Pro dhe Kundër paqes fiskale

Në kushtet e një ekonomie me nivel të lartë informaliteti dhe me sfida strukturore në administrimin fiskal (probleme të thella, të qëndrueshme dhe sistemike që pengojnë funksionimin efikas, të drejtë dhe të qëndrueshëm të sistemit tatimor dhe administratës që e menaxhon), Shqipëria është rikthyer disa herë në përdorimin e instrumentit të paqes fiskale, një paketë ndërhyrjesh që përfshin faljen e detyrimeve tatimore, rishikimin e pasqyrave financiare dhe legalizimin e pasurive të padeklaruara. Kjo qasje e prezantuar shpesh si mjet për rritjen e të ardhurave dhe formalizimin e ekonomisë ka ngjallur debat të gjerë në opinionin publik, në qarqet teknike dhe politike, si dhe tek partnerët ndërkombëtarë.

Analiza e qasjeve pro dhe kundër paqes fiskale merr rëndësi të veçantë në kontekstin shqiptar, ku përdorimi periodik i faljeve fiskale ngre pikëpyetje mbi drejtësinë tatimore, efektivitetin e administratës dhe sinjalet që politika fiskale jep për të ardhmen. Në këtë kuadër, kjo analizë synon të vendosë në themel të diskutimit balancimin midis nevojës për fleksibilitet fiskal dhe domosdoshmërisë për ndërtimin e një sistemi të qëndrueshëm dhe të drejtë tatimor, duke u mbështetur në analizat e ALTAX dhe ekspertëve të tjerë shqiptarë, institucionet ndërkombëtare dhe përvojat krahasuese në rajon.

QASJET PRO PAQES FISKALE

a. Likuiditet i menjëhershëm për buxhetin

Sipas qëndrimit nga qeveria prezantohet fakti se paqja fiskale mund të sjellë një injeksion të shpejtë të të ardhurave, përmes dakordësimeve për tatimin mbi fitimin ose formalizimit të pasurive të padeklaruara.

b. Nxitje për formalizim dhe vetëkorrigjim

Amnistia mund të ndihmojë bizneset dhe individët që të kthehen në sistemin formal, duke zbutur penalitetet dhe duke hapur mundësi për përfshirje të rregullt në të ardhmen.

c. Zgjidhje për situata të trashëguara

Për subjekte që kanë probleme të akumuluara ndër vite (si deklarime të paplota, bilance fiktive), paqja fiskale mund të shërbejë si një “restart”, pa kosto të lartë ligjore.

d. Rritje e besimit dhe stabilitetit për investitorët lokalë

Përmes një klime më të butë fiskale, krijohet një moment reflektimi dhe përfitimi, veçanërisht për bizneset familjare dhe të mesme.

QASJET KUNDËR PAQES FISKALE

a. Dëmtim i moralitetit fiskal

FMN thekson se faljet e përsëritura krijojnë perceptimin se ndershmëria fiskale nuk shpërblehet, duke ulur besimin në sistem.

b. Përfitime për abuzuesit dhe konkurrencë të padrejtë

Bizneset që kanë shmangur detyrimet përfitojnë një trajtim të favorshëm, ndërsa ata që kanë paguar rregullisht ndëshkohen në mënyrë indirekte, duke deformuar konkurrencën.

c. Mesazh i gabuar për të ardhmen

Në mungesë të një reforme të thellë institucionale, falja shihet si instrument politik, jo si pjesë e një strategjie afatgjatë për përmirësimin e administratës tatimore.

d. Rrezik i pastrimit të parave

Kritikët, përfshirë Komisionin Evropian, kanë ngritur shqetësime për mungesë kontrolli të burimit të pasurive që legalizohen përmes amnistisë, veçanërisht në një vend me dobësi të mbikëqyrjes financiare.

BURIME DHE REFERENCA KRYESORE

FMN & Banka Botërore

FMN është konsistentisht kundër amnistive fiskale në vendet me administrata të dobëta tatimore, sepse ato nuk adresojnë shkakun e informalitetit dhe minojnë strukturën e të ardhurave.

KLSH dhe institucionet vendase

KLSH ka theksuar se amnistitë fiskale shmangin kontrollin dhe llogaridhënien duke krijuar hapësira për arbitraritet.

ALTAX (2020–2025)

Qasja e ALTAX është analitike dhe kritike: pranon nevojën për formalizim dhe korrigjim të situatave të kaluara, por kundërshton përsëritjen e paqes fiskale pa një reformë të sistemit tatimor.

