Kush është buxheti më i balancuar për vitin 2025 në Ballkanin Perëndimor ?

Në Ballkan, vlerësimi i buxhetit kombëtar më të balancuar për vitin 2025 në lidhje me qëndrueshmërinë, barazinë dhe efikasitetin përfshin shqyrtimin se sa efektivisht çdo qeveri trajton sfidat kryesore si përfshirja sociale, qëndrueshmëria mjedisore dhe rritja ekonomike.

Bazuar në zhvillimet e fundit, iniciativat e mbështetura nga BE-ja luajnë një rol kritik në formësimin e buxheteve të disa vendeve.

Për shembull, mbështetja financiare e BE-së, duke përfshirë Kornizën e Investimeve të Ballkanit Perëndimor dhe Planin Ekonomik dhe të Investimeve, thekson rëndësinë e tranzicionit të gjelbër, infrastrukturës dixhitale dhe rritjes ekonomike.

Këto plane, të cilat synojnë të mobilizojnë investime të konsiderueshme, përfshijnë një fokus në krijimin e mundësive të qëndrueshme të punës dhe përmirësimin e konkurrencës.

Vende si Shqipëria dhe Serbia, sipas këtyre planeve, pritet të investojnë në infrastrukturë, lidhje dixhitale dhe inovacion duke trajtuar gjithashtu pabarazitë sociale dhe punësimin e të rinjve.

Megjithatë, këto investime shpesh balancohen nga sfida e ruajtjes së stabilitetit fiskal. Për shembull, buxheti i Serbisë për vitin 2025 përfshin alokime të forta për infrastrukturën dhe energjinë, por qëndrueshmëria e tij e përgjithshme varet nga qeverisja efektive dhe reduktimi i deficiteve fiskale. Në mënyrë të ngjashme, fokusi i Kosovës mbetet në rritjen e sektorit publik dhe zhvillimin e qëndrueshëm, megjithëse ajo përballet me sfida në balancimin e përpjekjeve për përfshirje sociale me kufizimet fiskale.

Buxheti më i balancuar ka të ngjarë të jetë ai që harmonizon investimet në teknologjitë e gjelbra dhe rritjen ekonomike me masa të forta për të adresuar pabarazinë, duke përfshirë mbështetjen e synuar për popullatat e cenueshme. Planet e investimeve të BE-së, të cilat inkurajojnë këto aspekte, janë një tregues i mirë se si qeveritë po i harmonizojnë buxhetet e tyre për një rritje të qëndrueshme afatgjatë. Bilanci, megjithatë, është delikat, duke kërkuar një integrim të kujdesshëm të këtyre prioriteteve të investimeve me nevojën për një qeverisje të shëndoshë fiskale.

Ndërkohë që shumë vende të Ballkanit po fokusohen në përmirësimin e infrastrukturës, trajtimin e sfidave mjedisore dhe rritjen e barazisë sociale, suksesi i këtyre përpjekjeve do të varet shumë nga aftësia e tyre për të zbatuar reformat në mënyrë efektive.

Kuadri i Bashkimit Evropian për mbështetjen e rritjes së gjelbër dhe zhvillimit të qëndrueshëm në rajon ofron një udhëzues kyç në vlerësimin e fuqisë së këtyre buxheteve.

Në kontekstin e shpërndarjes së mirëqenies, qëndrueshmërisë dhe efikasitetit për buxhetet e vitit 2025 në Ballkan, Shqipëria dhe Serbia duket se po bëjnë përparime të dukshme, megjithëse qasjet e tyre ndryshojnë.

1. Shqipëria: Buxheti i Shqipërisë për vitin 2025 ka pak prioritet grupet vulnerabël, me një fokus të pandryshuar në programet e mirëqenies. Por buxheti përfshihet me fokus intensiv në investimet e mëdha në infrastrukturë dhe në investimet e huaja direkte për të nxitur qëndrueshmërinë ekonomike afatgjatë. Ndërsa buxheti i jep përparësi rritjes së gjelbër dhe harmonizimit të BE-së (me investime të konsiderueshme në infrastrukturë), sfidat e mëdha mbeten në trajtimin efektiv të pabarazisë së pasurisë dhe varfërisë. Buxheti përfshin qëndrueshmërinë mjedisore përmes iniciativave si energjia e gjelbër dhe infrastruktura dixhitale, megjithatë kufizimet fiskale mund të pengojnë realizimin e plotë të këtyre synimeve.

