Ciklet financiare dhe fiskale në Shqipëri

Në Shqipëri, ciklet financiare dhe fiskale kanë funksionuar në kuadër të menaxhimit të ekonomisë kombëtare, ku këto cikle ndikojnë në zhvillimin ekonomik, menaxhimin e borxhit publik dhe realizimin e politikave të tatimeve dhe shpenzimeve. Ja një analizë mbi këto cikle:

1. Cikli Financiar
Cikli financiar lidhet me ritmet e të hyrave dhe shpenzimeve në kuadër të financave publike dhe menaxhimit të borxhit. Ky cikël ka për qëllim të rregullojë flukset e parave përmes të hyrave të tatimeve dhe shpenzimeve të shtetit.
E ardhura publike: Shqipëria ka pasur një strukturë tatimore progresive që ka tentuar të mbledhë të ardhura nga tatimet dhe taksat, duke përfshirë TVSH-në, tatimin mbi të ardhurat dhe taksat e pasurive. Rritja e të hyrave është një prioritet për të përmirësuar bilancin buxhetor dhe për të financuar projektet e zhvillimit.
Shpenzimet publike: Shteti shqiptar ka pasur cikle shpenzimesh që lidhen me investime në infrastrukturë, shëndetësi, arsim dhe sektorë të tjerë kyç. Megjithatë, sfidat kanë ardhur nga disbalancet në shpenzime dhe rritja e borxhit publik për financimin e këtyre shpenzimeve.
Borxhi publik: Në vitet e fundit, Shqipëria ka pasur borxh të lartë publik, i cili është përdorur për financimin e investimeve publike. Megjithatë, ka pasur një përpjekje për të mbajtur borxhin në nivele të qëndrueshme dhe për të arritur një bilanc të shëndetshëm financiar.

2. Cikli Fiskal

Cikli fiskal përfshin periudhën që lidhet me administratën e politikave tatimore dhe të shpenzimeve të shtetit. Ky cikël ka një ndikim të drejtpërdrejtë në stabilitetin ekonomik dhe ndihmon në rregullimin e inflacionit, papunësisë dhe nivelit të jetesës.

Politikat fiskale: Shqipëria ka përdorur politika fiskale për të mbështetur rritjen ekonomike dhe për të reduktuar varfërinë. Kjo ka përfshirë uljen e tatimeve për biznese dhe individë në disa periudha, si dhe rritjen e shpenzimeve në sektorë të caktuar.

Bilanci fiskal: Qeveria ka tentuar të mbajë një bilanc fiskal të qëndrueshëm, pavarësisht presioneve për rritjen e shpenzimeve dhe borxhit. Kjo përfshin synimin për të rritur të hyrat nga tatimet dhe për të reduktuar deficitin buxhetor.

Rikuperimi pas krizave: Shqipëria ka pasur periudha të krizave ekonomike, përfshirë krizën financiare globale dhe pasojat e pandemisë COVID-19. Në këto periudha, politika fiskale është përdorur për të mbështetur ekonominë dhe për të stimuluar konsumimin dhe investimet.

3. Marrëdhënia ndërmjet cikleve

Cikli financiar dhe fiskal janë të lidhur ngushtë me njëri-tjetrin, pasi financat publike mbështeten te politikat fiskale për të siguruar burimet e nevojshme për shpenzimet. Në një shtet të vogël si Shqipëria, balancimi i këtyre cikleve është sfidues, sidomos për të menaxhuar borxhin dhe për të rritur mirëqenien e qytetarëve.

Përfitimet e cikleve: Ciklet financiare dhe fiskale, kur menaxhohen siç duhet, mund të ndihmojnë në rritjen ekonomike, uljen e papunësisë dhe përmirësimin e kushteve të jetesës.
Sfidat: Disbalancet midis të ardhurave dhe shpenzimeve, borxhi i lartë dhe korrupsioni mund të minojnë qëndrueshmërinë e cikleve financiare dhe fiskale. Përshtatja me ndryshimet globale dhe menaxhimi i krizave të jashtme janë gjithashtu sfida të vazhdueshme.

Në përgjithësi, ciklet financiare dhe fiskale në Shqipëri janë të lidhura me zhvillimet ekonomike dhe politikat qeveritare. Edhe pse janë bërë përpjekje për stabilizimin e financave publike dhe rritjen e të ardhurave, ende mbeten sfida të mëdha për të siguruar që këto cikle të jenë të qëndrueshme dhe të kontribuojnë në zhvillimin e qëndrueshëm të ekonomisë.

Për të kuptuar më mirë funksionimin e cikleve financiare dhe fiskale në Shqipëri, mund të shqyrtojmë disa shembuj dhe fakte të ndryshme që ilustrojnë periudhat e ndryshme dhe ndikimin e politikave ekonomike.

