Pse çmimet e larta gjatë festave?

Inflacioni i çmimeve gjatë periudhës festive po fillon të ndihet edhe këtë fundiviti 2024. Edhe pse ky moment është një fenomen i ndikuar nga disa faktorë të ndërthurur që përfshijnë dinamika ekonomike, sociale dhe kulturore, ky fenomen është më i theksuar për shkak të karakteristikave specifike të tregut dhe politikave ekonomike në Shqipëri.

Familjet shqiptare kanë traditën e festimit me shpenzime të larta për ushqime tradicionale, pije, dekorime dhe dhurata. Kjo rritje e papritur e kërkesës për një periudhë të shkurtër kohore krijon presion mbi furnizimin, duke çuar në rritje të çmimeve. Produktet tradicionale dhe ato luksoze (mish, verëra cilësore, ëmbëlsira dhe pije alkoolike) janë më të prekura nga rritjet e çmimeve, pasi kërkesa për to rritet disproporcionalisht.

Faktorët kyç të çmimeve të larta gjatë festave janë:

• Shqipëria importon një pjesë të konsiderueshme të produkteve ushqimore dhe festive. Ndryshimet në çmimet ndërkombëtare, tarifat doganore dhe kostot e transportit ndikojnë drejtpërdrejt në inflacionin e brendshëm.
• Për shkak të natyrës festive të fundvitit, kërkesa për produkte si ushqime tradicionale, pije, dhurata dhe dekorime rritet ndjeshëm. Kjo shton presionin mbi furnizuesit dhe çon në rritje çmimesh.
• Kostoja e energjisë dhe karburanteve ndikohet nga çmimet e larta, të cilat rrisin kostot e prodhimit dhe transportit dhe që më pas transferohen te konsumatorët. Për një ekonomi të ndjeshme si Shqipëria, çmimet e larta të energjisë dhe transportit kanë një ndikim të theksuar në çmimet e produkteve përfundimtare.
• Kapacitetet e kufizuara prodhuese, ku prodhuesit vendas shpesh nuk kanë mundësi të përballojnë kërkesën në rritje, çka çon në rritje të çmimeve ose nevojë për importe. Për shkak të mungesave në prodhimin vendas ose vonesave në import, disa produkte mund të bëhen më të shtrenjta për shkak të ofertës së kufizuar.
• Spekulimi i tregut, ku në mungesë të kontrollit të fortë tregtarët shfrytëzojnë rritjen e kërkesës për të rritur çmimet artificialisht.

Pikat e Dobëta

• Varësia nga importet është ndikim negativ, pasi Shqipëria varet në masë të madhe nga importet për produkte bazë dhe festive, gjë që e bën tregun të ndjeshëm ndaj ndryshimeve të çmimeve ndërkombëtare.
• Kapacitetet e ulëta prodhuese janë një tjetër ndikim negativ.  Industria vendase shpesh nuk arrin të plotësojë kërkesën e lartë për produkte të freskëta dhe të përpunuara, duke i lënë konsumatorët në varësi të importeve.
• Problemet logjistike dhe infrastrukturore janë mungesat e politikave për transportin dhe shpërndarjen brenda vendit, të cilat janë të ngadalta dhe të kushtueshme, duke shtuar më tej çmimet përfundimtare.
• Mungesa e mbikëqyrjes nga institucionet, ku kontrolli i dobët institucional ndaj çmimeve dhe abuzimeve kontribuon në përshkallëzimin e çmimeve gjatë kësaj periudhe është nja ndër pikat e dobëta ende e pa adresuar.

Ndikimet e inflacionit të festave

Ndikimi në konsumatorët ndihet si te buxheti familjar ku inflacioni dëmton më shumë familjet me të ardhura të ulëta, të cilat shpenzojnë një pjesë të madhe të buxhetit të tyre për nevojat bazë dhe ushqimet festive. Por gjithashtu ai krijon edhe ndjenjën e pakënaqësisë. Konsumatorët ndihen të shfrytëzuar nga rritjet e çmimeve, gjë që mund të çojë në pakënaqësi sociale dhe humbje të besimit ndaj tregut dhe institucioneve.

Ndikimi në biznese është ndjerë me kalimin e viteve të fundit, ku pasoja më e dukshme janë shitjet e ulëta. Bizneset që rrisin çmimet shihet se po përballen me një ulje të volumit të shitjeve për shkak të kufizimit të fuqisë blerëse të konsumatorëve. Nga ana tjetër, në rast të rritjeve të tepërta të çmimeve, disa produkte mund të mbeten të pashitura, duke krijuar humbje për bizneset.

Ndikimi në ekonomi lidhte kryesisht me rritjen e pabarazisë. Inflacioni favorizon grupet e pasura, të cilat janë më pak të ndjeshme ndaj rritjeve të çmimeve, duke thelluar pabarazinë sociale.

Masat për menaxhimin e inflacionit do të ishin:

• Përmirësimi i prodhimit vendas. Investimi në kapacitete prodhuese dhe mbështetja për fermerët dhe prodhuesit vendas mund të ndihmojnë në uljen e varësisë nga importet.
• Monitorimi i çmimeve. Krijimi i mekanizmave të monitorimit të çmimeve dhe frenimi i spekulimeve nga tregtarët mund të ndihmojë në stabilizimin e tregut.
• Mbështetja për sektorin logjistik. Përmirësimi i infrastrukturës së transportit dhe ulja e kostove të shpërndarjes mund të ndihmojë në reduktimin e çmimeve për konsumatorët.
• Edukimi për konsumatorët. Fushatat ndërgjegjësuese për të nxitur konsumatorët të zgjedhin produkte vendase mund të ulin presionin mbi produktet e importuara dhe të ndihmojnë prodhuesit lokalë.

Fenomeni i inflacionit të çmimeve gjatë fundvitit është kompleks dhe kërkon një qasje të shumëanshme. Në Shqipëri, ky problem është i lidhur ngushtë me kapacitetet e kufizuara të prodhimit vendas, varësinë nga importet dhe spekulimet në treg. Masa të koordinuara midis sektorit publik dhe privat janë të domosdoshme për të menaxhuar inflacionin dhe për të siguruar që periudha festive të jetë më e përballueshme për konsumatorët.