Buxhet i mirë për 2025?

Buxheti i propozuar i Shqipërisë për vitin 2025 përshkruan një strategji për rritje ekonomike prej 3.9%, të nxitur nga sektorë të tillë si turizmi, ndërtimi dhe zhvillimi i infrastrukturës. Qeveria planifikon të mbledhë 7.55 miliardë euro dhe të shpenzojë 8.2 miliardë euro, duke u fokusuar në investime në shëndetësi, arsim, infrastrukturë dhe mbrojtje.

Ndarjet e rëndësishme përfshijnë 810 milionë euro për kujdesin shëndetësor, 740 milionë euro për projektet e infrastrukturës dhe 620 milionë euro për arsimin. Sektori i mbrojtjes do të marrë 526 milionë euro, duke reflektuar kërkesat në rritje të NATO-s.

Mirëqenia sociale është gjithashtu e dukshme, me fondet e destinuara për pensione, shërbime sociale dhe mbështetje për popullatat e cenueshme.

Buxheti i Shqipërisë për vitin 2025 pasqyron një angazhim për përfshirjen sociale dhe zhvillimin e qëndrueshëm, por ajo përballet me sfida në adresimin e nevojave të popullatave të saj më të cenueshme.

Vendi fokusohet në rritjen e gjelbër dhe barazinë sociale, por çështjet strukturore, të tilla si pabarazitë rajonale dhe nën-investimi në shërbimet sociale, mund të kufizojnë efektivitetin e këtyre përpjekjeve.

Korniza e Bashkëpunimit për Zhvillimin e Qëndrueshëm të OKB-së për Shqipërinë thekson nevojën për investime të shtuara dhe më të drejta në shëndetësi, arsim dhe shërbime sociale, me fokus në adresimin e përjashtimit dhe cenueshmërisë.

Shqipëria po fokusohet në avancimin e integrimit të saj në BE me investime të synuara në infrastrukturë, shërbimet publike dhe menaxhimin e borxhit. Kjo përfshin një projeksion të rritjes së PBB-së prej 3.5% dhe rritjen e investimeve publike në sektorët e arsimit, shëndetësisë dhe energjisë, së bashku me përmirësimin e sistemeve të mirëqenies sociale.
Megjithatë, ka shqetësime se prioritetet ekonomike të lidhura me anëtarësimin në BE mund të lënë në hije axhendat e brendshme sociale, duke përfshirë kujdesin shëndetësor dhe mirëqenien sociale.

Buxheti i Shqipërisë e ka si prioritet zhvillimin e qëndrueshëm, por qasjet e tij për mbështetjen e popullatave të cenueshme dhe arritjen e qëndrueshmërisë afatgjatë me gjithëpërfshirje, pengohet nga sfida më të thella sistematike.

Krijimi i një buxheti të mirë për Shqipërinë kërkon një kuptim të hollësishëm të strukturës së saj ekonomike, prioriteteve dhe nevojave të popullsisë së saj.

Në një qasje të përgjithshme të analizimit të projekt buxhetit për vitin 2025, ne shikojmë se:

– është konsideruar me rezerva vlerësimi i peisazhit ekonomik.

a. Prodhimi i Brendshëm Bruto, që na tregon se ekonomia e Shqipërisë në vitin 2024 do të arrijë në 2.49 triliardë lekë (± 24.77 miliardë Euro) me një parashikim për tu rritur vitin e ardhshëm me 126.5 miliard lekë (± 1.25 miliardë Euro) do të vijojë të mbështetet kryesisht te sektorët e mëdhenj të shërbimeve (veçanërisht turizëm), ndërtimit dhe pasurive të paluajtshme, si dhe burimeve natyrore dhe më pak në sektorët e tjerë. Ndërkohë janë identifikuar me rezerva sektorët e rritjes, si: energjia, bujqësia, infrastruktura dhe flukset hyrëse të IHD-ve.

b. zbatimi i reformave strukturore për të mbështetur rritjen e barabartë, rritjen e produktivitetit dhe rritjen e konkurrencës janë konsideruar me rezerva pasi kjo përfshin ende ecurinë e dobët në përmirësimin mjedisit të biznesit, në nxitjen e inovacionit dhe në integrimin më thellë në ekonominë rajonale.

c. potenciali i eksportit nuk ka fokusim në sektorët ku Shqipëria ka avantazhe konkurruese (p.sh., mineralet dhe tekstilet). Prioriteti që duhet të jepte politika buxhetore për investime duhet të jetë në industri të orientuara nga eksporti dhe jo duke u mjaftuar me turizmin, si një kompensim nocional (joreal) lidhur me eksportet.

d. ka  progres në stabilizimin e financave publike, veçanërisht nëpërmjet investimeve dixhitale dhe mbledhjes të të ardhurave. Forcimi i financave publike duke siguruar norma më të drejta të tatimit mbi të ardhurat personale, duke rritur të ardhurat nga TVSH dhe duke ruajtur besueshmërinë e politikës fiskale nuk shprehet sa duhet në këtë projekt buxhet. Të ardhurat fiskale të qeverisë nga taksat, detyrimet dhe burime të tjera kanë lënë të pashfrytëzuara sa duhet tatimin mbi kapitalet, ku përfshihet baza e ngushtë e tatimit mbi fitimin dhe tatimit mbi të ardhurat nga zotërimi i kapitalit, baza e ngushtë për TVSH-në, për kontributet sociale, si dhe të ardhurat nga industritë si turizmi dhe burimet natyrore.

