Situata e sundimit të ligjit në Bashkimin Evropian dhe vendet e zgjerimit

Raporti i Sundimit të Ligjit 2024

Paketa vjetore e Komisionit për Zgjerimin jep një pasqyrë të progresit të përgjithshëm të secilit vend në rrugën e tyre drejt anëtarësimit. Bazuar në parimin e meritave të veta, vetëm me përparim të prekshëm dhe të vazhdueshëm në sundimin e ligjit, Komisioni mund të rekomandojë ecjen përpara në negociatat me secilin vend. Sundimi i ligjit është gjithashtu një element thelbësor i Instrumentit të ri të Reformës dhe Rritjes në Ballkanin Perëndimor dhe Lehtësimit të Ukrainës. Për të përfituar plotësisht nga këta dy mekanizma të paprecedentë mbështetës, vendet duhet të përgatisin dhe zbatojnë një axhendë të miratuar reformash, duke përfshirë hapa konkretë mbi bazat.

Që nga viti 2024, siç u njoftua nga presidentja Von Der Leyen në fjalimin e vitit 2023 për gjendjen e Bashkimit, Komisioni vendosi të zgjerojë pjesëmarrjen në Raportin e Sundimit të Ligjit për të plotësuar punën në procesin e anëtarësimit, i cili mbetet mjedisi ekskluziv për zgjerimin e negociatave.

Shqipëria, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut dhe Serbia tani marrin pjesë në Raportin e Sundimit të Ligjit dhe në pikat e kontaktit të Rrjetit të BE-së për Sundimin e Ligjit, duke reflektuar progresin e bërë në procesin e tyre përkatës të pranimit ose avancimin për sa i përket nivelit të gatishmërisë së tyre për sundimin e ligjit. Kjo qasje do të mundësojë një shtrirje në vendet e tjera të zgjerimit në të ardhmen. Përfshirja e këtyre vendeve krahas Shteteve Anëtare do të forcojë mbështetjen e BE-së për reformat e sundimit të ligjit, do të mbështesë procesin e tyre të anëtarësimit dhe do të ndihmojë në ruajtjen e një modeli të qëndrueshëm të standardeve të larta pas anëtarësimit.

Për sa i përket vendeve të zgjerimit, pas ndryshimeve kushtetuese në vitin 2022 për të forcuar pavarësinë e gjyqësorit në Serbi, Këshilli i Lartë Gjyqësor dhe Këshilli i Lartë i Prokurorisë u krijuan në përbërjen e tyre të re. Në Mal të Zi, kuadri ligjor që garanton pavarësinë dhe paanshmërinë e sistemit gjyqësor është rishikuar. Në Shqipëri, llogaridhënia është forcuar falë vettingut të të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve, por mangësitë mbeten në emërimet e anëtarëve jo magjistratë të Këshillit të Lartë Gjyqësor dhe Këshillit të Lartë të Prokurorisë. Në Maqedoninë e Veriut mbeten shqetësimet lidhur me funksionimin dhe pavarësinë e Këshillit Gjyqësor.

Në disa shtete anëtare, ekzistojnë shqetësime për presionin e panevojshëm mbi gjyqësorin nga politikanët ose nga niveli ekzekutiv, dhe ka gjithashtu dëshmi të presionit që vjen nga vendet e treta. Për sa i përket vendeve të zgjerimit, shqetësimet për përpjekjet për ndërhyrje dhe presion mbi sistemin gjyqësor nga zyrtarë publikë ose politikanë mbeten të larta në Shqipëri, Serbi dhe Maqedoninë e Veriut.

Pavarësisht nga disa hapa, disa Shtete Anëtare ende përballen me sfida të gjata në lidhje me efikasitetin e sistemeve të drejtësisë. Sa i përket vendeve të zgjerimit, kohëzgjatja e procedurave për lloje të ndryshme çështjesh mbetet një sfidë në Shqipëri dhe Maqedoninë e Veriut.

Në shtetet e tjera anëtare, nivelet e shpërblimit vazhdojnë të paraqesin sfida, duke çuar shpesh në mungesa dhe vende të lira pune të cilat janë të vështira për t’u plotësuar. Serbia po zbaton një Strategji për Burimet Njerëzore në Gjyqësor 2022-2026, por atraktiviteti i ulët i karrierës gjyqësore përbën një sfidë. E njëjta sfidë nuk është adresuar me ndryshimet në ligjet për pagat e gjyqtarëve dhe prokurorëve në Maqedoninë e Veriut. Në Shqipëri, mungesa e përgjithshme e burimeve te sistemit të drejtësisë rrezikon të ndikojë negativisht në cilësinë e drejtësisë.