2. Serbia: Buxheti i Serbisë për vitin 2025 është më pak i kujdesshëm nga pikëpamja fiskale edhe pse me një theks të fortë në stabilitetin ekonomik dhe zhvillimin e infrastrukturës. Ai synon të përmirësojë shërbimet sociale si kujdesi shëndetësor dhe arsimi. Qeveria e Serbisë po trajton qëndrueshmërinë përmes politikave mjedisore dhe investimeve në teknologjitë e gjelbra, megjithëse ekzistojnë shqetësime në lidhje me masën në të cilën qeveria mund të sigurojë shpërndarje të gjerë të pasurisë duke pasur parasysh nivelet më të larta të shpenzimeve të sektorit publik dhe ritmin më të ngadaltë në reformimin e sistemeve të mbrojtjes sociale.

3. Kosova: Buxheti i Kosovës, ndonëse synon të nxisë rritjen e qëndrueshme me theks në energjinë e gjelbër dhe transformimin dixhital, lufton me efikasitetin buxhetor për shkak të kapacitetit të kufizuar për zbatim dhe paqëndrueshmërisë politike. Buxheti i Kosovës thekson reduktimin e varfërisë, forcimin e shërbimeve publike dhe përmirësimin e kapitalit njerëzor përmes rritjes së investimeve në shëndetësi, arsim dhe mbrojtje sociale. Megjithatë, mbeten sfida në zbatimin e një sistemi gjithëpërfshirës të mbrojtjes sociale që mund të mbështesë plotësisht popullatat më të cenueshme. Përveç kësaj, planet e Kosovës përputhen me Kornizën më të gjerë të Bashkëpunimit për Zhvillimin e Qëndrueshëm të Kombeve të Bashkuara, duke u fokusuar në barazinë gjinore, rritjen ekonomike dhe energjinë e qëndrueshme, por kapaciteti i saj për t’i adresuar këto synime në mënyrë të qëndrueshme është ende në zhvillim.

4. Maqedonia e Veriut po punon drejt përmirësimeve fiskale si pjesë e planifikimit të saj buxhetor për vitin 2025. Qeveria synon të ulë deficitin buxhetor në afërsisht 3% të PBB-së, në përputhje me rregullat e saj të përditësuara fiskale. Ky është një reduktim gradual nga deficiti i vitit 2023, i cili qëndronte në rreth 4.9% të PBB-së. Përpjekjet përfshijnë zbatimin e reformave të politikave tatimore, frenimin e subvencioneve dhe rritjen e mbledhjes së të ardhurave.

Pavarësisht këtyre masave, sfidat mbeten. Borxhi publik pritet të jetë mbi 50% të PBB-së, i nxitur nga investimet në infrastrukturë dhe nevojat për huamarrje për projekte si Korridoret Rrugore VIII dhe X. Rreziqet përfshijnë tejkalimet e mundshme të kostove në projektet publike dhe rritjen e kostove të huamarrjes, veçanërisht me pagesën e detyrimit të Eurobondit për vitin 2025.

Përpjekjet për shpërndarjen e mireqenies janë të pranishme, por mund të mos arrijnë në mënyrë adekuate më të cenuarit, duke kufizuar efektivitetin e programeve të saj sociale.

Si përfundim, Shqipëria duket se ofron qasjen më të ekuilibruar në rajon, me një fokus më të fortë te zhvillimi gjithëpërfshirës dhe qëndrueshmëria e gjelbër, ndonëse aftësia e saj për të përmbushur përfshirjen sociale dhe ekonomike nuk është e plotë. Gjithsesi ambiciet e buxhetit të miratuar varen nga efikasiteti i zbatimit të tyre dhe burimet fiskale.

Suksesi i këtyre buxheteve do të varet përfundimisht nga zbatimi i tyre dhe aftësia për të tërhequr investime të mjaftueshme për të përmbushur objektivat ambicioze të qëndrueshmërisë.