Investoni në Shqipëri – por cilën Shqipëri?

Presidenti francez Emmanuel Macron u shfaq në Tiranë me një deklaratë që do të mbetet gjatë në vëmendjen e publikut dhe elitave politike: “Ju inkurajoj të investoni në Shqipëri, sepse keni një udhëheqje të fortë dhe jo vetëm se është miku im, por sepse ka sjellë rezultate.” Fjalët e tij, të thëna nga podiumi i Forumit Ekonomik “Invest in a Connected Europe”, nuk ishin thjesht mirësjellje diplomatike, por sinjale me peshë për Tiranën, për Brukselin dhe për vetë investitorët.

Deklarata e Presidentit Macron për Shqipërinë si “pikë hyrëse në Ballkanin Perëndimor dhe më gjerë” nuk është një formulim retorik i zakonshëm. Ajo i shërben ripozicionimit të Shqipërisë si aktor gjeopolitik i nivelit mesatar, duke e konsideruar atë jo thjesht një vend kandidat për BE, por një portë e sigurisë, lidhjes dhe stabilitetit në Mesdhe. Kjo narrativë është ndërtuar edhe mbi kontekstin e rritjes së tensioneve në rajon (Kosovë–Serbi, Bosnjë) dhe mbi nevojën që BE të projektojë ndikim të përforcuar në zonat periferike të saj.

Përdorimi i Shqipërisë si simbol i “rrugës për në Evropë” ka rëndësi më shumë për mesazhin e brendshëm të Macron ndaj BE-së, sesa për një ndryshim të menjëhershëm në realitetin shqiptar. Është pjesë e një diplomacie narrative për të treguar që zgjerimi nuk është më tabu, por instrument stabiliteti.

Por pas kësaj thirrjeje mbresëlënëse, lind një pyetje thelbësore:

Cilën Shqipëri do të gjejnë investitorët që vendosin t’i besojnë fjalës së Presidentit francez?
Shqipëria si portë hyrëse në Ballkan

Macron e përshkroi Shqipërinë si një pikë hyrëse në Ballkanin Perëndimor dhe në Mesdhe, duke e vendosur vendin tonë në një rol strategjik në vizionin franko-gjerman për Evropën. Kjo është një risi e rëndësishme në mënyrën sesi Perëndimi po e sheh rajonin jo më thjesht si një zonë e trazuar që duhet mbajtur nën kontroll, por si një partner potencial për sigurinë, tranzicionin energjetik dhe lidhjen infrastrukturore.

Në këtë pikë, Shqipëria përfiton nga pozita gjeografike, por edhe nga diplomacia e balancuar që ka ndjekur vitet e fundit. Megjithatë, pozicionimi si nyje strategjike kërkon përmbushje reale të standardeve jo vetëm në letër, por edhe në praktikë.

Një udhëheqje e fortë është avantazh apo risk?

Presidenti Macron nuk e fshehu vlerësimin për Kryeministrin Edi Rama. Ai e paraqiti atë si garant të stabilitetit dhe rezultateve.

Kur Macron deklaron se “keni një udhëheqje të fortë… dhe nuk e them vetëm se është miku im”, ai në mënyrë të qartë legjitimon Kryeministrin Edi Rama si partner i besueshëm për Perëndimin, duke e lidhur vizionin për Shqipërinë me figurën personale të tij. Në një periudhë kur opozita është fragmentuar dhe institucionet e pavarura shpesh vihen në pikëpyetje, një mesazh i tillë forcon fuqinë ekzekutive në sytë e opinionit ndërkombëtar dhe vendas.

Por në një vend me demokraci të brishtë, personalizimi i suksesit të një shteti rrezikon të kalojë në glorifikim të një individi.

Po ku mbetet institucionalizimi?

Po roli i gjyqësorit, i opozitës, i mediave të lira?