Avokatët dhe shoqatat e avokatëve luajnë një rol kyç në garantimin e aksesit në drejtësi, duke siguruar mbrojtjen e të drejtave themelore, duke përfshirë të drejtën për një gjykim të drejtë. Përtej BE-së, Shqipëria ka një kuadër ligjor gjithëpërfshirës për ndihmën juridike dhe numri i përfituesve të saj është rritur.

Rezultatet e Indeksit të Perceptimit të Korrupsionit (CPI) tregojnë se më shumë se gjysma e 20 vendeve që renditen më mirë ndërkombëtarisht janë shtete anëtare të BE-së. Megjithatë, dallimet mbeten midis Shteteve Anëtare, edhe për sa i përket tendencave të viteve të fundit. Vendet e zgjerimit shënojnë nën mesataren[1].

Sondazhet e Eurobarometrit 2024 mbi korrupsionin tregojnë se korrupsioni mbetet një shqetësim serioz për qytetarët dhe bizneset në BE. Rreth 7 në 10 evropianë (68%) besojnë se korrupsioni është i përhapur në vendin e tyre dhe mbi 4 në 10 evropianë (41%) mendojnë se niveli i korrupsionit është rritur në vendin e tyre. 57% e qytetarëve mendojnë se përpjekjet e qeverisë së tyre për të luftuar korrupsionin nuk janë efektive. Përveç kësaj, shumica e kompanive evropiane (65%) konsiderojnë se problemi i korrupsionit është i përhapur në vendin e tyre dhe gjysma (51%) mendojnë se nuk ka gjasa që personat apo bizneset e korruptuara në vendin e tyre të kapen, ose të raportohen në polici ose prokurorët.

Rëndësia e mbajtjes së politikave efektive kundër korrupsionit njihet në të drejtën ndërkombëtare. Strategjitë kombëtare kundër korrupsionit mund të sigurojnë që vendet të ndjekin një qasje gjithëpërfshirëse, koherente dhe të integruar, duke lejuar që veprimet kundër korrupsionit të përfshihen në të gjithë sektorët përkatës të politikave. Pothuajse të gjitha shtetet anëtare kanë aktualisht strategji kombëtare kundër korrupsionit, edhe pse me gjithëpërfshirje të ndryshme. Për sa i përket vendeve të zgjerimit, Mali i Zi ka miratuar dhe Serbia aktualisht është duke finalizuar strategjitë e tyre përkatëse kundër korrupsionit. Në Maqedoninë e Veriut, zbatimi i ngadalshëm i masave të përkushtuara në strategjinë e saj kundër korrupsionit tregon mungesën e angazhimit politik, ndërsa në Shqipëri, zbatimi i strategjisë aktuale është në rrugën e duhur, por me vëmendje të kufizuar ndaj sektorëve me rrezik të lartë.

Shtetet anëtare po marrin masa të ndryshme për të zbutur rreziqet e korrupsionit në fusha të tjera me rrezik të lartë. Sektorë të tillë paraqesin gjithashtu rreziqe të intensifikuara në vendet në zgjerim. Në Shqipëri një kuadër ligjor tepër kompleks është identifikuar gjithashtu si një pengesë për progresin dhe ka disa përjashtime nga ligji për prokurimet publike në Serbi, të cilat nuk janë në përputhje me acquis të BE-së dhe përdoren gjerësisht për të anashkaluar zbatimin e rregullave të prokurimeve ekzistuese.

