Pse Shqipëria ka një nga strukturat më regresive të taksimit në rajon?

Për të kuptuar pse Shqipëria ka një nga strukturat më regresive të taksimit në rajon, me ndikim modest në uljen e pabarazisë dhe varfërisë, duhet të analizojmë tre shtylla themelore të sistemit të saj fiskal:

1️⃣ Struktura regresive e tatimeve, si barrë më e madhe për të varfrit sesa për të pasurit

• Tatimi i sheshtë mbi të ardhurat personale (15% per profesionet e lira dhe 13-23% per pagat) dhe mungesa e një tatimi progresiv real gjithperfshires nënkupton që një punonjës me pagë minimale dhe një profesionist i lartë tatohen me të njëjtën normë.
• TVSH-ja (20%), si tatim indirekt, godet më shumë të ardhurat e ulëta, pasi pjesa më e madhe e të ardhurave të tyre shpenzohet për konsum bazë, duke e rritur barrën relative që ata mbajnë.
• Tatimi mbi fitimet dhe pasuritë (si toka, prona e dytë, të ardhurat nga kapitali) është i ulët ose i pazhvilluar, duke kursyer të pasurit nga kontribuimi proporcional.

📌 Efekti regresiv shihet te këto elementë, që bëjnë që sistemi tatimor të mos arrijë të rishpërndajë pasurinë në mënyrë të drejtë, madje shpesh e thellon pabarazinë.

2️⃣ Transferimet sociale të cekëta dhe jo gjithëpërfshirëse

• Niveli i mbështetjes sociale në Shqipëri është ndër më të ulëtit në rajon dhe Evropë, si për nga përqindja e PBB-së, ashtu edhe për nga shtrirja.
• Ndihma ekonomike është e vogël dhe me kritere përjashtuese, ndërkohë që mungon një skemë mbështetjeje e targetuar për shtresat e mesme në rënie.
• Krahasimisht, vendet e BE e ulin koeficientin Gini nga ~0.47 në ~0.30 falë politikave redistributive të fuqishme, ndërkohë që Shqipëria e ul Gini-n nga vetëm ~0.44 në ~0.35 – një ulje prej vetëm 20%, që tregon mungesën e efektivitetit të sistemit në uljen e pabarazisë.

3️⃣ Evazion fiskal dhe informalitet i lartë – shpëtojnë të fortët, paguajnë të ndershmit

• Me një evazion fiskal prej 33–38% të potencialit tatimor, shumë subjekte të mëdha dhe të strukturuara nuk paguajnë taksat reale.
• Sektori informal, sidomos në ndërtim, tregti dhe shërbime, vazhdon të jetë dominues dhe i pakontrolluar.
• Si pasojë, bizneset e vogla të ndershme dhe individët me të ardhura të rregullta paguajnë më shumë sesa pjesa e tyre reale.

📌 Ky realitet e bën sistemin tatimor jo vetëm regresiv, por edhe të padrejtë dhe joefikas, duke shtuar mosbesimin e publikut dhe duke ulur gatishmërinë për të kontribuar.

Prandaj, Shqipëria ka një nga strukturat më regresive të taksimit në rajon, sepse:

• Takson më shumë të ardhurat e ulëta sesa ato të larta në mënyrë relative;
• Nuk përdor mjaftueshëm mjetet e rishpërndarjes si transfertat sociale;
• Lejon përjashtime, evazion dhe informalitet që mbrojnë të pasurit dhe ngarkojnë të dobëtit.

Në përmbledhje, regresiviteti i sistemit fiskal shqiptar nuk është thjesht një pasojë teknike e strukturës së taksave, por një problem sistemik i lidhur me mungesën e progresivitetit në tatime, dobësinë e mekanizmave redistributivë, dhe lejimin e një kulture të përjashtimeve dhe evazionit.

Kjo triadë krijon një mjedis ku:

✅ Të varfrit dhe klasa e mesme mbajnë barrën më të madhe tatimore në mënyrë relative;

❌ Të pasurit kontribuojnë më pak sesa mundësitë e tyre reale;

📉 Sistemi dështon të zvogëlojë pabarazinë dhe varfërinë në mënyrë të ndjeshme;

🧱 Ndërtohet një cikël mosbesimi dhe rezistence ndaj shtetit dhe institucioneve publike.

Për të përmbysur këtë realitet, Shqipërisë i nevojitet një riformatim i thellë i sistemit fiskal, që të vendosë në qendër drejtësinë tatimore, barazinë sociale dhe efikasitetin ekonomik. Kjo kërkon:

• Vendosjen e një tatimi realisht progresiv mbi të ardhurat;
• Zgjerimin dhe përmirësimin e skemave sociale që synojnë ndihmën për të pambrojturit dhe shtresën e mesme;
• Luftimin me seriozitet të evazionit dhe informalitetit, që të gjithë të kontribuojnë sipas mundësive të tyre.

Vetëm përmes një sistemi që ndëshkon privilegjet e pamerituara dhe shpërblen barazinë në kontribut, mund të ndërtojmë një ekonomi më të drejtë dhe një shoqëri më të bashkuar.