Projeksionet e buxhetit të shtetit për 2023: Kë ndihmojnë, çfarë ndryshojnë dhe përse na vlejnë?

Projeksionet e buxhetit të shtetit për 2023: Kë ndihmojnë, çfarë ndryshojnë dhe përse na vlejnë?

Nëse të lind kurioziteti për të analizuar se ku ndryshon politika fiskale dhe buxhetore për vitin 2023, së pari duhet të krahasosh të dhënat e tabelave fiskale, por më tepër sqarimet sipas relacioneve të projekt buxhetit për 2022[1] dhe të projekt buxhetit për 2023[2].

Struktura e njëjtë e trajtimit të fushave ku synon buxheti, por për më tepër teksti pothuajse i njëjtë si për vitin 2022 dhe për vitin 2023 arrin të kuptosh se politikat nuk kanë qasje të re dhe rutina dhe debatet që u bënë në fund vitin e kaluar mjafton të kopjohen dhe përsëriten me të dhënat e reja për të mos u lodhur asnjë prej ekspertëve dhe atyre organizatave që monitorojnë prezantimet e buxhetit.

Në këtë buxhet, flitet me të njëjtat fjali për të ardhurat, pa patur një thellim apo analizë qoftë edhe të paktën për ndonjë qasje të re nga çfarë është shkruar, propozuar, diskutuar, prezantuar:

  • nga shoqëria civile,
  • nga organizatat e biznesit,
  • nga mediat e çdo formati dhe tipi,
  • nga vetë kërkesat e ekspertëve, apo edhe
  • nga nevoja për reflektim për shkak se një vit i ri do të hyjë duke mbartur edhe ato që nuk janë bërë nga vitet e kaluara.

Të krijohet një perceptim, se buxheti për 2023 ka një mos thellim në përshkrimin e detyrave të reja dhe në dukje mjafton ajo çfarë është sqaruar vitin e kaluar.

Realisht sfidat dhe analiza e tendencave të krijuara në këto 3 vitet e fundit dhe thellimi në perfomancën e qeverisjes bazuar në sfidat mjaft kritike për të ardhmen janë me pak të dhëna analitike.

Projekt buxheti 2023 duket se përshkruan zhvillimet makroekonomike dhe politikën fiskale me të njëjtën frymë si në të kaluarën, ku mbizotëronte optimizimi dhe prezantimi i arritjeve, pa shfaqur edhe krahun tjetër të një qasje kritike, atë të dobësive, të mangësive të performancës dhe të reflektimit të komenteve të shoqërisë civile, auditeve të jashtme, si dhe të vetë biznesit dhe përfaqësuesve të tyre.

Projekt buxheti nuk reagon përsa lidhet me produktivitetin e reformimit të financave të kompanive publike të energjisë, të filluar prej vitesh dhe me probleme në ecurinë e tij.

Në analizën për të ardhurat nevojitet qëndrim kritik dhe shterues për të reflektuar ndryshe në kërkesat për një sistem të tatimit mbi të ardhurat në mënyrë të balancuar si mbi punën dhe mbi kapitalin.

Nevojitet që të prezantojë qasjen politike serioze dhe gjithëpërfshirëse , për të sqaruar se si konkretisht do ta luftojë qeveria evazionin tatimor duke konsideruar me këtë rast edhe strategjinë e re për të ardhurat.

Po kështu pastrimi i parave duket se nuk prezantohet me asnjë kundërmasë në reflektim të situatës së thelluar të vitit 2022, nismave politike për amnistinë fiskale etj., dhe duke përcjellë edhe përmbledhjen e qëndrimeve të bëra publike nga monitoruesit e huaj dhe vendas.

Po kështu thellimi edhe më tej me politika të reja në tregun koncesionar është një tjetër detaj mjaft i nevojshëm që të sqarohet tashmë me një raport të veçantë mbi nevojën pse duhet thelluar më tej prioritizimi i shpenzimeve buxhetore ndaj këtyre skemave që nuk gëzojnë besimin e shtuar të publikut. Qytetarët nuk duan më të marrin shërbime publike të pamjaftueshme dhe joefektive që nuk u përgjigjen nevojave dhe prioriteteve të tyre. Në vend të kësaj, ata presin që të merren parasysh kërkesat dhe pritshmëritë e tyre në ofrimin e shërbimit dhe fleksibiliteti nga nëpunësit dhe zyrtarët publikë në këtë proces.

Buxheti ka një qasje të dukshme në funksion të politikës elektorale, pa sqaruar se si shpenzimet publike do të ecin në rrugën e kërkuar nga votuesit, të cilët nëpërmjet zërit të ekspertëve kërkojnë që përtej sistemeve elektronike si e-fiskalizimi, AFMIS/SIFQ[3] etj. nevojitet një kalendar dialogimi të buxhetit të vitit 2022 dhe atij 2023 që duhet të shoqërojë projekt-buxhetin, njësoj si paketa fiskale dhe të bëhet pjesë detyruese për tu konsideruar.

