Ndikimi i çmimeve dhe inflacionit në kostot mesatare familjare

Studimi i ALTAX mbi shpenzimet familjare dhe fuqinë blerëse në Shqipëri (2023–2025) ofron një pasqyrë të hollësishme mbi mënyrën se si inflacioni dhe ndryshimet e çmimeve kanë ndikuar mbi strukturën e konsumit dhe përballueshmërinë e jetesës së Njësive Ekonomike Familjare (NjEF). Në një periudhë të karakterizuar nga stabilizimi relativ makroekonomik, por me presione të qëndrueshme inflacioniste, analiza identifikon diferencime midis shpenzimeve bazë dhe atyre jo-thelbësore, si dhe ndarje të qarta midis zonave urbane dhe rurale.

Analiza jonë thekson tendencat kyçe që shfaqen nga të dhënat e INSTAT, duke interpretuar në mënyrë kritike dinamikën reale të fuqisë blerëse.

Evolucioni i shpenzimeve dhe strukturës së konsumit

Ndërmjet viteve 2023–2024, shpenzimet kanë pësuar rritje të moderuara, por me shpërndarje të pabarabartë ndërmjet kategorive të konsumit, ku mallrat bazë si ushqimi, banesa dhe energjia kanë ruajtur një stabilitet relativ me rritje nën 2%, çka sinjalizon një nivel të menaxhueshëm inflacioni bazik, ndërsa kategoritë jo-thelbësore si mobilimi, transporti, argëtimi dhe restorantet kanë përjetuar rritje 4–6%, duke reflektuar ndryshim në sjelljen konsumatore dhe një zgjerim gradual të konsumit urban.

Transporti me rritje 5.1% dhe mobilimi me 5.6% shfaqin ndikimin direkt të çmimeve ndërkombëtare dhe të zgjerimit të shërbimeve urbane, ndërsa në terma realë, shpenzimet për mallrat bazë mbeten dominuese me rreth 40% të buxhetit mesatar familjar, duke treguar se pavarësisht zgjerimit të konsumit jo-thelbësor, struktura themelore e jetesës shqiptare mbetet e varur nga ushqimi dhe energjia.

Balanca mes stabilitetit nominal dhe real

Tabela krahasuese për 2023–2024 tregon se rritjet nominale të shpenzimeve nuk përkthehen automatikisht në përmirësim real të standardit jetësor, pasi kontrasti midis stabilitetit të mallrave bazë dhe rritjes së shpenzimeve për kategori opsionale shpreh një dualitet ekonomik. Familjet me të ardhura të ulëta ruajnë buxhete mbijetese duke mos përfituar realisht nga rritjet nominale, ndërsa familjet urbane dhe me të ardhura më të larta zhvendosin konsumin drejt cilësisë dhe përmirësimit të kushteve të jetesës.

Kjo ndarje reflekton një ekonomi të dyfishtë në fazë tranzicioni, ku rritja nominale nuk sjell rritje reale për të gjitha shtresat, por vetëm për ato që kanë mundësi të diversifikojnë shpenzimet e tyre.

Inflacioni si “neutralizues” i rritjes nominale

Në thelb të analizës qëndron fakti se inflacioni po funksionon si një mekanizëm neutralizues që zbut efektet pozitive të rritjes nominale të të ardhurave. Ndërkohë që familjet mund të shpenzojnë më shumë, fuqia reale e konsumit mbetet e kufizuar, pasi një pjesë e madhe e rritjes së buxhetit përdoret për të mbuluar koston e çmimeve më të larta.

Për mallrat bazë, rritja reale është pothuajse zero, ndërsa për mallrat jo-thelbësore rritja reale është e moderuar, por e përqendruar tek shtresat urbane, dhe familjet me të ardhura të ulëta mbeten më të ekspozuara duke ndjerë më shumë efektin e çmimeve të ushqimit dhe energjisë. Në mungesë të politikave të indeksimit të pagave dhe pensioneve, rritjet nominale nuk arrijnë të kompensojnë humbjen reale të fuqisë blerëse.

Perspektiva për vitin 2025, presion i vazhdueshëm mbi buxhetin familjar

Sipas projeksioneve të ALTAX për 2025, shpenzimet mujore të një NjEF me 3.1 persona do të kalojnë 94,000 lekë, nga 93,042 lekë në 2024, pra një rritje e lehtë, por me efekt të dukshëm real në përballueshmërinë e jetesës. Tendencat për 2025 përmblidhen në tri drejtime kryesore, me rritje të moderuar të çmimeve ushqimore dhe energjisë që ruan presionin mbi mallrat bazë, rritje urbane të konsumit jo-thelbësor që shpreh zhvendosjen drejt mirëqenies relative, por thellon pabarazitë, dhe kosto të lëvizjes e transportit që mbeten faktor dominues në rritjen e shpenzimeve totale.

Këto sinjale tregojnë se ekonomia familjare shqiptare është në tranzicion nga mbijetesa drejt stabilitetit të kujdesshëm, por pa garanci për përmirësim të qëndrueshëm në mungesë të politikave të të ardhurave reale.

Implikimet sociale dhe ekonomike

Nga këndvështrimi i analizës së ALTAX ngrihen disa çështje të rëndësishme, sepse për familjet me të ardhura të ulëta inflacioni mbetet një rrezik i vazhdueshëm që gërryen kapacitetin konsumator dhe rrit varësinë nga mbështetja publike, ndërsa për familjet urbane, konsumi i zgjeruar tregon rritje të besimit ekonomik dhe ndryshim të stilit të jetesës, por edhe rritje të shpenzimeve fikse që mund të bëhen të paqëndrueshme në rast të tronditjeve ekonomike.

Pensionistët dhe familjet me të ardhura fikse janë më të ekspozuar ndaj çmimeve të energjisë dhe ushqimit, duke kërkuar politika të indeksimit dinamik dhe mbështetje të synuar, dhe në këtë kontekst, pa një qasje të integruar fiskale dhe sociale, rritjet nominale të të ardhurave nuk do të përkthehen në përmirësim real të jetesës, por do të ruajnë vetëm balancën e mbijetesës ekonomike.

Drejt një realiteti të ri ekonomik

Analiza e shpenzimeve familjare 2023–2025 tregon një ndryshim gradual në ekonominë e konsumit shqiptar, me stabilitet në mallrat bazë që sinjalizon menaxhim të kujdesshëm të inflacionit, rritje të konsumit jo-thelbësor që pasqyron zgjerim të hapësirës konsumatore dhe rritje të standardit jetësor në zona urbane, si dhe presion të vazhdueshëm mbi fuqinë reale blerëse që tregon nevojën për politika proaktive të të ardhurave dhe mbrojtjes sociale.

Në thelb, shqiptarët po konsumojnë më shumë, por nuk jetojnë realisht më mirë, një sintezë që përmbledh ekuilibrin e brishtë midis inflacionit të qëndrueshëm, zhvendosjeve në konsum dhe mungesës së përmirësimit real të fuqisë blerëse.