme për tu zhvilluar. Ndryshimi ligjor për zbatimin e një politike që konsiderohet se përqaset me praktikën ligjore të BE -së, (kapitalizim në nivel të ulët/i hollë) vjen në kohën kur ekonomia nuk po përthith ato financime të ofruara nga tregu financiar, për arsye të brendshme dhe të jashtme, objektive dhe subjektive. Ndërkohë, nevoja për financime është prezente pasi investimet ne energji, ne turizëm, ne sektorin minerar, ne infrastrukturën rrugore, ujore, etj. synojnë që të rritin kapacitetet zhvillimore dhe konkurruese në tregun e brendshëm dhe rajonal.  Ndërsa, shumë investime egzistuese kanë borxhe të konsiderueshme nga sektori financiar dhe ndikim edhe mbi vijimësinë e tyre është shumë i fortë.

Ku po shkohet në këtë drejtim?

Të dy kriteret e vendosura ne ligjin e tatimit mbi të ardhurat, (a) njohja e shpenzimeve te interesit deri 30% te Fitimi përpara tatimit mbi fitimin (FPTF), si dhe (b) e drejta e shtyrjes se shpenzimit fiskalisht deri ne 5 vite, i japin një efekt financiar  negativ dhe  aspak nxitës qarkullimit  të parasë dhe fitimeve  të këtyre shoqërive. Dhe ky kufizim vlen si për financime nga tregu shqiptar, po ashtu edhe nga tregu i huaj (nëpërmjet kompanisë mëmë apo nga një insititucion financiar).

Shpenzimet faktike për interesa janë më te larta dhe nevoja e bartjes i kalon 5 vite. Edhe mohimi i këtyre te drejtave te kufizuara ne rastet e ndërrimit te pronesise për me shume se 25% (nderkohe qe ne rastin e bartjes se humbjeve, ky kufi është 50%) i dëmton  fiskalisht këto bisnese.

Ne këto kushte një ndryshim i tillë bie ndesh edhe me politikën e shpallur të lehtësimit të procedurave tatimore.

Ndërsa, nëse shikojmë këtë pjesë të politikës tatimore në vendet e rajonit (Maqedonia, Serbia, Sllovenia, Turqia, Rumania, Hungaria etj.)  vërehet se vazhdojnë të aplikojnë metodën ekzistuese që parashikon edhe ligji shqiptar aktual,  ku njohja fiskale  e shpenzimeve të interesave të borxheve qëndron në kufijtë e raportit Borxh/Kapital nga 3:1 deri ne 4:1. Por, edhe vendet nga ku është marrë referimi për këtë propozim nuk aplikojnë të njëjtat rregulla që u ndryshuan nga paketa fiskale 2017.

Nga ana tjetër, zbatimi i politikës së kapitalizimit të hollë (apo kapitalizim në nivel të ulët, sipas ligjit), që ka miratuar BE-ja sipas rekomandimeve të OECD-së ka për qëllim  te luftojë shmangien e taksave që vjen nga rënd imi i shpenzimeve me interesa, nga borxhe apo financime të kryera kryesisht nga aksionerët ose palët e lidhura me shoqëri shumëkombëshe, që ende nuk bëjnë pjesë në tregun shqiptar. Nisur nga kjo situatë e huazuar, e cila nuk përkon si e tillë me realitetin e ekonomisë shqiptare është e pavend të vendoset.

Por, nisur nga fakti se ky ligj është vendosur tashmë dhe fjalët janë pa ndikim për ta ndryshuar do të ishte me vend përpara se ky ndryshim të kthehet në te kundert te bizneseve të mbahet parasysh per ndryshime te ardhme, që:

• të aplikohet për ato raste ku rris ku i financimeve  dhe shpenzimeve nga interesat është më i madh apo dhe në dëm të konkurrencës brenda vendit dhe atë rajonale duke e parë të harmonizuar me strategjinë për zhvillimin e ekonomisë, të përmendur edhe në progres raportin 2016 të KE -së;
• metodat e llogaritjes te aplikohen me një prag norme më të lartë nga sa është propozuar në projekt ligj;
• të njihet fiskalisht mbartja e shpenzimeve të interesit për qëllime fiskale për një periudhë më të gjatë kohe në raport me ndryshimin ligjor;
• vendosja e një pragu vleror (dysheme) të njohjes fiskale së shpenzimeve të interesit (sipas përvojës së shumicës së vendeve të BE-së) duke patur në këtë target kompanitë që kanë vërtet  vlera  dhe duke përjashtuar ato kompani të vogla dhe që ndikohen më shumë nga mosnjohja e tyre.

Eksperienca e dy dekadave ka treguar se gjithnjë nxitimi për të zbatuar politika të shkëputura apo të parakohshme për ekonominë, e cila është ende e pazhvilluar dhe e pastrukturuar si duhet, si dhe me probleme që ende burojnë nga informaliteti i përhapur kanë efekte negative mbi bizneset/ekonominë, si dhe mbi buxhetin, pasi nxitin reagime për shmangie apo evazion tatimor. Një politikë agresive ndaj fitimit në fakt sjell ulje të kreditimit, si dhe rritje të barrës fiskale.

Nga ana tjetër, në kuadër të qëndrueshmërisë së politikës për tatimin korporativ, do të ishte me vlerë  të shtuar dhe nxitëse për ekonominë,  nëse politika  të tilla  të shkëputura do të jenë të përfshira në nismën për ligjin e ri të tatimit mbi fitimet nga kapitali dhe puna (tatim fitimin dhe tatimin mbi të ardhurat personale etj).

Këto propozime natyrisht që duhet të jenë objekt i debateve dhe diskutimeve midis ekspertëve dhe institucioneve financiare dhe financave publike.