Kjo narrativë e udhëheqjes së fortë, në mungesë të një balanci institucional dhe kontrolli demokratik, mund të përçojë një mesazh të rrezikshëm: se stabiliteti i një vendi mvaret nga një individ, jo nga një sistem. Kjo bie ndesh me parimet e integrimit në BE, që mbështetet në forcimin e institucioneve, jo të figurave.

Është e qartë se Perëndimi, përballë një rajoni të trazuar, preferon të mbështesë udhëheqës të parashikueshëm dhe të qëndrueshëm. Por rreziku është që në emër të stabilitetit, të shkelet mbi parimet që vetë BE pretendon se mbështet: ndarjen e pushteteve, pluralizmin politik dhe sundimin e ligjit.

Investoni, por në çfarë ambienti?

Retorika e ftesës për investime është entuziaste, por realiteti i ambientit të biznesit në Shqipëri mbetet sfidues. Indeksi i perceptimit të korrupsionit i Transparency International na rendit ende ndër vendet më të korruptuara në Evropë. Përdorimi selektiv i ligjit, mungesa e sigurisë juridike për kontratat dhe pengesat burokratike janë pjesë e përditshmërisë së bizneseve.

Ftesa e Macron drejtuar investitorëve për të investuar në Shqipëri është një sinjal besimi politik, por që nuk duhet lexuar si shenjë e përmbushjes së të gjitha kushteve ekonomike. Shqipëria ofron potencial në sektorë të caktuar (energjia, turizmi, infrastruktura), por përballet me problematika të thella:

• Shtet i dobët rregullator dhe mungesë transparence.
• Drejtësi e ngadaltë në arbitrazhe dhe çështje pronësie.
• Konkurrencë e shtrembëruar për shkak të pranisë së oligopolëve.

A është Shqipëria “e gatshme për investime”?

Investitorët ndërkombëtarë (p.sh., francezët në infrastrukturë ose turizëm) nuk vendosin bazuar në retorikë politike. Në fakt, ata kërkojnë:

• Garanci kontraktuale, sundim të ligjit dhe mbrojtje gjyqësore.
• Korniza fiskale të qëndrueshme, jo ndryshime të shpeshta në taksa.
• Akses në fuqi punëtore të kualifikuar dhe infrastrukturë moderne.

Realiteti shqiptar tregon për një ambient ende të papërshtatshëm, me pozicionim të lartë në perceptimin për korrupsion (Transparency International), dhe klimë biznesi me rregulla të paqarta (Doing Business).

Investitorët nuk mjaftohen me deklarata politike. Ata kërkojnë një sistem funksional drejtësie, konkurrencë të ndershme, stabilitet fiskal dhe një administratë që respekton rregullat. Pa këto kushte, çdo fjalim entuziast përfundon si një letër e bukur që nuk prodhon asnjë projekt konkret.

Një Europë që mban premtimet?

Macron deklaroi se “në dy vitet që vijnë, Shqipëria do të jetë pjesë e BE-së.” Kjo është një fjali e rëndë në peshë. Nëse e marrim si premtim, ajo nuk përputhet me realitetin teknik të procesit të negociatave. Nëse e lexojmë si një nxitje politike, atëherë është një kartë motivuese, por që mund të kthehet në burim zhgënjimi nëse nuk konkretizohet.

Kur Macron thotë se Shqipëria “do të jetë pjesë e BE-së në dy vitet që vijnë”, ai përqafon një narrativë të përshpejtimit të integrimit, ndryshe nga qëndrimet e mëparshme të tij ndaj zgjerimit. Por ky afat nuk përputhet me realitetin teknik të procesit të anëtarësimit, ku Shqipëria është ende në fazën e parë të shqyrtimit të kapitujve.

Ky është një sinjal politik, që synon të ruajë angazhimin e vendeve kandidate dhe të kundërshtojë vakuumin që lë pasiviteti i BE-së. Por nëse nuk shoqërohet me hapa konkretë nga BE dhe përmbushje reformash nga Shqipëria, rrezikon të krijojë zhgënjim të ri.

