Si e mendojmë zbatimin e modelit ekonomik në Shqipëri me fillimin e vitit të ri 2025

Zbatimi i modelit ekonomik në Shqipëri, sipas analizës sonë në një plan të gjerë paraqet një grup unik mundësish dhe sfidash duke u bazuar te gjithpërfshirja e burimeve dhe potencialeve.

Shqipëria ndodhet në mënyrë strategjike në Ballkan me dalje në detin Adriatik dhe Jon, duke e bërë atë të pozicionuar mirë për eksport dhe tregti rajonale, por pa bërë bashkë kapitalin human me atë natyror ne mendojmë se nuk arrihet asnjë ndryshim me çfarë ka ndodhur në këto tre dekada.

Kjo qasje vlen mbi të gjitha modelet.

Ja se si e mendojmë ne në ALTAX se mund të zhvillohet modeli i përshtatur për zhvillimin e qëndrueshëm të ekonomisë në Shqipëri:

1. Prodhimi për përdorim të brendshëm dhe eksport

Bujqësia. Shqipëria ka potencial të rëndësishëm bujqësor, veçanërisht në prodhimin e frutave, perimeve, ullinjve dhe duhanit. Sektori i bujqësisë është jetik si për konsumin e brendshëm ashtu edhe për eksportin.

• Prodhimi vendas. Forcimi i prodhimit bujqësor për konsum të brendshëm do të ndihmonte në uljen e varësisë nga importet, e cila ka qenë një sfidë vitet e fundit.
• Eksportet. Produktet bujqësore shqiptare, si vaji i ullirit dhe frutat (veçanërisht agrumet), kanë një potencial të fortë eksporti. Përmirësimi i rrugëve të transportit, veçanërisht nga zonat rurale në qendrat e eksportit, do të ishte kritik për nxitjen e eksporteve në BE dhe tregje të tjera.

Infrastruktura rrugore. Për ta lehtësuar këtë, duhet të ndërtohen rrugë për të lidhur zonat bujqësore (veçanërisht në zonat rurale si Fieri, Berati dhe Shkodra) me qytetet portuale (p.sh. Durrës, Vlorë), duke lejuar rrugë eksporti më të shpejta dhe me kosto më efektive.

Prodhimtaria e veshjeve për eksport dhe prodhimtaria industriale. Shqipëria ka parë njëfarë zhvillimi në përpunim, veçanërisht në tekstile, veshje dhe këpucë, por ndikimi nga zhvillimet e tregut të brendshëm kanë ndikuar. Ndërsa këta sektorë tashmë po vijojnë të me ritme më të ulta të eksportojnë në BE, përtej ndryshimeve strukturore të detyruara të këtyre aktiviteteve ne shikojmë se ka vend për rritje në industritë me vlerë të lartë të shtuar si teknologjia elektronike, pjesët e automobilave dhe materialet e ndërtimit.

Mbështetja e infrastrukturës. Rrjetet rrugore që lidhin qendrat industriale (si në Tiranë apo Durrës) me portet dhe rrugët tregtare do të ndihmojnë në zgjerimin e sektorit të prodhimit të Shqipërisë dhe tërheqjen e investimeve të huaja të mëtejshme .

2. Shpërndarja e pasurisë tek grupet e cenueshme

Përfshirja sociale. Zonat rurale në Shqipëri janë shtëpia e një pjese të konsiderueshme të popullsisë dhe shumë mbeten ekonomikisht të pafavorizuara. Zhvillimi i infrastrukturës, veçanërisht rrugët, mund të luajë një rol vendimtar në përmirësimin e aksesit në shërbimet thelbësore (p.sh. kujdesi shëndetësor, arsimi) dhe krijimi i mundësive për pjesëmarrje ekonomike.

Përmirësimi i aksesit. Rrugët që lidhin zonat rurale me qendrat urbane (si Tirana dhe Durrësi) do të reduktonin pabarazitë rajonale, do të përmirësonin lëvizshmërinë sociale dhe do të rrisnin aksesin në punësim dhe shërbimet publike.

Investimet e synuara. Përqendrimi në zhvillimin e rrugëve në zonat me shkallë të lartë varfërie (si në veri dhe juglindje) mund të lehtësojë përfshirjen ekonomike duke i lidhur këto rajone me pjesën tjetër të ekonomisë.

Bizneset e vogla. Përmirësimi i rrugëve mund të mbështesë gjithashtu bizneset lokale duke ulur kostot e transportit dhe duke përmirësuar aksesin në tregje për mallra dhe shërbime. Kjo mund të krijojë më shumë mundësi punësimi, veçanërisht në rajonet rurale ku bujqësia dhe industria në shkallë të vogël janë kyçe.