– janë identifikuar jo si duhet prioritetet e zhvillimit.

a. Investimet në infrastrukturën e transportit (rrugë, port dhe hekurudha)edhe në këtë buxhet janë mbivlerësuar me fonde që alokohen në vlerën sa 9% e gjithë shpenzimeve të buxhetit. Por, përkrah investimit në infrastrukturë, duhet që të identifikoheshin si prioritete investimi të lartë edhe investimet për burime shtesë dhe menaxhim të sektorit të energjisë së gjelbër, të rritjes së investimeve për ujësjellës-kanalizime dhe për infrastrukturën dixhitale, fatura që nëpërmjet alokimit të ulët nga fondet e brendshme dhe të huaja nuk arrijnë asnjëherë të prodhojnë efikasitet në përdorimin e tyre, në përputhje me objektivin e Shqipërisë për integrimin në BE, duke patur një performancë të dobët përmbushje për çdo vit.

b. Adresimi i çështjeve mjedisore dhe promovimi i praktikave të qëndrueshme është i paeksploruar sa duhet në projekt buxhet. Kjo përfshin menaxhimin më efektiv të mbetjeve dhe ndërtimin e fondit të rezistencës ndaj fatkeqësive natyrore, që po rriten si kosto buxhetore vit pas viti

c. Arsimi dhe kujdesi shëndetësor. Investimi në aftësitë dhe edukimin e njerëzve për të trajtuar hendekun e aftësive dhe për të përmirësuar procesin e të mësuarit ka marrë vëmendjen minimale në raport me nevojat për reformimin e sistemit universitar dhe zhvillimin më të mirë të aftësive të përshtatjes me nevojat e tregut të punës. Alokimi i fondeve për të përmirësuar arsimin, kërkimin, trajnimin profesional dhe kujdesin shëndetësor nuk mjafton për të mbështetur zhvillimin afatgjatë ekonomik.

d. Duke pasur parasysh fokusin e Shqipërisë në shpërndarjen e mirëqenies tek grupet vulnerabël, në projekt buxhet janë siguruar fonde të pamjaftueshme për programet e mirëqenies sociale, si: pensionet, përfitimet e papunësisë dhe mbështetjen për familjet me të ardhura të ulëta.

e. Lufta kundër korrupsionit nuk është konsideruar asnjëherë si një prioritet në ndihmë të zhvillimit të ekonomisë. Adresimi i korrupsionit për të përmirësuar qeverisjen dhe ofrimin e shërbimeve publike është në fakt i nevojshëm të kuptohet se sa vlen në rastin kur objektivat kundër tij mund të vlerësohen në dëmin që kryejnë nga veprimet dhe mosveprimet.

– balancimi i nevojave të brendshme me angazhimet e jashtme nuk përputhen me standardet dhe kërkesat e BE-së.

a. ndarjet buxhetore të fondeve duhet të përputhen me standardet dhe kërkesat e BE-së për infrastrukturën, qeverisjen dhe të drejtat e njeriut. Në fakt nuk respektohen sa dhe si duhet në lidhje me zbatimin e parimeve të përmendura në shënim[1].
b. nevojat për fonde kërkojnë një raport të qëndrueshëm borxhi ndaj PBB-së ndërsa investohet në projekte të rritjes. Por, në dekadën e fundit stoku i borxhit publik është në rritje të vazhdueshme edhe pse raporti i tij me PBB-në është në nivele më të ulëta se 2-3 vite më parë.

Megjithatë, ka shqetësime lidhur me balancën dhe realizmin e buxhetit. Ndërsa qeveria e mbron buxhetin si një shenjë progresi ekonomik, kritikët argumentojnë se nga buxheti kryesisht përfitojnë të pasurit dhe bën pak për të trajtuar koston në rritje të jetesës dhe nevojat e qytetarëve të cenueshëm. Kritikët argumentojnë se mbështetja e buxhetit në koncesionet dhe partneritetet publiko-private mund të përfitojë në mënyrë disproporcionale një numër të vogël biznesesh, në kurriz të diversifikimit më të gjerë ekonomik.

Shpenzimet në rritje të sektorit publik, veçanërisht për shkak të numrit të lartë të punonjësve të administratës publike, ngrenë gjithashtu pikëpyetje për qëndrueshmërinë fiskale.

Për më tepër, disa raporte tregojnë se një pjesë e konsiderueshme e popullsisë po përballet me borxhe në rritje, duke sugjeruar se rritja ekonomike nuk është përkthyer ende në përmirësim të gjerë të mirëqenies.

Gjithsesi, qeveria shqiptare ka propozuar një buxhet ambicioz për vitin 2025, duke synuar rritjen ekonomike dhe stabilitetin fiskal. Buxheti i propozuar prej 8.2 miliardë eurosh shënon një rritje të dukshme nga vitet e mëparshme.

Në përgjithësi, nëse shikohet i gjithë rajoni i Ballkanit Perëndimor, buxhetet e vitit 2025 pasqyrojnë një ekuilibër midis kujdesit fiskal, zhvillimit të infrastrukturës dhe përpjekjeve për të nxitur konvergjencën ekonomike me Bashkimin Evropian. Kjo strategji është në përputhje me Planin më të gjerë të Rritjes për Ballkanin Perëndimor të mbështetur nga BE, i cili synon të përshpejtojë integrimin e rajonit duke promovuar stabilitetin ekonomik dhe zhvillimin e qëndrueshëm

[1] Buxheti duhet të jetë një dokument i vetëm, duke paraqitur një plan financiar të qartë dhe gjithëpërfshirës.
Menaxhimi i shëndoshë financiar: Siguria që fondet përdoren në mënyrë efikase dhe efektive.
Procesi buxhetor dhe zbatimi i tij duhet të jetë i hapur dhe transparent për publikun.