Konsumi Familjar në 2024 midis stabilitetit dhe ndryshimit të heshtur

Një vit i “balancës së kujdesshme”[1]
Të dhënat e Anketës së Buxhetit të Njësive Ekonomike Familjare (ABNJEF 2024) përshkruajnë një tablo ku ekonomia familjare shqiptare po ecën midis përmirësimit të fuqisë blerëse dhe kufizimeve të qëndrueshme strukturore.
Rritja e shpenzimeve për konsum me 1.5%, ndonëse e ulët në raport me rritjen e pagave (11.7%), sinjalizon një përmirësim real të kapaciteteve të konsumit, por të moderuar nga kujdesi i konsumatorit ndaj çmimeve dhe pasigurisë ekonomike.
Ky është një vit i stabilitetit nominal, por jo domosdoshmërisht i transformimit të strukturës së jetesës. Shpenzimet rriten ngadalë, por prirjet cilësore në konsum fillojnë të dallohen.

Pesha e ushqimit, tregues i fuqisë reale blerëse
Në ekonominë shqiptare, ushqimi dhe pijet jo-alkoolike vijojnë të mbeten me peshën më të lartë në buxhetin familjar (39.6%).
Fakti që kjo peshë nuk ka pësuar ulje reale, pavarësisht rritjes së pagave, tregon se të ardhurat shtesë nuk kanë arritur të zhvendosin konsumin drejt produkteve dhe shërbimeve më të avancuara.
Në këndvështrimin publik, kjo është një pasqyrë e stanjacionit të mirëqenies strukturore, ku familjet po përballojnë më mirë çmimet, por ende nuk kanë kaluar në një nivel të ri të standardit jetësor.

Konsumi urban dhe ndryshimi i zakoneve
Tre kategori, mobilimi i banesës (+5.7%), transporti (+5.2%) dhe shërbimet në restorante e hotele (+7.6%) janë sinjalet e qarta të një urbanizimi të konsumit.
Ky zhvillim tregon se qytetet, veçanërisht Tirana, po i afrohen një modeli evropian të shpenzimeve, ku cilësia e jetesës, shërbimet dhe liria e lëvizjes marrin më shumë peshë.
Megjithatë, ky trend mbetet i përqendruar në shtresat urbane dhe nuk reflekton ende në mënyrë të barabartë në nivel kombëtar.
Në qarqe si Kukësi dhe Dibra, shpenzimet mesatare mujore janë rreth 30% më të ulëta se në Tiranë, një hendek që nuk po ngushtohet.

Shpenzimet bazë dhe elasticiteti i konsumit
Ndërsa grupet e arsimit (3.4%), shëndetit (4.3%) dhe komunikimit (3.7%) mbeten pothuaj të pandryshuara, vihet re se konsumi në këto fusha është ende i ngurtë, i kufizuar nga mundësitë e ulëta të familjeve për të investuar në kapital njerëzor dhe teknologjik.
Ky është një sinjal i kufizuar tërthorazi për zhvillimin afatgjatë, pasi investimi në arsim dhe shëndet është baza e përmirësimit të qëndrueshëm të mirëqenies.

Fuqia blerëse dhe dimensioni social
Rritja e pagave dhe indeksimi i pensioneve me 4.1% ne 2023 dhe 2024 dhe 2.5% në tetor 2025 kanë dhënë një efekt lehtësues të përkohshëm. Megjithatë, raporti midis rritjes së të ardhurave dhe rritjes së konsumit tregon se familjet po zgjedhin të kursejnë më shumë ose të shlyejnë detyrime, në vend që të konsumojnë me ritmin e rritjes së të ardhurave.
Ky fenomen mund të interpretohet si kujdes social dhe mosbesim ndaj qëndrueshmërisë së rritjes ekonomike.

Madhësia e familjes dhe ndikimi mbi shpenzimet
Zvogëlimi i madhësisë mesatare të familjes nga 3.7 në 3.1 persona është një faktor që po ndryshon strukturën e konsumit.
Familjet më të vogla kanë shpenzime fikse më të larta për person, por edhe më shumë autonomi në vendimmarrjen konsumatore. Ky ndryshim demografik është i rëndësishëm për politikat publike, pasi sinjalizon kalimin gradual nga modeli tradicional familjar drejt një ekonomie më individualiste urbane.

Perspektiva për publikun, çfarë nënkupton kjo tablo?
Nga këndvështrimi publik, të dhënat e ABNJEF 2024 ofrojnë disa mesazhe kryesore:

• Stabiliteti i konsumit është pozitiv, por ai fsheh mungesën e transformimit real të mirëqenies.
• Rritja e pagave po përkthehet në cilësi më të mirë të konsumit, jo në konsum më të madh.
• Diferencat rajonale mbeten të thella dhe kërkojnë politika të balancimit territorial.
• Kujdesi konsumator është rritur, një tregues i ndërgjegjësimit ekonomik, por edhe i pasigurisë për të ardhmen.

Një shoqëri që po mëson të menaxhojë mirëqenien
Në përmbledhje, viti 2024 nuk shënon një rritje të madhe të konsumit, por një ndryshim në filozofinë e tij. Shqiptarët po e kalojnë fazën e konsumit të mbijetesës drejt një konsumi të kujdesshëm dhe të orientuar drejt cilësisë.
Kjo është një fazë tranzicioni e rëndësishme, jo spektakolare në shifra, por domethënëse për mënyrën se si ekonomia familjare po përshtatet me realitetin e ri të stabilitetit me rritje të kufizuar.

[1] Pjese nga studimi I ALTAX, https://altax.al/product/shpenzimet-familjare-dhe-fuqia-blerese-ne-shqiperi-2023-vs-2024/