Një sistem arsimor në tranzicion, që përpiqet për modernizim…

Prioritetet dhe politikat arsimore në Shqipëri në dekadën e fundit janë fokusuar në përmirësimin e cilësisë, gjithëpërfshirjes dhe barazisë së arsimit publik nëpërmjet rritjes së financimit dhe reformave strategjike.

Në një këndvështrim të sistemit arsimor duket se ai ka nevojë për:

Rritjen e financimit të arsimit publik. Fushatat e herëpashershme  theksojnë nevojën urgjente për investime të konsiderueshme në arsimin publik për të adresuar shkollat ​​e pafinancuara, infrastrukturën e pamjaftueshme dhe kompensimin e ulët të cilësisë së mësuesve. Këto përmirësime synojnë të rrisin barazinë dhe të tërheqin familjet përsëri në sistemin publik, duke reduktuar mbështetjen në arsimin privat.

Arsimim cilësor dhe gjithëpërfshirës. Përpjekjet për t’u përafruar me Objektivin 4 të Zhvillimit të Qëndrueshëm theksojnë arsimin gjithëpërfshirës për të gjithë fëmijët, duke trajtuar pabarazitë në akses dhe në rezultate ndërmjet zonave urbane dhe rurale. Kjo përfshin burime më të mira për shkollat ​​dhe zhvillim profesional për edukatorët

Fokusim në fëmijërinë e hershme dhe edukimin teknik. Prioriteti i arsimit të fëmijërisë së hershme, krahas trajnimit teknik dhe profesional, është pjesë e një strategjie më të gjerë për të rritur gatishmërinë e fuqisë punëtore dhe për të adresuar boshllëqet e aftësive në tregun e punës.

Fuqizimin e figurës së mësuesve. Iniciativat synojnë të përmirësojnë trajnimin e mësuesve, kompensimin dhe kushtet e punës për të rritur moralin dhe efektivitetin e tyre, duke e bërë profesionin më tërheqës. Por funksionaliteti vjen vetëm nga ndërthurja e tyre me politika më efektive për rritjen e figurës së mësuesit duke e kthyer në funksion të edukimit dhe jo të prindërve dhe nxnësve (ndryshim të qasjes).

Forcimin e qeverisjes arsimore. Promovimi i qeverisjes demokratike dhe bashkëpunimi ndërmjet politikëbërësve, edukatorëve dhe sindikatave synon të përmirësojë efikasitetin e përgjithshëm të sistemit arsimor dhe reagimin ndaj nevojave shoqërore.

Në fakt, me gjithë problemet e ndeshura dhe mospërmbushjet e objektivave strategjikë në kihë dhe cilësi duhet theksuar se reforma arsimore në Shqipëri ka një ecuri të mirë në disa drejtime me disa nisma të rëndësishme që synojnë modernizimin dhe përmirësimin e aksesit, cilësisë dhe gjithëpërfshirjes në të gjithë sistemin, të tilla si:

Infrastruktura dhe rimëkëmbja pas tërmetit. Nëpërmjet programeve si EU4Schools, qeveria shqiptare, e mbështetur nga Bashkimi Evropian dhe PNUD, ka rindërtuar ose modernizuar shumë shkolla të prekura nga tërmeti i 2019-ës. Më shumë se 44 shkolla janë përfunduar dhe 16 janë në ndërtim e sipër, duke ofruar objekte më të sigurta dhe më të aksesueshme për mijëra nxënës dhe mësues.

Pagat e mësuesve dhe zhvillimi profesional. Një rritje historike e pagave për mësuesit është caktuar për vitin 2024, me të ardhura mesatare që rriten në rreth 950 € në muaj. Qeveria ka nisur gjithashtu një Program Kombëtar për Zhvillimin Profesional, duke u fokusuar në përmirësimin e mësimdhënies në lëndët kryesore si matematika, gjuha dhe shkenca.

Kurrikula dhe Arsimi Profesional. Nisma “Shkolla 2030” synon të përmirësojë kurrikulat dhe të zhvillojë kompetencat e nxënësve për t’u përshtatur me nevojat e karrierës së ardhshme. Reformat e arsimit profesional po zgjerojnë mundësitë e trajnimit për të përmbushur kërkesat e tregut të punës, megjithëse sfidat mbeten në tërheqjen e pjesëmarrjes më të gjerë. Më hollësisht do ta shikojmë më poshtë.