Sido që të jetë, kjo deklaratë është një test për vetë BE-në:

– A është gati të ecë përpara me zgjerimin apo do të vazhdojë të mbajë vendet e Ballkanit në pritje të pafund?

Shqipëria përballë mundësisë

Macron tashmë e ka dhënë sinjalin.

Tani i takon Shqipërisë të dëshmojë se është një vend jo vetëm me potencial, por edhe me kapacitet real për të mirëpritur investime të qëndrueshme, për të prodhuar projekte me impakt rajonal dhe për të ndërtuar një demokraci që nuk varet nga vullneti i një personi të vetëm.

Ftesa për të investuar në Shqipëri është një mundësi e rrallë, por vetëm nëse Shqipëria e meriton këtë investim. Dhe kjo fillon jo me fjalime, por me reforma të thella dhe rezultate të matshme.

Në përmbyllje të kësaj analize, vizita e Presidentit Macron në Tiranë nuk duhet parë vetëm si një shfaqje e radhës në skenën e diplomacisë evropiane, por si një moment strategjik që mund të shndërrohet në mundësi të prekshme për Shqipërinë, nëse përballet me seriozitet dhe maturi institucionale. Thirrja për të investuar në Shqipëri është një besim politik, por ky besim kërkon strukturë, zbatim dhe garanci reale për të prodhuar zhvillim të qëndrueshëm.

Për këtë, Shqipëria ka përpara një sërë detyrash që duhet të trajtohen jo thjesht si përgjigje ndaj entuziazmit diplomatik, por si strategji për të konsoliduar pozitën e saj në Evropë dhe në rajon.

Sfidat që duhet të menaxhojë Shqipëria dhe qeveria në bashkëpunim të gjerë me gjithë aktorët duhet që të arrijë:

Së pari, kthimin e momentit diplomatik në plan konkret investimesh. Ky moment politik duhet konvertuar në një paketë konkrete projektesh investimi, duke vendosur prioritete të qarta për infrastrukturën, energjinë, turizmin e qëndrueshëm dhe lidhjet ndërkufitare. Partneritetet duhet të lidhen me objektiva që rrisin ndikimin rajonal të Shqipërisë, jo thjesht përfitimet afatshkurtra.

Së dyti, forcimin e kapaciteteve institucionale. Nëse retorika e “udhëheqjes së fortë” mbivendoset me dobësinë e institucioneve, atëherë rrezikojmë një model të centralizuar pa efikasitet. Shqipëria duhet të investojë në administratë publike profesionale, drejtësi funksionale dhe rregullatorë të pavarur, për t’i dhënë përmbajtje reale stabilitetit politik.

Së treti, garantimin e rregullave të barabarta në ekonomi. Investimet reale kërkojnë parashikueshmëri ligjore, konkurrencë të ndershme dhe mbrojtje të pronës private. Shqipëria duhet të eliminojë ndërhyrjet selektive në treg, të përmirësojë transparencën në prokurime dhe të garantojë që ligji të jetë i njëjtë për të gjithë, për të tërhequr kapital jo vetëm politik, por edhe privat ndërkombëtar.

Së katërti, një kalendar të qartë negociatash me BE-në. Për të shmangur zhgënjimet dhe për të ruajtur kredibilitetin e procesit evropian, Shqipëria duhet të kërkojë nga BE formalizim të premtimeve, me një kalendar transparent për hapjen dhe mbylljen e kapitujve, si dhe për masat që duhen përmbushur.

Ky është çelësi për ta kthyer retorikën e Macron në realitet të prekshëm për qytetarët. Në fund të ditës, investimi më i rëndësishëm që mund të bëjë Shqipëria është në besueshmërinë e saj si shtet, në cilësinë e institucioneve dhe në vlerat që përfaqëson në procesin e integrimit evropian.

Ftesa e Macron është një dritare që nuk do të qëndrojë gjithmonë e hapur. Pyetja është nëse Shqipëria do të dijë ta kalojë këtë prag me vizion dhe përgjegjësi.