Shembuj të Ciklit Financiar

1. Politikat e Tatimit mbi të Ardhurat (TVSH)
TVSH-ja në Shqipëri është një burim kryesor i të ardhurave për shtetin. Rreth 30% e të hyrave totale të shtetit vijnë nga ky tatim. Në vitin 2019, të ardhurat nga TVSH-ja arritën në 101 miliardë lekë, ose 25.8% të të ardhurave të përgjithshme të buxhetit.
Pas reformës në administratën tatimore dhe rritjes së transparencës, Shqipëria ka arritur të rrisë mbledhjen e TVSH-së, duke reduktuar evazionin fiskal.

2. Borxhi Publik dhe Financimi i Shpenzimeve
Borxhi publik në Shqipëri ka pësuar një rritje të ndjeshme pas krizës financiare globale dhe pasojave të pandemisë COVID-19. Në vitin 2020, borxhi publik i Shqipërisë arriti në rreth 80% të PBB-së, nga 63% që ishte në vitin 2010.
Rritja e borxhit është përdorur për të financuar projekte infrastrukturore dhe për të mbështetur shpenzimet emergjente, por ka ngritur shqetësime për qëndrueshmërinë fiskale në afat të gjatë.

3. Përmirësimi i Administratës Tatimore
Reformat në administratën tatimore, si instalimi i sistemit elektronik të faturimit dhe pastrimi i regjistrave tatimorë, kanë ndihmuar në rritjen e efikasitetit në mbledhjen e tatimeve.
Sistemi i ri i faturave elektronike dhe deklarimeve online ka lehtësuar procesin e mbledhjes së tatimeve dhe ka përmirësuar transparencën, duke ulur evazionin dhe korrupsionin.

Shembuj të Ciklit Fiskal

1. Stimuli Fiskal pas Krizës së COVID-19
Për të mbështetur bizneset dhe qytetarët gjatë pandemisë COVID-19, qeveria shqiptare implementoi disa masa stimuluese, si pagesa për mbështetje të pagave për punonjësit që humbën punën dhe mbështetje për sektorët më të prekur si turizmi dhe transporti.

Në vitin 2020, Shqipëria shpenzoi mbi 2.5 miliardë lekë për masat e mbështetjes ndaj individëve dhe bizneseve, si pjesë e një paketi stimuluese që mbështeste mbi 15,000 biznese dhe 20,000 punëtorë.

2. Politika Fiskale e uljes së Tatimit mbi Korporatat
Në vitin 2017, Shqipëria ndërmori një ndryshim të rëndësishëm në politikën fiskale duke ulur normën e tatimit mbi fitimin nga 15% në 10% për bizneset e vogla dhe të mesme. Kjo politikë u ndihmoi bizneseve të rritnin investimet dhe të krijonin vende të reja pune.
Ky ndryshim pati një ndikim pozitiv në rritjen e investimeve të huaja direkte, që arritën në një nivel rekord prej 1.4 miliardë eurosh në vitin 2018.

3. Rritja e shpenzimeve publike për Infrastrukturën
Qeveria shqiptare ka rritur ndjeshëm shpenzimet për investime infrastrukturore, duke përfshirë ndërtimin e autostradave dhe rregullimin e rrugëve rurale, si pjesë e programit të “Zhvillimit të Infrastruktures Kombëtare”.
Në vitin 2019, shpenzimet për infrastrukturë arritën në rreth 6.4% të PBB-së, me projekte si ndërtimi i Autostradës Tiranë-Durrës dhe zgjerimi i Aeroportit të Tiranës.

4. Politikat e uljes së tatimeve dhe rritjes së shpenzimeve
Një tjetër politikë fiskale ishte ulja e taksave të ndihmuar nga reforma e sistemit të taksave që përfshinte thjeshtimin e procedurave tatimore dhe ofrimin e stimujve për bizneset që punësuan individë në sektorë të caktuar.
Ulja e normës së TVSH-së dhe stimujve për investime të huaja ndihmuan në rritjen e të ardhurave për shtetin dhe tërheqjen e investimeve të huaja.