Sipas analizës së ALTAX mbi Shqipërinë dhe Ballkanin (2023), faljet fiskale në prag zgjedhjesh kanë sjellë efekte të përkohshme dhe kanë minuar drejtësinë tatimore.

Përvoja rajonale

Në Ballkan, Shqipëria, Serbia dhe Maqedonia e Veriut kanë përdorur amnisti të ngjashme. Ato kanë sjellë rritje të të ardhurave afatshkurtër, por kanë rritur prirjen për evazion në periudha të tjera, sipas analizave krahasuese nga CEFTA dhe Open Fiscal Data.

ANALIZË KONKLUDUESE

Tabela përmbledh dilemat themelore të paqes fiskale, duke vënë përballë përfitimet e pretenduara dhe kundërshtitë strukturore që ngrihen ndaj saj. Komentimi i saj kërkon analizë me logjikë të balancuar, ku vlerësohet ndikimi në kohë dhe qëndrueshmëria sistemike:

1. Likuiditeti buxhetor

Qasje Pro – Rritja afatshkurtër e të ardhurave është reale, sidomos në periudha të vështira fiskale ose kur kërkohet financim emergjent pa rritur taksat. Shërben si “shtytës” buxhetor në kohë krizash.

Qasje Kundër – Megjithatë, kjo rritje është jo-strukturore, nuk bazohet në zgjerim baze tatimore ose efikasitet administrativ, dhe dëmton disiplinën fiskale, sepse krijon precedent për ndërhyrje adhoc jashtë planifikimit të zakonshëm buxhetor.

2. Formalizimi

Qasje Pro – Amnistitë ofrojnë një derë hyrëse për subjektet informale, që duan të hyjnë në sistem me kosto të ulët dhe pa penalitete të rënda. Kjo mund të rrisë regjistrimet dhe raportimet fiskale.

Qasje Kundër – Por rrit rrezikun moral, pasi aktorët informalë mësojnë se mund të shmangin detyrimet dhe të përfitojnë më vonë nga faljet. Kjo krijon pritshmëri ciklike për amnisti dhe dobëson efektivitetin e ligjit në afatgjatë.

3. Drejtësia tatimore

Qasje Pro – Jep mundësi për rregullim të gabimeve ose deklaratave të pasakta pa penalitete, duke normalizuar situatën për shumë biznese që kanë operuar në zona gri.

Qasje Kundër – Dëmton ndershmërinë fiskale, sepse penalizon në mënyrë indirekte tatimpaguesit e rregullt, të cilët kanë zbatuar ligjin ndër vite dhe nuk përfitojnë nga faljet. Kjo krijon ndarje perceptimi si “e padrejtë”.

4. Politika dhe perceptimi publik

Qasje Pro – Përdoret si mjet pragmatik në momente delikate politike apo sociale, duke zbutur tensione fiskale, shoqërore apo pas-pandemike.

Qasje Kundër – Perceptohet si instrument elektoral, i lidhur me interesat afatshkurtra të qeverive dhe jo me qëllime të pastra reformuese. Rrezikon të dëmtojë besimin publik në sistemin fiskal dhe të ngjallë cinizëm ndaj shtetit.

5. Efekti në sistemin tatimor

Qasje Pro – Mund të konsiderohet si pjesë e një strategjie të gjerë reformimi fiskal, që fillon me tolerancë dhe vijon me forcim të administrimit.

Qasje Kundër – Në realitet, shpesh e zëvendëson reformën e mirëfilltë, sepse krijon iluzionin e suksesit fiskal përmes masave të përkohshme. Zbeh shtysën për përmirësim të administratës, dixhitalizim apo forcim kontrolli.

Nga sa vërehet, nxirret në pah tensioni mes efekteve të menjëhershme pozitive dhe pasojave afatgjata negative që lidhen me moralin fiskal, besimin në institucione dhe qëndrueshmërinë e sistemit. Një paqe fiskale e suksesshme kërkon kushtëzim të fortë institucional, transparencë dhe kufizim të qartë në kohë dhe objektiva.

Në konkludim, pa një reformë gjithëpërfshirëse të administrimit tatimor dhe forcim të institucioneve, paqja fiskale mbetet një zgjidhje e pjesshme me rreziqe të larta sistemike. Ndaj, analizat prej burimeve të ndryshme sugjeron që përdorimi i saj duhet të jetë i kufizuar, i njëhershëm dhe i lidhur me kritere të rrepta ligjore dhe fiskale.