Çfarë propozohet për menaxhimin e borxhit publik për 4 vitet e ardhshme dhe mendime lidhur me të?

Draft Strategjia Afatmesme e Menaxhimit të Borxhit 2025-2029, e cila njoftohet nga Ministria e Financave se është për pak kohë për konsultim publik, nga ajo që prezantohet shihet se synon të ulë kostot e borxhit dhe të menaxhojë rreziqet e lidhura me portofolin e borxhit publik, duke përfshirë riskun e rifinancimit, normat e interesit, kursin e këmbimit, riskun operacional dhe likuiditetin, si dhe zhvillimin e tregut të titujve shtetërorë.

Megjithatë, një analizë e hollësishme nga ALTAX tregon se, megjithëse strategjia është e detajuar dhe konsistente me praktikat ndërkombëtare, ajo paraqet disa dobësi dhe mangësi që duhet të adresohen për të siguruar zbatimin e plotë të objektivave.

Në drejtimin e uljes së kostove dhe ekspozimit ndaj risqeve, strategjia parashikon reduktimin e borxhit afatshkurtër dhe rritjen e pjesës afatmesëm/afatgjatë, si dhe përdorimin e instrumenteve buyback dhe exchange.

Një dobësi kryesore këtu është varësia nga tregu vendas, i cili ka likuiditet të kufizuar. Pa garantimin e absorbimit të instrumenteve afatgjatë nga tregu, ekziston rreziku që këto masa të mos realizohen plotësisht.

Për më tepër, përdorimi i buyback dhe exchange kërkon koordinim të mirë dhe burime të konsiderueshme, që nuk janë të sqaruara qartë në strategji.

Një adresim i mundshëm do të ishte krijimi i një mekanizmi emergjent financiar ose linjë të rezervuar për këtë qëllim, për të garantuar zbatimin e instrumenteve edhe në situata të tensionuara.

Në lidhje me menaxhimin e risqeve, strategjia synon kufizimin e borxhit afatshkurtër nën 35%, ruajtjen e pjesës kryesore me normë fikse dhe përdorimin e Euro-s si monedhë bazë.

Megjithatë, mangësia e mekanizmave të detyrueshëm për shpërndarjen e maturimeve dhe kontrollin e pjesës me normë të ndryshueshme paraqet një rrezik të dukshëm.

Për shembull, një rritje e papritur e kërkesës për financim ose një krizë emergjente mund të rrisë borxhin afatshkurtër mbi nivelin e planifikuar. Për kursin e këmbimit, dobësia qëndron në përdorimin e derivativëve, të cilët mund të mos jenë gjithmonë të disponueshëm ose të miratuar ligjërisht.

Zgjidhja e mundshme do të ishte përcaktimi i kuotave maksimale për përdorimin e instrumenteve të mbrojtjes valutore dhe krijimi i protokolleve të miratuara për menaxhimin e emergjencave.

Në aspektin e riskut operacional dhe likuiditetit, strategjia fokusohet te përmirësimi i njësisë së borxhit dhe standardizimi i procedurave. Megjithatë, ajo mungon plane të detajuara emergjente për rastet kur sistemi dështon ose kur lind një krizë likuiditeti. Një adresim mund të jetë krijimi i një plani emergjent të detajuar me instrumente të qarta për menaxhimin e krizave dhe për bashkëpunimin me menaxhimin e buxhetit.

Sa i përket garancive shtetërore, strategjia vendos kufizime nën 5% të borxhit qendror dhe i lidh ato me projekte investive dhe reforma. Por mangësia kryesore është se nuk ka mekanizma të fortë për monitorimin real të borxhit kontigjent, dhe nuk specifikohet se si do të matet impakti financiar në rast default-i ose ristrukturimi.

Një adresim mund të jetë krijimi i një sistemi vlerësimi të rreziqeve kontigjente dhe raportimi i detajuar vjetor për publikun dhe investitorët.

Në fushën e zhvillimit të tregut të titujve shtetërorë, masat për rritjen e likuiditetit, efiçencës dhe transparencës janë të qarta dhe të rëndësishme.

Megjithatë, ekzistojnë disa dobësi.

Likuiditeti mbetet i varur nga pjesëmarrja e investitorëve dhe stabiliteti ekonomik. Market Maker-sat dhe benchmark-et kërkojnë kapital dhe koordinim të mirë; dhe nuk ka masa detyrueshme për të ndëshkuar devijimet nga plani i huamarrjes.

Për adresim, mund të implementohet një monitorim i vazhdueshëm i tregut dhe mekanizma incentivues ose detyrues për të siguruar pjesëmarrje dhe zbatim të planeve.

Në përfundim, Drafti i Strategjisë Afatmesme të Menaxhimit të Borxhit 2025-2029 krijon një kornizë të rëndësishme për drejtimin e politikave fiskale dhe rritjen e qëndrueshmërisë së financave publike.

Përvoja e vendeve të tjera me ekonomi të ngjashme, si Kroacia dhe Portugalia, tregon se suksesi i strategjive të menaxhimit të borxhit nuk varet vetëm nga objektivat e qarta, por edhe nga fleksibiliteti operacional dhe aftësia për reagim ndaj ndryshimeve të paparashikuara në tregje.

Në këto vende, për shembull, përdorimi sistematik i instrumenteve hedging[1] për kursin e këmbimit dhe norma interesi, si dhe krijimi i planeve emergjente për krizë likuiditeti kanë ulur ndjeshëm rreziqet e rifinancimit dhe pasiguritë fiskale.

Në kontekstin shqiptar, dobësitë e identifikuara, si: varësia nga tregu vendas, mungesa e mekanizmave detyrues për shpërndarjen e maturimeve, rreziqet kontingjente nga garancitë shtetërore dhe mungesa e planeve emergjente mund të adresohen përmes një qasjeje më proaktive dhe mekanizmash të qartë monitorimi.

Kjo do të përfshijë përcaktimin e kuotave për përdorimin e instrumenteve financiare, krijimin e protokolleve emergjente dhe sistemin e raportimit të rreziqeve kontingjente për publikun dhe investitorët.

Për më tepër, zhvillimi i tregut të titujve shtetërorë përmes rritjes së likuiditetit, efiçencës dhe transparencës, mund të forcojë besueshmërinë dhe tërheqjen e investitorëve. Por, kjo kërkon monitorim të vazhdueshëm dhe masa incentivimi, një praktikë që është aplikuar me sukses në vende të tjera të rajonit për të ulur fragmentimin dhe për të siguruar pjesëmarrje aktive të investitorëve. Duke kombinuar këto përvoja ndërkombëtare me zbatimin rigoroz të masave të propozuara në strategji, Shqipëria mund të arrijë qëllimin kryesor të stabilitetit fiskal, uljes së kostove të borxhit dhe rritjes së besueshmërisë së tregut, duke krijuar një bazë të qëndrueshme për financat publike afatmesme dhe afatgjata.

[1] mjete financiare që përdoren për të mbrojtur investimet ose borxhin nga humbjet e mundshme për shkak të ndryshimeve në kursin e këmbimit, normat e interesit ose çmimet e tregut.