Minimizimi i informalitetit dhe efektiviteti i përforcuar prej digjitalizimit

Ne Raportin e Barres tatimore 2022, përmendet edhe qasja e dixhitalizimit qe po transformon ambjentin me mënyrën se si raportohet dhe paguhet taksa, me inovacione dhe investime të rëndësishme që ndodhin në vende të të gjitha llojeve. Ka shumë shtytës për dixhitalizim. Kërkesat për të depozituar tatimin në format dixhital, ose për të lëshuar fatura në mënyrë elektronike, mund të rrisin efikasitetin e sistemit tatimor, duke dhënë gjithashtu një shtysë për rritjen ekonomike. Përfshirja e taksës në sistemet që përdorin natyrshëm tatimpaguesit, siç është softueri i kontabilitetit, mund t’i bëjë ndryshimet të lehta dhe të padukshme.

Në këtë zhvillim një nga adresimet problematike që duhet të përfshihet dixhitalizimi është edhe ndikimi që bie te minimizimi i informalitetit, i cili është një problem konstant me luhatje në rezultatet e qeverive në vitet e fundit[1]. E reja e administratave fiskale në BP6 në luftën e tyre për uljen e nivelit të informalitetit (në punë dhe në ekonomi) përfshin përdorimin e novacionit dhe teknologjisë për të ndihmuar në këtë sfidë madhore.

Në rolin primar ndaj përdorimit të teknologjisë digjitale në ngushtimin e hapësirave për të kryer aktivitete informale duket se së pari me investimin e teknologjive dixhitale, vendet krijojnë mundësinë për tu pozicionuar mirë për të trajtuar sfidat e informalitetit duke pajisur pronarët e bizneseve dhe sipërmarrësit informalë me teknologjinë dixhitale për lehtësimin e kostove për aktivitetet e tyre dhe zgjerimin e aktiviteteve online.

Nga ana tjetër, i jep mundësinë administratave fiskale në vendet e BP6 të jenë të automatizuara për deklarimin, llogaritjen e detyrimeve dhe mënyrën e komunikimit dhe zbatimit të procedurave tatimore nëpërmjet teknologjisë dhe programeve digjitale.

Shqipëria është vendi me avancimin më të madh në nivelet e avancuara të digjitalizimit duke e shtrirë tashmë aplikimin e programeve për deklarimin, llogaritjen e taksave dhe pagimin e tyre për gjithë tatimpaguesit aktivë në fund të vitit 2022.

Ndërsa, administratat e tjera tatimore janë në nivele të ndryshme të zbatimit të digjitalizimit, por që ende kanë procese për zbatim për digjitalizimin e tërë procedurave.

Duke menduar për këtë qasje të re, veprimi më i këshilluar mund të ishte shumë afër strategjisë se si të krijohen stimuj për formalizimin. Kjo kërkon reforma në fusha të ndryshme, si për shembull taksimi, legjislacioni i punës, tregjet e produkteve dhe përmirësimi i klimës së biznesit.

Tendencat e dixhitalizimit në BP6 të përmbledhura deri në fund të vitit 2022 janë:
Parapopullimi: ky është tipari më i qëndrueshëm i dixhitalizimit, ku deklarata tatimore mund të plotësohet paraprakisht nëse autoriteti tatimor ka informacion të besueshëm dhe me cilësi të lartë për një tatimpagues nga burime të tjera si punëdhënësit dhe departamentet e tjera qeveritare. Këtë cilësi të dixhitalizimit e ndeshim në Shqipëri, Serbi.
Faturimi elektronik: zakonisht përbëhet nga një grup formatesh të standardizuara dhe një sistem për dërgimin e faturave që i kalon një kopje autoritetit tatimor. Këtë cilësi të dixhitalizimit e ndeshim në Shqipëri, Serbi, Maqedoninë e veriut, Malin e Zi dhe Bosnjë-Hercegovinë.
Informacion në kohë reale: kjo mund t’u sigurojë autoriteteve tatimore një mori të dhënash që nuk janë vetëm të dobishme për kontrollin e informacionit tatimor, por gjithashtu ofron një pamje me cilësi të lartë në ekonomi që mund të përdoret për planifikimin e qeverisë qendrore, politikat ekonomike ose testimin e efekteve. të politikave në botën reale. Një efekt kritik i ndikimit të informacionit në kohë reale është se ai kërkon që bizneset të kalojnë dixhital për ta mbështetur atë. Këtë cilësi të dixhitalizimit e ndeshim në të gjitha vendet e BP6.
Aktiviteti i synuar i kontrollit: informacioni i detajuar dhe në kohë për tatimpaguesit, nëse përdoret siç duhet, mund të ndihmojë në shënjestrimin e auditimeve dhe aktiviteteve të tjera të pajtueshmërisë në mënyrë më efektive. Këtë cilësi të dixhitalizimit e ndeshim në të gjitha vendet e BP6.
Sistemet e integruara tatimore: nëse taksa është automatike dhe pjesë e të njëjtit sistem si ai aktivitet i tatueshëm, kjo do ta bënte atë të menjëhershëm dhe të padukshëm për shumicën e përdoruesve dhe të mos varet nga pajtueshmëria vullnetare. Këtë cilësi të dixhitalizimit e ndeshim në pak vende të BP6, por në asnjë nga vendet në formën e integruar dhe të plotë.

