Qëndrimi FMN për ekonominë shqiptare dje dhe në vijimësi dhe mendimet tona për këtë

Bordi Ekzekutiv i Fondit Monetar Ndërkombëtar (FMN) përfundoi konsultimin e Nenit IVme Shqipërinë më 17 janar 2025, ku me njoftimin për shtyp jepet edhe qëndrimin mbi konstatimet për Shqipërinë.

Në vijim është qëndrimi:

1. Performanca ekonomike e viteve të fundit.

Ekonomia shqiptare ka shënuar një rritje të fortë vitet e fundit, e mbështetur nga politika makroekonomike të kujdesshme. Faktorët kryesorë të kësaj performance pozitive përfshijnë:

• Turizmin në rritje, i cili ka ndihmuar në tejkalimin e nivelit para-pandemik të prodhimit të brendshëm bruto (PBB).
• Politikat fiskale të kujdesshme, të cilat kanë çuar në uljen e ndjeshme të borxhit publik.
• Politika monetare proaktive dhe forcimi i lekut, të cilat kanë ndihmuar në frenimin e inflacionit.
• Rënie e çmimeve globale të mallrave, duke reduktuar disbalancat e jashtme.

Mendimi nga ALTAX për këtë konstatim është se:
Pavarësisht rezultateve pozitive, analizat e performancës tregojnë një varësi të lartë nga sektorë të caktuar si turizmi, që është thelbësor por i cenueshëm nga faktorë të jashtëm si ndryshimet klimatike, pasiguritë globale dhe pandemitë. Politikat fiskale dhe monetare kanë kontribuar pozitivisht në stabilizimin ekonomik, por këto politika janë të kufizuara në ndikimin afatshkurtër. Mungesa e diversifikimit ekonomik dhe mbështetja e ulët ndaj sektorëve prodhues përbëjnë rreziqe për qëndrueshmërinë ekonomike. Ndërsa është e nevojshme qëndrimi optimist duke u fokusuar në aspektet pozitive, si rritja ekonomike, stabilizimi fiskal dhe forcimi i lekut, për atë që ndikohet opinioni në Shqipëri vlen të theksohet më shumë varësia nga sektorë të caktuar, si turizmi dhe ndërtimi, duke e konsideruar këtë si një rrezik për qëndrueshmërinë afatgjatë. Ai vë në dukje gjithashtu mungesën e diversifikimit ekonomik dhe mbështetjen e ulët ndaj sektorëve prodhues.

2. Parashikimet për rritjen ekonomike 2024-2029.

Pas një rritjeje prej 3.9% në vitin 2023, ekonomia pritet të ketë një rritje mesatare rreth 3.5% gjatë viteve 2024-2029. Kjo rritje do të mbështetet nga konsumi i brendshëm, turizmi dhe aktiviteti ndërtimor. Inflacioni pritet të jetë rreth 2% në fund të vitit 2024, më i ulët se objektivi i Bankës së Shqipërisë prej 3%. Megjithëse inflacioni mund të rritet përkohësisht në gjysmën e parë të vitit 2025 për shkak të efekteve bazë, kthimi i qëndrueshëm në objektiv nuk pritet para vitit 2026.

Mendimi nga ALTAX për këtë konstatim është se:

Parashikimet për një rritje prej 3.5% mbështeten te konsumi, turizmi dhe ndërtimi, por këto sektorë janë më pak produktivë dhe të orientuar drejt zhvillimeve afatshkurtra. Rritja e qëndrueshme kërkon një balancim më të madh midis sektorëve të konsumit dhe atyre të prodhimit. Inflacioni i ulët është pozitiv, por ky objektiv mund të sfidohet nga faktorë të jashtëm si paqëndrueshmëria në tregjet globale të mallrave dhe pasiguritë monetare. Në qëndrimin ku paraqitet një rritje ekonomike të qëndrueshme me 3.5% duke e fokusuar te turizmi, ndërtimi dhe konsumi si burime të rritjes, ne e mendojmë dhe e kritikojmë këtë qasje, pasi këta sektorë janë më pak produktivë dhe të orientuar drejt zhvillimit të momentit. Shqipërisë së sotme dhe të ardhme i duhet një balancim më i madh midis konsumit dhe sektorëve prodhues. Ndërsa fokusi tek ulja e inflacionit, i parashikuar në rënie është i rëndësishëm, varësia e ekonomisë shqiptare te importi shton pasiguritë e tregjeve globale të mallrave si një faktor rreziku.

3. Buxheti dhe borxhi publik.

Realizimi i buxhetit për 2024 pritet të tejkalojë objektivat, kryesisht për shkak të të ardhurave më të larta dhe realizimit të ulët të shpenzimeve kapitale. Suficiti primar pritet të jetë 0.5% e PBB në 2024, duke tejkaluar objektivin prej 0.3%. Për vitin 2025 synohet një balancë primare zero, që tregon një qëndrim të kujdesshëm fiskal. Borxhi publik pritet të ulet nga 56% e PBB-së në fund të 2024 në rreth 50% deri në 2029, duke garantuar qëndrueshmëri fiskale afatmesme.