Këto shembuj dhe fakte tregojnë se ciklet financiare dhe fiskale në Shqipëri janë ngushtë të lidhura me politikat ekonomike të shtetit dhe janë të ndikuara nga faktorë të brendshëm dhe të jashtëm, si krizat ekonomike dhe ndryshimet globale. Menaxhimi i suksesshëm i këtyre cikleve ka një ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin ekonomik, stabilitetin fiskal dhe mirëqenien e qytetarëve.
Në kontekstin e cikleve financiare dhe fiskale në Shqipëri, reniet dhe ngritjet mund të merren si periudha ku ekonomia dhe politika fiskale kanë përjetuar ulje dhe rritje si pasojë e ndryshimeve në menaxhimin e burimeve financiare dhe politikave ekonomike. Ja disa shembuj të rëndësishëm të këtyre ngritjeve dhe renieve në ekonomi dhe financat publike:

Reniet (Periudha të uljeve dhe sfidave)

1. Kriza Financiare Globale (2008-2010)
Ngritjet dhe Reniet: Pas krizës globale financiare të vitit 2008, Shqipëria përjetoi një periudhë të vështirë ekonomike. PBB-ja e Shqipërisë pati një rënie të përkohshme, ndonëse më pas pati një rimëkëmbje graduale.
PBB-ja e Shqipërisë ra me 7.3% në vitin 2009, ndërsa borxhi publik u rrit për të mbështetur sektorët e dëmtuar dhe për të financuar stimulimin e ekonomisë.
Për të mbajtur stabilitetin fiskal, qeveria shpalli masa të ashpra shtrënguese dhe reduktimin e disa shpenzimeve, ndërkohë që përpiqej të mbante normat e taksave të qëndrueshme.

2. Pandemia COVID-19 (2020)
Ngritjet dhe Reniet: COVID-19 ka shkaktuar një krizë ekonomike dhe shëndetësore të paprecedentë. Pjesa më e madhe e ekonomisë shqiptare, përfshirë turizmin dhe transportin, u dëmtua shumë.
Të ardhurat buxhetore ranë ndjeshëm në vitin 2020, me një rënie të shpenzimeve konsumatore dhe një rënie të mbledhjes së taksave për shkak të mbylljeve dhe kufizimeve të aktivitetit ekonomik.
Qeveria ndërmori një paketë stimuluese me rreth 2.5 miliardë lekë për të mbështetur biznese dhe individë, si dhe uljen e taksave për sektorët më të prekur.

3. Rritja e Borxhit Publik
Ngritjet dhe Reniet: Për shkak të krizave të ndryshme dhe investimeve në infrastrukturë, borxhi publik i Shqipërisë ka pasur periudha të rritjes. Rritja e borxhit, sidomos pas krizës financiare globale dhe COVID-19, ka shkaktuar shqetësime për qëndrueshmërinë e financave publike.
Borxhi publik u rrit nga 63% e PBB-së në 2010 në mbi 76% në vitin 2021. Ky borxh ka shkaktuar shqetësime në lidhje me mundësinë e menaxhimit të tij në afat të gjatë.

Ngritjet (Periudha të rritjes dhe stabilitetit)

1. Reforma e Tatimeve dhe Mbledhja e të Ardhurave
Ngritjet dhe Reniet: Shqipëria ka pasur një periudhë ngritjeje në mbledhjen e të ardhurave nga taksat pas realizimit të reformave tatimore. Përmirësimi i administratës tatimore dhe lufta kundër evazionit fiskal ka sjellë një rritje të qëndrueshme të të hyrave publike.

Pas implementimit të sistemit elektronik të faturimit dhe rritjes së transparencës, Shqipëria ka arritur të rrisë mbledhjen e tatimeve. Për shembull, të ardhurat nga TVSH-ja u rritën nga 70 miliardë lekë në vitin 2014 në rreth 101 miliardë lekë në vitin 2019.
Rritja e të ardhurave ka mundësuar financimin e disa projekteve të mëdha infrastrukturore dhe ka mbajtur bilancin buxhetor më të qëndrueshëm.

2. Reformat në Infrastrukturë dhe Investimet e Huaja
Ngritjet dhe Reniet: Një periudhë rritjeje për Shqipërinë ka qenë investimi në projekte infrastrukturore dhe tërheqja e investimeve të huaja. Qeveria ka investuar shumë në ndërtimin e rrugëve dhe infrastrukturës, duke krijuar mundësi për zhvillimin e biznesit dhe rritjen e punësimit.
Shpenzimet për infrastrukturë arritën në 6.4% të PBB-së në vitin 2019, dhe Shqipëria arriti tërheqjen e investimeve të huaja direkte që kaluan në 1.4 miliardë euro në vitin 2018.
Këto investime kanë ndihmuar në përmirësimin e kushteve për biznes dhe në rritjen e konkurencës në sektorë të ndryshëm të ekonomisë.

Në ciklet financiare dhe fiskale të Shqipërisë, kemi pasur periudha ngritjeje dhe renieje që janë të lidhura ngushtë me faktorë të brendshëm dhe të jashtëm, si krizave financiare, ndryshimeve në politikat fiskale dhe investimeve strategjike. Ngritjet kanë qenë të lidhura me reformat dhe investimet që kanë nxitur zhvillimin ekonomik, ndërsa reniet janë për shkak të krizave globale dhe sfidave në menaxhimin e borxhit dhe të ardhurave publike.