Integrimi në BE i arsimit të lartë. Po bëhen përpjekje për ndërkombëtarizimin e universiteteve shqiptare duke futur programe të përbashkëta diplomash dhe partneritete me institucione prestigjioze në mbarë botën. Kjo përputhet me synimet më të gjera të anëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian

Politika dhe Përfshirja. Strategjia Kombëtare e Arsimit (2021–2026) thekson gjithëpërfshirjen, mësimin gjatë gjithë jetës dhe sigurimin e cilësisë në të gjitha nivelet e arsimit. Megjithatë, sfidat si aksesi i barabartë për fëmijët romë dhe ata me aftësi të kufizuara vazhdojnë

Në përgjithësi, ndërkohë që reforma arsimore në Shqipëri është premtuese, sfidat afatgjata si rënia demografike, aksesi i barabartë dhe cilësia e qëndrueshme nëpër rajone kërkojnë vëmendje të vazhdueshme. Përqendrimi aktual i qeverisë në dixhitalizimin, zhvillimin e mësuesve dhe përmirësimet infrastrukturore pasqyron angazhimin e saj për të përafruar sistemin me standardet evropiane.

Por çfarë ndodh nga ana tjetër e medaljes së arsimit?

Nëse shikojmë këtë anë, kuptojmë se politikat arsimore të Shqipërisë vijojnë të përballen me sfida ende të patejkaluara, pavarësisht reformave të vazhdueshme, ku më kryesoret përfshijnë:

Nënfinancimin dhe shpërndarjen e burimeve. Pavarësisht përpjekjeve për të rritur buxhetet, arsimi publik në Shqipëri vazhdon të përballet me financimin e pamjaftueshëm, i cili nuk kalon më shumë se sa 2.6% e Prodhimit të brendshëm nga 5% që është mesatarja e vendeve të Rajonit. Shkollave shpesh u mungojnë pajisje moderne, materiale të mjaftueshme mësimore dhe personel i trajnuar mirë, veçanërisht në zonat rurale. Kjo pabarazi burimesh e bën të vështirë arritjen e barazisë në të gjithë sistemin arsimor

Cilësinë dhe mbajtjen e mësuesve në sistem. Megjithëse pagat për mësuesit janë rritur në vitin 2024, tërheqja dhe mbajtja e edukatorëve të talentuar mbetet një sfidë. Programet e trajnimit të mësuesve nuk duket se përputhen më shumë me praktikat bashkëkohore pedagogjike dhe shumë edukatorë ende përballen me moral të ulët për shkak të mbështetjes së pamjaftueshme dhe kompensimit të dobët.

Mospërputhjen e kurrikulës dhe të aftësive. Sistemi arsimor shqiptar është kritikuar për mospërputhje sa duhet me nevojat e tregut të punës. Ka një kërkesë në rritje për arsimin teknik dhe profesional, por shtigjet tradicionale akademike vazhdojnë të dominojnë. Përpjekjet për reforma në arsimin profesional duhet të adresojnë ende plotësisht hendekun e aftësive dhe mospërputhjen midis kualifikimeve të të diplomuarve dhe kërkesave të industrisë.

Dixhitalizimin dhe aksesin në teknologji. Ndërsa nismat si vendosja e laboratorëve SMART janë duke u zhvilluar, ritmi i përgjithshëm i integrimit dixhital është i ngadaltë, veçanërisht në zonat më pak të zhvilluara. Mungesa e infrastrukturës adekuate, si aksesi i besueshëm në internet dhe programet dixhitale të shkrim-leximit, pengon mësimin efektiv dhe modernizimin e metodave të mësimdhënies.

Pabarazinë sociale dhe përfshirjen. Fëmijët me prejardhje të pafavorshme, duke përfshirë komunitetin rom, përballen me barriera të rëndësishme për aksesin në arsim cilësor. Ndërsa përpjekjet për përfshirje janë pjesë e reformave të politikave, pabarazitë sistematike, varfëria dhe përjashtimi social vazhdojnë të kufizojnë mundësitë për shumë studentë.

Pabarazinë rurale. Zonat rurale përballen me sfida të rëndësishme arsimore për shkak të përqendrimit të burimeve në qendrat urbane. Kjo përkeqëson ndarjen arsimore, me shkollat ​​rurale që shpesh nuk kanë të njëjtin nivel të infrastrukturës dhe mësues të kualifikuar.

