Taksimi si motor i rritjes: Shqipëria mes potencialit fiskal dhe pengesave institucionale

Në një moment ku debati mbi efikasitetin e politikave fiskale është më i gjallë se kurrë, Shqipëria paraqitet si një rast tipik i një ekonomie që ka kaluar pragun fiskal minimal për zhvillim, por që ende lufton për të ndërtuar strukturat që e bëjnë këtë prag realisht transformues. Sipas analizës së ALTAX, bazuar në studimin e FMN-së “State Capacity, Institutions and Growth – Taxing for Takeoff”, Shqipëria ka arritur një nivel të të ardhurave tatimore prej 18.4% të PBB-së në vitin 2024, dukshëm mbi pragun kritik prej 10% që FMN e konsideron si pikë kthese drejt zhvillimit ekonomik.

Kjo është një arritje e rëndësishme: vendi ka krijuar “karburantin fiskal” të nevojshëm për të nxitur rritjen.

Por, pyetja thelbësore mbetet, a ka Shqipëria “motorin institucional dhe financiar” për ta shfrytëzuar këtë energji?

Një kapacitet fiskal pa ekuilibër të plotë

Në pamje të parë, shifrat janë inkurajuese. Të ardhurat tatimore janë rritur, ndërsa qeveria ka hapësirë për financimin e investimeve publike. Por struktura e këtyre të ardhurave mbetet e brishtë. Mbi 65% burojnë nga taksat indirekte, të ndjeshme ndaj konsumit dhe sezonalitetit të turizmit, ndërkohë që kontributi i taksave direkte dhe i bazës së gjerë tatimore mbetet i kufizuar.

Kjo varësi e lartë nga konsumimi dhe importet e bën bazën fiskale të paqëndrueshme. Për më tepër, efikasiteti qeverisës (46/100 sipas WGI) dhe kredidhënia për sektorin privat (33.9% e PBB-së) tregojnë se kanalet për ta kthyer këtë potencial në rritje të qëndrueshme janë ende të dobëta.

Tripodi i brishtë i zhvillimit

Analiza e ALTAX e përkufizon situatën si një “tripod të brishtë” ekonomik, ku tre këmbët kryesore, fiskaliteti, institucionet dhe financat nuk janë ende në ekuilibër.

1. Fiskaliteti është mbi pragun minimal, por i ndjeshëm ndaj luhatjeve ekonomike.
2. Institucionet publike funksionojnë me kapacitete të kufizuara, me sfida në zbatimin e politikave dhe kontrollin e korrupsionit.
3. Sistemi financiar mbetet i cekët, duke mos ofruar mjaftueshëm kredi dhe instrumente për investime afatgjata.

Në këto kushte, të ardhurat tatimore krijojnë potencial, por jo zhvillim të qëndrueshëm. Siç e thekson analiza, Shqipëria ka kaluar pragun fiskal, por jo atë institucional dhe financiar.

Drejt një faze të re të politikës fiskale

ALTAX, i konsultuart nga analizat e fundit për këtë temë propozon që politika fiskale dhe zhvillimore e vendit të ndërtohet mbi tre nivele të ndërthurura:

• Në afat të afërt, modernizimi i administratës tatimore dhe formalizimi i ekonomisë duhet të jenë prioritet. Implementimi i plotë i e-invoicing dhe lidhja e saj me bankat e doganat do të përmirësojnë transparencën dhe efikasitetin.
• Në afat mesëm, duhet thelluar zhvillimi financiar dhe qeverisja. Mekanizmat e garancisë për SME, zhvillimi i tregut të kapitalit dhe menaxhimi me performancë në sektorin publik janë domosdoshmëri për një ekonomi më të qëndrueshme.
• Në afat të gjatë, integrimi me standardet e BE-së dhe investimi në kapitalin njerëzor do të mundësojnë rritje të qëndrueshme dhe produktivitet më të lartë.

Nga potenciali te realiteti

Shqipëria ndodhet në një pikë vendimtare të zhvillimit të saj. Kapaciteti fiskal ekziston, pra, “karburanti” është i pranishëm, por për të ndezur motorin e rritjes duhet reformuar qeverisja, forcuar sundimi i ligjit dhe thelluar sistemi financiar. Pa këto elemente, rritja mbetet ciklike, e ndikuar nga faktorë sezonalë dhe jo transformuese në thelb.

Krahasuar me fqinjët, si Serbia apo Maqedonia e Veriut, Shqipëria ka bazë fiskale të krahasueshme, por institucione dhe financa më të dobëta. Kjo e bën të domosdoshëm një drejtim të qartë reformash që lidh taksat, investimet dhe besueshmërinë institucionale në një sistem të unifikuar zhvillimi.

Në përfundim, siç thekson analiza e ALTAX, mundësia për “ngritje” ekziston, por vetëm institucionet dhe financat mund ta bëjnë atë reale.
Shqipëria ka mjetet, por jo ende strukturën që i kthen ato në rritje të qëndrueshme. Koha për ta ndërtuar këtë motor është tani, përndryshe energjia fiskale do të digjet pa lëvizur ekonominë përpara.

ALTAX – Qendër Kërkimi dhe Analize Fiskale
Lexoni analizën e plotë këtu