Sa vlerë ekonomike mund të gjenerojë Shqipëria përmes ekonomisë krijuese?

Ekonomia krijuese (Creative economy) është një ndër burimet më premtuese të zhvillimit ekonomik të qëndrueshëm në shekullin XXI. Ajo kombinon kreativitetin, kulturën, teknologjinë dhe sipërmarrjen për të prodhuar produkte dhe shërbime me vlerë të shtuar, që mund të eksportohen, të përmirësojnë imazhin e vendit dhe të krijojnë vende pune me nivel të lartë profesional. Ky raport synon të shpjegojë se si Shqipëria, përmes zhvillimit të qëllimshëm të sektorëve krijues, mund të gjenerojë deri në 10% të PBB-së deri në vitin 2030.

Çfarë është ekonomia krijuese?

Ekonomia krijuese përfshin të gjitha aktivitetet që kanë në qendër përdorimin e ideve, imagjinatës dhe inovacionit për të krijuar vlerë. Sektori krijues përfshin katër shtylla kryesore:

1. Artet dhe trashëgimia kulturore
   1. Muzika, teatri, piktura, muzeumet, ekspozitat, monumentet historike.
2. Industria e medias dhe përmbajtjes
   1. Kinematografia, televizioni, platformat digjitale, krijimi i përmbajtjes online.
3. Dizajni dhe estetika funksionale
   1. Moda, arkitektura, dizajni grafik dhe produktiv, ambalazhet, arredimi.
4. Shërbimet krijuese profesionale
   1. Reklama, marketingu, dizajni UI/UX, produksioni multimedial, fotografia profesionale.

Karakteristikë thelbësore e këtyre aktiviteteve është se baza e tyre ekonomike është e lidhur me intelektin dhe identitetin kulturor, më shumë sesa me lëndët e para apo infrastrukturën industriale klasike.

Cili është potenciali i Shqipërisë?

Shqipëria ka disa avantazhe natyrore dhe kulturore për të zhvilluar një ekonomi krijuese konkurruese:

Potencialet ekzistuese:

• Trashëgimi e pasur kulturore dhe gjeografike, e përshtatshme për zhvillimin e turizmit të përvojës dhe produkteve artizanale.
• Popullsi e re dhe gjithnjë e më digjitale, e cila mund të adoptojë shpejt teknologjitë e reja për përmbajtje kulturore dhe tregti online.
• Tendencë në rritje për konsum të produkteve autentike nga shqiptarë dhe të huaj – nga muzika, veshjet, dizajni deri te ushqimi dhe artizanati.

Dobësitë aktuale:

• Mungesë e një strategjie kombëtare për sektorët krijues, dhe fragmentim institucional.
• Normë e lartë informaliteti sidomos në artizanat, evente kulturore, prodhim përmbajtjesh dhe turizëm alternativ.
• Mungesë mbështetjeje fiskale dhe infrastrukture krijuese (hapësira publike për artistët, inkubatorë për sektorin e dizajnit, financime për prodhim filmik e muzikor).

Vlera aktuale dhe potenciali i sektorit krijues

Gjendja aktuale (viti 2024). Sipas vlerësimeve të kombinuara nga INSTAT, UNESCO dhe analiza të sektorëve krijues, kontributi aktual në PBB-në e Shqipërisë varion nga 2.5% në 3%.

Kjo përkthehet në rreth €500 milionë në vit, me ndikim kryesor nga turizmi kulturor, eventet artistike dhe prodhimet artizanale.
Punësohen rreth 20,000 individë, pjesa më e madhe në aktivitete informale dhe mikrosipërmarrje.

Potenciali deri në vitin 2030

Skenari i zhvillimit të moderuar. Me investime graduale në arsim artistik, hapësira publike krijuese dhe promovim të përmbajtjes shqiptare:

• Arritja e 5% – 6% të PBB-së
• Gjenerim vjetor prej €1 miliardë
• Punësim për më shumë se 40,000 persona

Skenari i zhvillimit ambicioz. Me fokus të qartë në eksport të shërbimeve digjitale, turizëm kulturor të sofistikuar dhe prodhim për tregun rajonal:

• Arritja e 8% – 10% të PBB-së
• Deri në €1.5 – 2 miliardë vlerë në vit
• Pjesëmarrje aktive në tregun europian të kulturës dhe dizajnit

Çfarë politika duhen ndjekur?

1. Strategji kombëtare për ekonominë krijuese, me objektiva të matshëm dhe instrumente të posaçme.
2. Arsim profesional i përshtatur për sektorët krijues, si dizajn, prodhim përmbajtjeje, menaxhim eventesh, marketing digjital etj.
3. Infrastrukturë publike dhe bashkëpunuese për krijim dhe promovim, si qendra dizajni, biblioteka digjitale, kinema të pavarura, hapësira për artistë.
4. Financime hibride publike-private, për startup-e kulturore, platforma të përmbajtjes shqiptare dhe rrjete eksportuese.
5. Politika tatimore lehtësuese dhe status i veçantë për profesionet krijuese, në përputhje me praktikat e BE-së.

Mesazhi për shoqërinë dhe politikbërësit?

🔹 Ekonomia krijuese nuk është luks, por një instrument modern zhvillimi që gjeneron vlerë ekonomike, nxit identitetin kombëtar dhe përfshin të rinjtë në mënyrë aktive.
🔹 Shqipëria ka të gjitha elementët e nevojshëm për të ndërtuar një sistem funksional dhe konkurrues të ekonomisë krijuese.
🔹 Veprimi strategjik sot mund ta shndërrojë ekonominë krijuese në një motor të ri për rritjen ekonomike, promovimin ndërkombëtar dhe integrimin europian.

Nga potenciali në vlerë të vërtetë – është koha të ndërtojmë Shqipërinë krijuese!