Sukses në qëndrueshmëri, por sfida në sigurinë energjetike

Botimi i fundit i Forumit Ekonomik Botëror (WEF), “Fostering Effective Energy Transition 2025”, ka renditur Shqipërinë në vendin e parë në shtyllën e qëndrueshmërisë energjetike ndër 118 vende të përfshira në Indeksin e Tranzicionit Energjetik (ETI). Ky është një lajm që ka gjeneruar entuziazëm publik dhe është cituar me krenari nga zyrtarë të lartë të qeverisë.

Por çfarë fshihet pas këtij vlerësimi?

Dhe sa thellë duhet ta kuptojmë këtë arritje?

Qëndrueshmëria si kolonë e vlerësimit është një meritë reale

Në strukturën e ETI, “sustainability” përkufizohet si përqindja e energjisë së pastër në sistemin kombëtar, efikasiteti energjetik dhe intensiteti i ulët i emetimeve të karbonit. Pikërisht këtu Shqipëria spikat, falë një strukture energjetike që prej dekadash mbështetet pothuajse tërësisht në hidroenergji. Me mbi 90–100% të elektricitetit të prodhuar nga hidrocentralet, Shqipëria ka një avantazh strukturor në krahasim me vende që varen ende nga burimet fosile.

Për më tepër, investimet e reja, si parku diellor në Karavastë dhe projektet me erë që janë në faza prokurimi i shtojnë këtij profili një horizont zhvillimi të qëndrueshëm. Nuk është rastësi që vendi ka kaluar vende me traditë të fortë teknologjike dhe eko-politike si Suedia apo Franca në këtë kolonë.

Një fitore simbolike, por jo gjithëpërfshirëse

Megjithatë, një lexim i plotë i raportit zbulon se renditja e Shqipërisë në vendin e parë vlen vetëm për komponentin e “sustainability”, jo për performancën totale energjetike. Në renditjen e përgjithshme të ETI, Shqipëria ndodhet në vendin e 37-të, kryesisht për shkak të pikëzimit të ulët në dy shtylla të tjera: siguria energjetike dhe drejtësia energjetike.

Ky është një paralajmërim i qartë: pavarësisht qëndrueshmërisë së burimeve, Shqipëria mbetet vulnerabël ndaj mungesës së diversifikimit. Vendi është thellësisht i varur nga reshjet për prodhimin e energjisë, çka e bën sistemin të pasigurt në vitet e thata. Nuk ka kapacitete të konsiderueshme të rezervës, siç janë termocentralet me gaz apo sistemet e magazinimit energjetik.

Në të njëjtën kohë, drejtësia energjetike, aksesueshmëria, përballueshmëria dhe mbështetja për konsumatorët vulnerabël mbetet e kufizuar dhe shpesh i nënshtrohet presioneve të jashtme si ndryshimet e çmimeve ndërkombëtare ose subvencionet e përkohshme.

Çfarë do të thotë kjo për politikën energjetike shqiptare?

Ky vlerësim nuk duhet keqinterpretuar si “mision i përmbushur”, por si një dritare mundësie që duhet shfrytëzuar me mençuri. Shqipëria ka një pozicion unik në tranzicionin e gjelbër, por për ta ruajtur këtë status dhe për të qenë vërtet një “pol energjetik rajonal”, nevojiten:

• Diversifikimi i burimeve, përfshirë gazin e lëngshëm, hidrogjenin dhe magazinimin energjetik;
• Përmirësimi i rrjetit dhe infrastrukturës, sidomos për të përballuar ngarkesat sezonale dhe lidhjet ndërkufitare;
• Politika të qëndrueshme sociale, që ruajnë barazinë energjetike dhe ulin varfërinë energjetike;
• Transparencë dhe mbikëqyrje institucionale, për të garantuar që investimet publike dhe private përkthehen në përfitime reale për qytetarët.

Renditja e Shqipërisë në vendin e parë për qëndrueshmëri është një sukses real dhe i verifikueshëm, por jo një vulë gjithëpërfshirëse e përparimit energjetik. Është më tepër një fotografi e një aspekti të sistemit, e cila mund dhe duhet të shërbejë si pikënisje për konsolidim më të thelluar të sektorit.

Entuziazmi i ministrisë është i justifikuar, por nuk duhet të errësojë sfidat e mëdha që presin përpara: siguria, elasticiteti dhe përfshirja janë tri shtylla ku Shqipëria ende ka një rrugë për të bërë.

Në fund të ditës, suksesi në një kolonë është vlerësim, por vetëm sukses gjithëpërfshirës në të gjitha kolonat është tranzicion real energjetik. Dhe për këtë duhet vizion, por edhe punë e palodhur.