Ardhja e dixhitalizimit ka zgjeruar opsionet e politikave në dispozicion të qeverive.

Në kontekstin e trajtimit të informalitetit dhe çështjeve të lidhura me to, zgjidhjet dixhitale kanë qenë veçanërisht të dobishme në tri fusha: (1) lehtësimin e formalizimit dhe ofrimit të shërbimeve publike; (2) përmirësimi i aksesit në shërbimet financiare; dhe (3) zgjerimi i shtrirjes së tregut.

Ndonëse dixhitalizimi mund të ndihmojë në adresimin e aspekteve të informalitetit, ai nuk është pa sfida.

Sfidat ende mbeten të mëdha, duke përfshirë menaxhimin e ndryshimit, aftësinë e dorëzimit, kompleksitetin themelor të sistemit tatimor (rregullat dhe sistemet e vjetra) dhe vendosjen e legjislacionit të nevojshëm për të vazhduar me përparimet dixhitale.

Një sfidë e përmendur më shpesh në hulumtimin tonë është ajo e përjashtimit dixhital, ku disa tatimpagues nuk janë në gjendje të mbajnë në hap me kërkesat në ndryshim për shkak të pamundësisë ose mungesës së vullnetit për të përdorur metoda dixhitale për të ndërvepruar me autoritetin tatimor.

Ka shumë arsye për këtë, si mungesa e aftësive dixhitale, mosbesimi ndaj ndërveprimit në internet, vendndodhja e largët larg infrastrukturës së besueshme të internetit, varfëria ose paaftësia. Autoritetet tatimore duhet të marrin në konsideratë përgjigje të ndryshme për grupe të ndryshme të të përjashtuarve dixhitalisht dhe kjo mbetet një konsideratë kryesore për çdo program zhvillimi dixhital.

Formalizimi i aktiviteteve joformale nuk është thjesht dhe vetëm për mbledhjen e taksave ose për qëllime të zbatimit të ligjit. Dimensionet e ekonomisë joformale sot janë shumë më të ndryshme, dhe po ndryshojnë me rritjen e ekonomisë së përbashkët.

Çështjet përfshijnë ato që lidhen me ndarjen dixhitale dhe infrastrukturën; siguria kibernetike, privatësia e të dhënave dhe ekspozimi ndaj mashtrimit dixhital; dhe konkurrenca, transportueshmëria e të dhënave dhe dominimi i platformës. Për më tepër, anonimiteti i ofruar nga dixhitalizimi mund të inkurajojë një lëvizje drejt informalitetit.

Informaliteti dhe dixhitalizimi janë komplekse dhe të shumanshme, që do të thotë se përdorimi i dixhitalizimit për të adresuar informalitetin zakonisht nuk është një përpjekje e drejtpërdrejtë.

Politikëbërësit duhet të marrin në konsideratë një sërë ndërhyrjesh që jo vetëm do të nxisin sektorin informal të miratojë zgjidhje dixhitale, por edhe do t’i motivojë ata të zyrtarizojnë bizneset e tyre. Është gjithashtu e rëndësishme që këto ndërhyrje të kontekstualizohen në lidhje me karakteristikat e brendshme të ekonomisë.

Dixhitalizimi ofron mjetet për të trajtuar informalitetin dhe çështjet e lidhura me të, duke ofruar kështu rrugët për ata që dëshirojnë të kalojnë në sektorin formal[2]. Megjithatë, nuk ka asnjë lidhje të drejtpërdrejtë pozitive-shkakore ndërmjet dixhitalizimit dhe formalizimit.

Përkundrazi, duke mundësuar aksesin në shërbimet e disponueshme më parë vetëm për sektorin formal, dixhitalizimi mund të ketë reduktuar motivimin për formalizimin dhe, në disa raste, mund të ketë inkurajuar ata në sektorin formal të kalojnë në sektorin informal. Kjo ndodh sepse ndërsa dixhitalizimi ndihmon në uljen e kostos së mbledhjes së informacionit dhe transaksioneve, ai nuk e ndryshon domosdoshmërisht strukturën e nxitjes drejt më shumë zbulimit.

Një shembull do të ishin shërbimet që nuk arrijnë të jenë të dallueshme institucionet, pasi puna mund të organizohet dhe realizohet plotësisht në internet dhe negociuar drejtpërdrejt ndërmjet palëve, në disa raste, me anonimitet të plotë. Përdorimi i dixhitalizimit për të adresuar informalitetin nuk është një përpjekje e drejtpërdrejtë, veçanërisht pasi punëtorët dhe aktivitetet informale janë shumë të ndryshme.

Ajo kërkon që politikëbërësit të marrin në konsideratë një sërë ndërhyrjesh që jo vetëm do të nxisin sektorin informal të përdorë dhe miratojë zgjidhje dixhitale, por gjithashtu, nëpërmjet këtyre përpjekjeve, do t’i motivojë ata të formalizohen.

[1] https://seldi.net/wp-content/uploads/2022/11/SELDI-PB-14-The-hidden-economy-in-the-Western-Balkans.pdf
[2] https://www.apec.org/docs/default-source/publications/2022/4/stepping-outside-the-shadows-informality-and-digitalisation/222_psu_informality-and-digitalisation.pdf?sfvrsn=80c289d1_2