Kur shikon përsëritjen e të njëjtit fjalor dhe frymë arrin të perceptosh se nuk është reflektuar për atë që është kërkuar prej ekspertëve dhe gjithë aktorëve të interesuar me argumente me shkrim, me takime, me analiza dhe studime, si dhe nëpërmjet përcjelljes mediatike të opinionit të publikut për një buxhet për ekonominë, qytetarin dhe të ardhmen.

Në një lexim fillestar të tabelave fiskale dhe relacionit që përshkruajnë të dhënat e përgatitura, ne si ekspertë për politikën fiskale dhe të angazhuar në debatin për financat publike, se:

  • Kursimi i parave duke shpenzuar më pak në infrastrukturë (pa kontrata të reja me kosto në terma afatmesëm) do të ishte mirë për performancën fiskale të buxhetit, pasi zhvillimet e derisotme infrastrukturore të buxhetit nuk e kanë ndihmuar ekonominë të rritet, përveçse të mbijetojë pa lënë hapësirë buxhetit të investohet në diversifikimin e ekonomisë përmes optimizimit të burimeve gjeneruese të vlerës së shtuar. Edhe pse rregulli fiskal i raportit të kostove të PPP ndaj të ardhurave tatimore është poshtë tavanit prej 5%, në periudhën fiskale dramatike që po kalon zbatimi i buxhetit duhet të mos kalojë detyrimisht deri në limite.
  • Ne konstatojmë sipas analizës gjithëpërfshirëse të shpenzimeve të buxhetit, se ka pak vend për shkurtime të mëdha në shërbimet publike. Por, ndërkohë, ka pak transparencë për të kuptuar shpenzimet administrative në efektivitetin e tyre bashkë me ato që shoqërojnë e-qeverisjen, që tashmë janë në një rritje të ndjeshme.
  • Shpenzimet për edukimin, dhe veçanërisht arsimin profesional kanë pak vëmendje buxhetore dhe duket se alokimet e buxhetit për mbrojtjen këtë vit tejkalojnë konceptin e një viti të mirë fiskal.
  • Ne shikojmë se buxheti nuk ka një fytyrë të plotë sociale, por më shumë një menu të zgjeruar të zërave për shpenzime që nuk arrijnë të tregojnë (a) vizionin se si do të zgjidhen nevojat sociale, (b) si do të operohet në terma afatmesëm me minimumin jetik, apo nuk sqarojnë (c) si do të mbyllet deficiti i skemës së fondeve speciale. Në këtë rast do të vlente një hapësirë debati për tregun privat të sigurimeve dhe ardhmërinë e tij, për hatër të shëndetit të munguar të financave për shtresat në nevojë. Më mirë të hiqet gradualisht formula bujare e bonusit për pensionistët që konsiderohet si një politikë e mirë për rritjen e pensioneve shtetërore, dhe të mblidhen para në mënyra më të arsyeshme nëpërmjet skemave të kolonave të dyta dhe të treta dhe skema të tjera që po ecin vende që kanë krijuar një treg të zhvilluar financiar. Ndërkohë, në këtë rast duhen riparë edhe gjithë përjashtimet tatimore (shpenzimet tatimore) për shtresat në nevojë, për sektorë ekonomie dhe për individë. P.sh. heqja e statusit tatimor “jo-domethënës” për aktivitete dhe sektorë jo performues në këto vite. Ndërkohë, politikat përjashtuese dhe uljet e normave të taksave janë në dëm të shëndetit të buxhetit për shtresat në nevojë, pasi një rritje e tatimit mbi të ardhurat do të ishte më mirë sesa rivendosja e rritjes së kontributeve të sigurimeve kombëtare, të cilat bien vetëm mbi punëtorët

Paqëndrueshmëria politike e ka infektuar plotësisht ekonominë dhe jetesën e përditshme. Shqipëria është ende e goditur nga rritja zhgënjyese e ekonomisë dhe pabarazia rajonale në këtë zhvillim. Por edhe pse është prezantuar se ky zhgënjim është i penguar nga paqëndrueshmëria kronike politike dhe nga kontrolli i tregjeve të monopolizuara nga pak individë shihet se buxheti jo vetëm nuk ka asnjë frymë lidhur me këtë shpërndarje të pabarabartë, por përpiqet që nëpërmjet shpenzimeve kapitale për infrastrukturën rrugore, ujësjellësat dhe ato aeroportuale bashkë me projektet hekurudhore të mbajë të bllokuara më shumë se 65% të gjithë buxhetit për investime. Bizneset zhvilluese të tyre kuptohet se janë arbitrat e politikës së qeverisë për vitin 2023.