Mendimi nga ALTAX për këtë konstatim është se:

Zhvillimet pozitive në uljen e borxhit publik janë inkurajuese, por realizimi i ulët i investimeve kapitale nënkupton një mungesë efikasiteti në përdorimin e fondeve për projekte zhvillimore. Kjo situatë ka ngadalësuar përmirësimin e infrastrukturës dhe zhvillimin ekonomik afatgjatë. Për më tepër, reduktimi i borxhit publik duhet të shoqërohet me reforma që rrisin të ardhurat e qëndrueshme dhe përmirësojnë mbledhjen e taksave, duke adresuar ekonominë informale. Edhe pse duhet vlerësuar reduktimi i borxhit në 2025 nga 56% në 50% të PBB-së si një arritje, duke u theksuar kujdesi fiskal, ne mendojmë se reduktimi i borxhit nuk duhet të vijë në kurriz të investimeve kapitale dhe humbjes së konkurueshmërisë së eksportuesve shqiptarë. Kjo situatë  mund të mbajë të ngadalësuar apo me ritme të frenuara zhvillimin ekonomik afatgjatë. Ndërkohë nevoja për reformimin në mbledhjen e taksave dhe uljen e ekonomisë informale për të siguruar të ardhura të qëndrueshme nuk duhet të mbetet në programe dhe në dokumente, por të egzistojë si realitet fiskal.

4. Vulnerabilitetet në sistemin financiar.

Sektori bankar mbetet i kapitalizuar dhe likuid, me tregues të mirë rregullatorë. Rreziqet kryesore lidhen me ekspozimin e bankave ndaj huamarrësve të mëdhenj dhe borxhit sovran. Rritja e shpejtë e kredive për sektorin e pasurive të paluajtshme përbën një tjetër burim rreziku, sidomos duke qenë se rreth dy të tretat e kredive në monedhë të huaj janë të pambrojtura nga luhatjet e kursit të këmbimit.

Mendimi nga ALTAX për këtë konstatim është se:

Megjithëse sektori bankar duket i qëndrueshëm, rritja e shpejtë e kredive për sektorin e pasurive të paluajtshme dhe ekspozimi i lartë ndaj huamarrësve të mëdhenj janë shqetësuese. Një krizë në sektorin e pasurive të paluajtshme mund të ketë pasoja sistemike për stabilitetin financiar. Për më tepër, huatë në monedhë të huaj pa mbrojtje nga luhatjet e kursit të këmbimit përbëjnë një rrezik të rëndësishëm, sidomos në një mjedis të mundshëm të paqëndrueshmërisë së tregjeve globale valutore. Sistemi bankar është i kapitalizuar dhe likuid, por rritja e shpejtë e kredive për sektorin e pasurive të paluajtshme është një rrezik serioz. Ndërkohë tregu monetar është i pambrojtur nga luhatjet e kursit të këmbimit për kreditë në monedhë të huaj, duke përbërë një rrezik për paqëndrueshmëri financiare.

5. Sfidat strukturore.

Pavarësisht ecurisë së mirë makroekonomike, Shqipëria përballet me sfida të mëdha strukturore, përfshirë:

• PBB për frymë mbetet vetëm rreth një të katërtën e niveleve të SHBA dhe BE-së.
• Plakja e popullsisë dhe emigracioni janë faktorë që rrezikojnë rritjen e ardhshme ekonomike.
• Nevoja për reforma të thella në qeverisje dhe menaxhimin e financave publike për të përmirësuar efektivitetin dhe transparencën.
• Investime në kapitalin njerëzor dhe rritjen e produktivitetit, të cilat janë thelbësore për një rritje të qëndrueshme dhe konvergjencë me standardet e BE-së.

Ndërsa ekonomia shqiptare ka shfaqur një performancë të fortë dhe ka perspektiva pozitive afatmesme, sfidat strukturore dhe rreziqet financiare kërkojnë një qasje të kujdesshme të politikave publike.

Reformat në qeverisje, edukim, tregun e punës dhe sektorin financiar do të jenë kyçe për një rritje të qëndrueshme dhe përshpejtimin e konvergjencës me vendet e zhvilluara.

Mendimi nga ALTAX për këtë konstatim është se:

E vërtetë që ekonomia shqiptare përballet me sfida strukturore, të tilla si: (a) PBB për frymë, (b) emigracioni dhe plakja e popullsisë, (c) mungesa e reformave efektive në qeverisje dhe administrimin publik, përfshirë menaxhimin e financave publike dhe luftën kundër korrupsionit, pengon zhvillimin dhe tërheqjen e investimeve të huaja, (d) kapitalizimi i ulët në sektorë inovativë dhe mungesa e politikave që inkurajojnë kërkimin dhe zhvillimin (R&D)

Ne mendojmë se së pari duhet sa më parë,që të avancohet me fokus dhe konsensus gjithpërfshirës:

• diversifikimi i ekonomisë. Investime strategjike në sektorët prodhues dhe teknologji të gjelbra për të zvogëluar varësinë nga turizmi dhe ndërtimi.
• rritja e dukshme e investimeve në edukim dhe trajnim profesional për të përmirësuar kapitalin njerëzor dhe produktivitetin.
• përmirësimi i transparencës dhe efektiviteti në administrimin fiskal dhe sistemet rregullatore.
• kufizimi i ekspozimit të bankave ndaj sektorit të pasurive të paluajtshme dhe promovimi i huave të qëndrueshme në sektorët prodhues ka nevojë për monitorim në vijimësi.
• politika efektive për diasporën në një tjetër dimension nëpërmjet stimulimit të investimeve të diasporës dhe nxitjes së kthimit të fuqisë punëtore të kualifikuar.

Ndërsa qëndrimet optimiste vlejnë për të theksuar arritjet ekonomike duke na dhënë një pamje pozitive për të ardhmen, në fakt  nisur nga përvoja e kaluar nevojitet që të jemi më kritikë për tu thelluar në problemet strukturore dhe rreziqet ekonomike, duke shtuar analizë më të thelluar dhe propozime konkrete për përmirësim për një ekonomi të balancuar dhe realiste ndaj sfidave të ardhme.