Transparenca e pronësisë së medias është e lidhur drejtpërdrejt me lirinë dhe pluralizmin e medias pasi u mundëson përdoruesve të bëjnë gjykime më të informuara, pasi pronarët e mediave mund të kontrollojnë ose ndikojnë drejtpërdrejt ose tërthorazi në vendimet editoriale dhe përmbajtjen e lajmeve të ofruara. Standardet evropiane përcaktojnë masat kryesore, dhe ka kërkesa specifike në ligjin e BE-së98. Që nga raporti i fundit, ka pasur zhvillime pozitive në Irlandë, Greqi dhe Spanjë, duke krijuar ose zgjeruar regjistrat e pronësisë në internet. Në Maqedoninë e Veriut, media e shkruar dhe elektronike

duhet t’i zbulojë informacionin e pronësisë organit rregullator të mediave audiovizive, ndërsa vetërregullimi rregullon regjistrin e pronësisë për mediat kombëtare dixhitale. Në Mal të Zi, ligji i ri mbi Shërbimet Mediatike Audiovizuale i detyron ofruesit e shërbimeve audiovizuale që t’i japin rregullatorit të medias informacion mbi pronësinë.

Sfidat e theksuara më parë në lidhje me transparencën e pronësisë së medias vazhdojnë në Bullgari, Çeki, Francë, Holandë dhe Qipro. Në Portugali, një rast i profilit të lartë shkaktoi diskutime në lidhje me kuadrin legjislativ. Në Shqipëri, transparenca e pronësisë së medias është e kufizuar dhe në Serbi, masat që synojnë rritjen e transparencës së pronësisë së medias nuk janë zbatuar ende plotësisht, dhe ndikimi politik dhe ekonomik në media mbetet një burim shqetësimi, ndikimi politik dhe ekonomik në media mbetet një burim shqetësimi.

Reklamimi shtetëror përfshin të gjithë përdorimin e buxhetit, nga autoritetet apo subjektet publike në të gjitha nivelet, për qëllime reklamimi dhe fushatash. Nëse kjo nuk shpërndahet në mënyrë transparente dhe të drejtë, mund të përdoret si mjet për ndikim politik dhe për të favorizuar disa media. Në këtë drejtim, EMFA (Akti Evropian për Lirinë e Medias) përcakton kërkesat në lidhje me kriteret dhe procedurat e alokimit, si dhe publikimin vjetor të informacionit nga autoritetet ose subjektet publike mbi shumat e shpenzuara me të cilat Shtetet Anëtare do të duhet të pajtohen pasi të fillojnë të zbatohen dispozitat përkatëse. Në disa shtete anëtare – konkretisht në Austri, Bullgari dhe Slloveni – janë ndërmarrë disa hapa pozitivë, duke ndjekur gjithashtu rekomandimet e adresuara në raportet e 2023 dhe 2022, megjithëse sfidat mbeten. Asnjë hap nuk është ndërmarrë për të rritur transparencën dhe drejtësinë në shpërndarjen e reklamave shtetërore në Hungari, Kroaci, Maltë dhe Spanjë. Shqipërisë i mungon një sistem shpërndarjeje transparente për reklamat shtetërore. Në Mal të Zi, informacioni për të gjitha pagesat e sektorit publik të bëra në media, përfshirë reklamat institucionale, është i kufizuar. Në Maqedoninë e Veriut, disa elementë të një ligji të ri që mbulon reklamat e financuara nga shteti kanë ngritur shqetësime midis palëve të interesuara.

Në Shqipëri dhe Maqedoninë e Veriut, polarizimi i thellë politik ka një ndikim negativ në procesin legjislativ, i cili në rastin e fundit ka shkaktuar vonesa në punën e tij dhe ka çuar në përdorimin e tepruar dhe ndonjëherë të papërshtatshëm të procedurave të përshpejtuara legjislative. Në Mal të Zi, pavarësisht nga një kornizë e vendosur për një proces legjislativ gjithëpërfshirës, ​​sfidat mbeten në lidhje me konsultimin e pamjaftueshëm publik. Në Serbi, aftësia e Parlamentit për të siguruar kontrolle dhe balanca kufizohet nga çështjet e efektivitetit, autonomisë dhe transparencës, dhe procesi i konsultimit publik duhet të forcohet më tej.

Në disa Shtete Anëtare, fusha e kontrollit kushtetues po zgjerohet. Për sa i përket vendeve të zgjerimit, në Shqipëri Gjykata Kushtetuese është efektive në ruajtjen e kontrolleve dhe balancave institucionale, megjithëse Parlamenti ka dështuar të zbatojë disa nga vendimet e saj. Në Serbi duhet të plotësohen disa vende vakante në Gjykatën Kushtetuese.

[1] Rezultatet nën 50 mund të shihen në Malin e Zi (45), Maqedoninë e Veriut (40), Shqipëri (36) dhe Serbi (36)