  • Nëse do të ishim një vend ku funksionet e plota të bursës së aksioneve dhe ku instrumentet financiare do të ndikoheshin nga politikat buxhetore njësoj si në vendet e BE-së, masat e marra nga qeveria me këtë nivel arbitrariteti do të krijonin kolaps të tregut për shkak të reagimit të tij ndaj paketës së ndryshimeve të taksave dhe atyre të investimeve publike.
  • Financat publike me politikat që nuk kanë ndryshim vit me vit kanë hequr qafe pjesën më të madhe të efektit prej uljeve të taksave dhe pa të drejtë kanë vendosur të ridizajnojnë skemën e garancisë së qeverisë për çmimin e energjisë nga viti 2023. Vendimet që financat duhet të marrin për të mbushur vrimën e madhe në financat publike nuk po hartohen me tregjet në mendjen e tyre.
  • Institucionet qendrore të pavarura dhe banka qendrore nuk pritet të reagojnë ndaj projekt buxhetit ndryshe nga sa kanë vepruar prej kohësh, si mburojë e politikanëve. Duke i dhënë fund blerjes emergjente të bonove të thesarit tashmë duket se pjesë e mirë e buxhetit është e angazhuar të paguajë borxhet që merr qeveria dhe kompanitë publike energjetike.
  • Problemi i rritjes së ulët duket se është më i rrënjosur nga ky projekt-buxhet. Stabiliteti politik është një parakusht i rritjes, jo një e keqe për të pasur. Por, nisur nga fakti se ndryshimet e liderit dhe qeverisë janë gjithmonë rreth e qark nivelit të ruajtjes së status quo-së aktuale politike, atëherë edhe individët që ndërrohen (pavarësisht moshës dhe historive personale) krijojnë ndjesinë e pezullisë në skenën politike dhe ekonomike.
  • Edhe pse buxheti 2023 synon disiplinën fiskale për të stimuluar stabilitetin e politikave, në fakt kjo qasje nuk duket se do të nxitë rritjen në vetvete. Ministria e Financave duket se ka punuar për të balancuar librat e llogarive fiskale, si pjesë e një plani tatimor afatmesëm që do të zbulohet së shpejti. Por, kursimi i parave duke shpenzuar më pak në disa zëra buxhetorë dhe duke i dhënë peshë në rritje infrastrukturës nuk duket se do të jetë më mirë për statistikat fiskale. Historia e ekspozimit të buxhetit të shtetit 10 vite më përpara me rrugën e kombit dhe investimet në infrastrukturë duket se ngjan me historinë aktuale, ku përveç buxhetit direkt ka edhe përzierje të PPP-ve që shtrihen në dy dekada më tej duket se nuk do të ndihmojnë ekonominë të rritet.

Është e vërtetë se ka pak hapësirë ​​për shkurtime të mëdha në shërbimet publike. Por është më mirë që gradualisht të hiqet politika e vjetëruar e tregtuar si “Shqipëria 1 euro” e lehtësirave tatimore dhe politikave lehtësuese dhe të mblidhen para në mënyra më të arsyeshme: heqja e statusit tatimor preferencial për shumë skema aktuale për shembull, dividenti dhe rritja e taksave mbi trashëgiminë. . Një rritje e tatimit mbi të ardhurat do të ishte më mirë sesa rivendosja e rritjes së taksimit të profesionistëve, taksa të cilat bien dhe rëndojnë vetëm punën.

Në rastin e emigrimit masiv nga Shqipëria, taksat e punës nuk duhet të jenë të larta për një periudhë afatgjatë. Në vend të kësaj, në fakt qeveria, në bazë të nevojave elektorale ka përjashtuar biznesin e vogël, por pa u ulur përpara informalitetit.

Por, kur programet ekonomike dhe fiskale nuk ecin, apo nuk janë programuar mirë atëherë shembulli i kryeministres britanike apo shumë shembuj të tjerë të ngjashëm me të duhet të nxisin lidershipin qeverisës të reagojnë në të njëjtat mënyra.

Në fund të fundit, ky Buxhet duhet të parashikojë të ardhurat dhe shpenzimet e ardhshme sipas zërit qytetar të përcjellë me gjuhën e duhur teknike nga ekspertiza civile. Për ta thënë thjesht, një buxhet që i planifikon kursimet dhe shpenzimet e ardhshme, si dhe të ardhurat dhe shpenzimet e planifikuara, sipas nevojave politike, por pa reaguar në mënyrë të pa sforcuar ndaj reagimeve të pjesës së përgjegjshme të shoqërisë na tregon se fytyra e qytetarit është pak e dukshme në buxhetin e propozuar për vitin 2023.

[1] https://financa.gov.al/wp-content/uploads/2021/10/Relacioni-PB-2022-Final.doc
[2] https://financa.gov.al/wp-content/uploads/2022/10/Relacioni-PB-2023.doc
[3] Sistemi i Informacionit Financiar të Qeverisë Shqiptare

Shpërndaje këtë postim

Leave a Reply


error: