Tregu i Punës në Shqipëri midis rritjes numerike dhe pengesave strukturore

Kur rritja e pjesëmarrjes nuk është e barabartë me përfshirjen reale dhe kohezionin ekonomik

Në tremujorin e parë të vitit 2025, tregu i punës në Shqipëri shfaq një forcim modest të indikatorëve të punësimit dhe pjesëmarrjes në forcën punëtore. Shkalla zyrtare e punësimit për popullsinë 15–64 vjeç është 69,5%, një rritje prej 1,2 pikë përqindje krahasuar me një vit më parë, ndërsa pjesëmarrja në forcat e punës është rritur në 76,7%. Këto shifra sugjerojnë një intensifikim të aktivitetit ekonomik dhe një optimizëm të lehtë në aktivizimin e popullsisë në tregun e punës.

Megjithatë, këto përmirësime mbeten kryesisht të natyrës sasiore, pa një transformim të thellë struktural. Në thelb, rritja po mbahet nga sektori i shërbimeve, i cili përbën edhe pjesën më të madhe të punësimit dhe shfaq një rritje prej 6,4% në terma vjetorë. Ndërkohë, bujqësia po vazhdon të humbasë terren me një rënie prej 9,3%, ndërsa industria jep vetëm një rritje minimale teknike prej 0,1%, pa ndikuar në mënyrë thelbësore në strukturën ekonomike apo në kërkesën për punë cilësore.

Kjo situatë tregon një treg pune që, megjithëse rritet në numra, nuk po adreson sfidat thelbësore si informaliteti i lartë, mungesa e vendeve të punës cilësore dhe ulja e punësimit në sektorët kyç të ekonomisë.

Rritja e punësimit si performancë sipërfaqësore

Përkundër rritjes në punësim dhe pjesëmarrje, ka shenja shqetësuese që tregojnë për një problematikë të thellë në cilësinë dhe stabilitetin e punës së ofruar.

Shërbimet, që janë sektori kryesor në rritje, karakterizohen nga informaliteti i lartë dhe kontrata të përkohshme, që nuk ofrojnë stabilitet apo mundësi zhvillimi afatgjatë për punonjësit, sidomos për të rinjtë.

Rënia e punësimit në bujqësi përbën një nga faktorët kryesorë të emigrimit, pasi shumë prej banorëve ruralë nuk gjejnë alternativa ekonomike në zonat e tyre.

Industria, e cila ka potencial për të krijuar vende pune cilësore dhe me vlerë të shtuar, mbetet në nivele minimale të rritjes, duke mos arritur të rivalizojë me sektorin e shërbimeve.

Punësimi nuk po e mban rininë brenda vendit

Një nga problemet më të rëndësishme dhe sfidat kryesore të tregut të punës në Shqipëri është lidhja e dobët midis nevojave të të rinjve dhe mundësive reale që ofron ekonomia. Shkalla e papunësisë në grupmoshën 15–29 vjeç mbetet e lartë në 17,9%, edhe pse ka shënuar një ulje modeste në periudhën e fundit. Një pjesë e konsiderueshme e të rinjve ekonomikisht joaktivë, rreth 72,7%, janë ende në proces arsimor, duke u përpjekur të përgatiten për tregun e punës. Megjithatë, sfida e kalimit nga arsimi në punësim mbetet shqetësuese, pasi shumë prej tyre nuk arrijnë të integrohen me sukses në tregun formal të punës.

Ky hendek midis sistemit arsimor dhe nevojave të ekonomisë së tregut shfaqet në mungesën e vendeve të punës cilësore, si dhe në perspektivat e dobëta për zhvillim profesional dhe stabilitet ekonomik. Në kushtet ku sektori i shërbimeve dominon dhe shpesh karakterizohet nga informaliteti dhe kontrata afatshkurtra, shumë të rinj e shohin emigracionin si rrugën më të mirë për të siguruar punë të qëndrueshme dhe perspektiva më të mira jetese. Ky fenomen po boshatis vendin nga fuqia punëtore më e kualifikuar dhe po dobëson kapacitetin e zhvillimit ekonomik afatgjatë.

Për të adresuar këtë sfidë, është thelbësore që politika publike dhe sistemi arsimor të punojnë së bashku për të krijuar ura të forta midis arsimit dhe tregut të punës, duke ofruar trajnime praktike, programe të orientuara drejt kërkesave të sektorëve ekonomikë dhe mbështetje për sipërmarrësinë e të rinjve. Vetëm kështu mund të frenohet largimi masiv dhe të krijohen mundësi reale që rinia të qëndrojë dhe të kontribuojë në zhvillimin e vendit.

Gratë dhe grupet vulnerabël: pjesëmarrje e rritur, por jo përfshirje reale

Në tremujorin e parë të vitit 2025, pjesëmarrja e grave në forcën punëtore është rritur në 70,9%, një tregues pozitiv që reflekton përpjekjet për përfshirje më të madhe gjinore në tregun e punës. Megjithatë, kjo rritje numerike nuk pasqyron përfshirje të vërtetë dhe të qëndrueshme, pasi gratë vazhdojnë të përballen me sfida të mëdha dhe pabarazi strukturore.

Shkalla e punësimit të grave është 63,3%, shumë më e ulët krahasuar me 75,8% të burrave, ndërsa papunësia e tyre qëndron në nivelin shqetësues prej 9,8%. Kjo diferencë tregon se gratë kanë më pak mundësi për të hyrë dhe për të qëndruar në tregun formal të punës, duke u përballur shpesh me kontrata të paqëndrueshme, pagë më të ulët dhe mungesë avancimi profesional.

Një nga pengesat kryesore që ndikon në këtë situatë është barra e madhe e detyrave të kujdesit familjar, që rëndon mbi gratë në mënyrë disproporcionale. Mungesa e një infrastrukture adekuate për mbështetje sociale – si kopshte, qendra ditore, apo shërbime për personat me nevoja të veçanta – kufizon aftësinë e tyre për të qenë të pranishme në tregun e punës dhe për të zhvilluar një karrierë të qëndrueshme.

Për më tepër, një pjesë e konsiderueshme e popullsisë ekonomikisht joaktive është për shkak të detyrave shtëpiake, duke përbërë kështu një burim të papërdorur fuqie punëtore që mund të mobilizohet përmes politikave të duhura sociale dhe ekonomike.

Kjo situatë kërkon politika gjithëpërfshirëse që adresojnë pabarazitë gjinore, duke përfshirë investime në infrastrukturë sociale, promovimin e punës fleksibël, dhe programe për përkrahjen e grave në karrierë dhe sipërmarrje.

Aktualisht, politika të qëndrueshme për formalizimin e punësimit, lehtësimin e hyrjes së të rinjve në treg dhe barazinë gjinore në punësim janë të fragmentuara, të paqarta dhe shpesh të pasinkronizuara me realitetin ekonomik dhe nevojat e tregut.

Kjo mungesë koherence e bën të kuptueshme atë që shumë qytetarë, veçanërisht të rinjtë dhe banorët ruralë, e shohin emigracionin si zgjidhjen e vetme praktike për një jetë më të mirë.

Çfarë duhet të ndryshojë dhe sa po ndikojnë politikat e integrimit evropian?

Tregu i punës po përballet me sfida komplekse që kërkojnë më shumë se thjesht rritje numerike të punësimit. Ajo që ka nevojë vendi është një transformim cilësor, një kalim nga punësimi i thjeshtë në punësim me vlerë të shtuar, duke u fokusuar në sektorë strategjikë si industria përpunuese, teknologjia moderne dhe bujqësia e avancuar. Për të arritur këtë, është thelbësore të krijohen vendet e punës formale dhe afatgjata, të cilat sigurojnë stabilitet dhe zhvillim profesional.

Një tjetër shtyllë kyçe është arsimi dhe trajnimi profesional. Shqipëria duhet të përforcojë sistemin e arsimit profesional dhe dual, duke rritur bashkëpunimin me bizneset dhe duke investuar në qendrat e aftësimit rajonal. Kjo do t’u mundësojë të rinjve të pajisen me aftësi praktike dhe teknike që kërkon ekonomia në një fazë tranzicioni teknologjik. Vetëm përgatitja e mirë profesionale mund të sigurojë një lidhje të fortë midis arsimit dhe tregut të punës.