Një tjetër nevojë për ndryshim në sistemin arsimor shqiptar është arsimi profesional, i cili përballet me sfida të rëndësishme në lidhje me nevojat e tregut dhe ndërkohë që reformat janë duke u zhvilluar, ato ende nuk i kanë adresuar plotësisht këto çështje.

Po kush janë disa nga sfidat kryesore të këtij arsimi specifik dhe mjaft të kërkuar në treg?

Së pari është mospërputhja ndërmjet aftësive dhe kërkesave të tregut. Ekziston një hendek i dukshëm midis aftësive të mësuara në arsimin profesional dhe atyre që kërkohen nga tregu i punës. Punëdhënësit shqiptarë shpesh raportojnë vështirësi në gjetjen e kandidatëve të kualifikuar për pozicione të kualifikuara, si p.sh. në profesionet teknike, pavarësisht një numri në rritje të të diplomuarve të shkollave profesionale. Kjo është për shkak të mungesës së përafrimit midis kurrikulave dhe nevojave të industrisë, gjë që pengon aftësinë e të diplomuarve për të gjetur punë.

Së dyti është mungesa e partneriteteve të forta në industri. Një nga pengesat për arsimin profesional më efektiv është angazhimi i kufizuar ndërmjet institucioneve arsimore dhe sektorit privat. Programet e suksesshme të arsimit profesional mbështeten në bashkëpunimin me industritë për të siguruar që kurrikulat janë relevante dhe që studentët të marrin përvojë praktike përmes praktikave ose praktikave. Në Shqipëri, ky bashkëpunim mbetet i pazhvilluar, gjë që kufizon aftësitë praktike që fitojnë studentët

Së treti është perceptimi për arsimin profesional në Shqipëri, i cili shihet shpesh si një rrugë arsimore më pak prestigjioze në krahasim me rrugët tradicionale akademike. Kjo stigmë mund të çojë në regjistrime më të ulëta dhe mungesë interesi për të ndjekur trajnimin profesional, veçanërisht në mesin e prindërve dhe studentëve që i perceptojnë këto programe si një mundësi më pak të dëshirueshme për karrierë. Tejkalimi i këtij perceptimi është kritik për rritjen e pjesëmarrjes

Së katërti është infrastruktura dhe financimi. Shumë shkolla profesionale në Shqipëri ende vuajnë nga mjediset e vjetruara dhe burimet e pamjaftueshme, duke kufizuar efektivitetin e programeve të trajnimit. Këto institucione shpesh u mungojnë mjetet, pajisjet dhe metodat moderne të mësimdhënies të nevojshme për të mbajtur ritmin me përparimet teknologjike në industri të ndryshme.

Së pesti është mbajtja e fuqisë punëtore të kualifikuar. Edhe kur programet e formimit profesional arrijnë të ofrojnë aftësi të tregtueshme, ekziston një sfidë në mbajtjen e fuqisë punëtore të kualifikuar brenda Shqipërisë. Shumë të rinj, veçanërisht ata që i nënshtrohen arsimit teknik, shpesh kërkojnë mundësi jashtë vendit për shkak të perspektivave më të mira të punës dhe pagave më të larta, duke kontribuar në një “ikje të trurit” që ndikon në tregun vendas të punës.

Pavarësisht këtyre sfidave, reformat në arsimin profesional, të tilla si përditësimet e kurrikulës dhe fokusi më i madh në aftësitë dixhitale, po vazhdojnë në një përpjekje për të harmonizuar më mirë sistemin me kërkesat në zhvillim të tregut të punës.

Megjithatë, arritja e një sistemi arsimor profesional plotësisht të përgjegjshëm do të kërkojë një bashkëpunim më të gjerë midis sektorit të arsimit dhe industrive, së bashku me një ndryshim në qëndrimet shoqërore ndaj formimit profesional.

Këto sfida nxjerrin në pah kompleksitetin e reformës arsimore në Shqipëri, duke kërkuar përpjekje të vazhdueshme dhe politika të synuara për të trajtuar pabarazitë sistematike dhe për të modernizuar sistemin arsimor në mënyrë efektive.

Nga gjithë sa parashtruam, sistemi arsimor në Shqipëri mund të përshkruhet si “një sistem në tranzicion, që përpiqet për modernizim, ndërsa përballet me sfidat e pabarazisë, financimit të pamjaftueshëm dhe një mospërputhje midis aftësive dhe kërkesave të tregut”.