Një dimension tjetër që nuk mund të neglizhohet është zhvillimi rajonal dhe integrimi i zonave rurale. Politikave duhet t’u jepet fokus në mbështetjen e aktiviteteve si agro-përpunimi, turizmi rural, logjistika dhe investimet infrastrukturore në zonat më të izoluara. Kjo jo vetëm që ndihmon në parandalimin e largimit të popullsisë, por edhe në frenimin e boshatisjes së fshatit, duke ruajtur një balancë demografike dhe ekonomike.

Përfshirja e grave dhe grupeve vulnerabël mbetet një tjetër pikë kyçe. Edhe pse pjesëmarrja e grave në tregun e punës është rritur, pengesat e vazhdueshme të lidhura me kujdesin ndaj fëmijëve dhe të moshuarve dhe mungesa e infrastrukturës mbështetëse e kufizojnë përfshirjen e tyre efektive. Politikave u duhet të adresojnë këtë me programe rikualifikimi, fleksibilitet në format e punës dhe masa për barazinë gjinore.

Një problem i madh është edhe informaliteti në tregun e punës. Duhet të përmirësohen sistemet e motivimit fiskal për punësimin formal, të forcohet kontrolli mbi informalitetin dhe të thjeshtohet regjistrimi i punonjësve sezonierë dhe të pavarur. Lidhja e skemave të sigurimeve sociale me përfitime reale është gjithashtu thelbësore për të stimuluar formalizimin.

Në këtë proces, politikat evropiane kanë një rol të rëndësishëm. Integrimi në BE ka sjellë harmonizim ligjor dhe ngritje standardesh në tregun e punës, përfshirë kapitullin 19 të acquis, i cili synon barazinë gjinore dhe kushtet e punës. Megjithatë, implementimi është i ngadaltë, për shkak të kapaciteteve të kufizuara institucionale. Plani i Rritjes i BE-së për Ballkanin Perëndimor (2024-2030) ofron mbështetje të rëndësishme për arsim profesional, punësimin e të rinjve dhe digjitalizimin e shërbimeve, ndërsa bashkëpunimi me BERZH dhe fondet IPA kontribuojnë në zhvillimin e qendrave të trajnimit dhe reformave sociale.

Por, në një paradoks të thellë, ky proces integrimi po nxit edhe emigracionin e fuqisë punëtore më të kualifikuar. Liberalizimi i vizave, njohja e diplomave dhe mungesa e mundësive konkurruese brenda vendit po e bëjnë Shqipërinë vend eksodit të talenteve. Kjo është sfida më e madhe për të ardhmen: si të ruajë dhe zhvillojë kapitalin njerëzor në vend, duke i ofruar rinisë dhe profesionistëve mundësi reale për karrierë dhe jetë të qëndrueshme.

Në përfundim, Shqipëria duhet të kalojë nga një qasje fragmentare në një strategji të integruar dhe gjithëpërfshirëse që lidh arsimin, zhvillimin ekonomik rajonal, barazinë gjinore dhe formalizimin e punës. Vetëm kështu tregu i punës mund të bëhet motor i zhvillimit ekonomik dhe kohezionit social, duke ndalur rrjedhën e emigracionit dhe duke ndërtuar një të ardhme më të qëndrueshme për qytetarët e saj.

Tregu i punës në Shqipëri ka bërë hapa përpara në dimensionin numerik, por sfidat strukturore mbeten të pazgjidhura dhe po thellohen: informaliteti, mosbalancimi sektorial, mungesa e vendeve cilësore, pabarazitë gjinore dhe emigracioni. Tregu i punës në Shqipëri ka shënuar përparim në aspektin numerik me rritje të punësimit dhe pjesëmarrjes, por sfidat thelbësore strukturore mbeten të pazgjidhura dhe po thellohen. Informaliteti i lartë, mosbalancimi ndërmjet sektorëve (dominat nga shërbimet, ndërsa bujqësia dhe industria dobësohen), mungesa e vendeve të punës cilësore, pabarazitë gjinore të theksuara dhe fenomeni i emigracionit të fuqisë punëtore më të kualifikuar vazhdojnë të jenë pengesa kryesore për zhvillimin e qëndrueshëm të tregut të punës dhe ekonomisë shqiptare në tërësi. Pa adresuar këto probleme, rritja numerike mbetet vetëm një reflektim i pjesshëm, jo transformues i realitetit ekonomik dhe social.