3. Rritja e produktivitetit dhe zgjerimi i tregut me Investimeve të Huaja Direkte (IHD)

Tërheqja e IHD-ve. Shqipëria ka punuar për të përmirësuar klimën e saj të investimeve dhe investimet e huaja direkte janë rritur, veçanërisht në energji, turizëm dhe infrastrukturë. Megjithatë, vonesat në përfundimin e infrastrukturës moderne, veçanërisht e rrjeteve rrugore, mbetet një pengesë për realizimin e plotë të potencialit ekonomik të Shqipërisë.

Infrastruktura strategjike. Rrugët që lidhin sektorët kryesorë si energjia (me potencialin hidroenergjetik të Shqipërisë), turizmi (qasja në zonat bregdetare dhe malore) dhe qendrat e prodhimit janë thelbësore për zgjerimin e aksesit në treg dhe rritjen e produktivitetit.

Bashkëpunimi rajonal. Përmirësimi i rrugëve për të lidhur Shqipërinë me vendet fqinje, si Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi, mund të lehtësojë më tej tregtinë rajonale, të rrisë tërheqjen e Shqipërisë për IHD dhe të ndihmojë në integrimin më të ngushtë të Shqipërisë në kornizat ekonomike rajonale, si Iniciativa për Procesin e Berlinit.

Korridoret e transportit. Rritja e lidhjeve rrugore me Rrjetin Trans-Europian të Transportit (TEN-T) do të mbështesë më tej integrimin e Shqipërisë me BE-në, duke lehtësuar rrugët tregtare më të buta si për mallrat ashtu edhe për shërbimet.

4. Infrastruktura rrugore me kosto efektive

Prioriteti i rrugëve kritike. Me buxhetin e kufizuar të Shqipërisë për zhvillimin e infrastrukturës, fokusi duhet të jetë në projektet rrugore me kosto efektive që lidhin zonat më të rëndësishme ekonomikisht, veçanërisht zonat bujqësore, portet dhe qendrat industriale.

Rrugët drejt porteve. Meqenëse ekonomia e Shqipërisë mbështetet shumë në eksportet nëpërmjet detit, përmirësimi i rrugëve që lidhin zonat bujqësore dhe industriale me portet si Durrësi, Shëngjini dhe Vlora është një prioritet i lartë.

Partneritetet publiko-private. Angazhimi i sektorit privat në zhvillimin e rrugëve përmes partneriteteve publike-private (PPP) mund të ndihmojë në uljen e barrës mbi financat publike duke përshpejtuar ndërtimin dhe mirëmbajtjen e rrugëve.

Qëndrueshmëria. Zbatimi i projekteve rrugore me ndikim të ulët mjedisor, duke marrë parasysh terrenin dhe infrastrukturën ekzistuese, është thelbësor për të siguruar që rrjeti rrugor i Shqipërisë të rritet në një mënyrë të qëndrueshme mjedisore.

Sfidat në procesin e zhvillimit ne mendojmë se përmblidhen si më poshtë:

1. Terreni gjeografik. Peizazhi malor i Shqipërisë e bën zhvillimin e rrugëve sfidues dhe të kushtueshëm, veçanërisht në zonat rurale dhe të largëta. Megjithatë, investimet e synuara në korridoret strategjike (të tilla si ato që lidhin rajonet bujqësore me qendrat e eksportit) mund të ofrojnë kthime të konsiderueshme.
2. Problemet politike dhe të qeverisjes. Korrupsioni dhe qeverisja e dobët mund të pengojnë shpërndarjen efikase të burimeve për zhvillimin e infrastrukturës. Politikat transparente, krahas zbatimit më të fortë të masave kundër korrupsionit, janë të nevojshme për të siguruar që projektet e infrastrukturës të përmbushin objektivat e tyre.
3. Pabarazitë Rajonale. Ndarja fshat-qytet në Shqipëri do të thotë se projektet e infrastrukturës duhet të përshtaten për të adresuar nevojat e qendrave urbane (si Tirana dhe Durrësi) dhe zonave të largëta rurale për të nxitur zhvillimin gjithëpërfshirës.

Por, nëse sfidat trajtohen me një vullnet Përfitimet Afatgjata për Shqipërinë mendojmë se pritshmëritë më të mëdha janë:

Rritja ekonomike. Përmirësimi i prodhimit vendas, veçanërisht në bujqësi dhe prodhim, krahas rrugëve efikase të eksportit, mund të nxisë rritjen ekonomike dhe konkurrencën rajonale të Shqipërisë.

Krijimi i vendeve të punës, Investimet e synuara në infrastrukturë do të krijojnë mundësi pune në ndërtim, logjistikë dhe sektorë të ndryshëm që varen nga transporti efikas.

Integrimi rajonal. Rritja e rrjetit rrugor të Shqipërisë do të forcojë lidhjet e saj me vendet fqinje, duke lehtësuar tregtinë rajonale dhe duke siguruar që Shqipëria të mbetet një vend tërheqës për IHD.

Konkluzioni

Në Shqipëri, fokusimi tek prodhimi për përdorim vendas dhe eksporti, shpërndarja e pasurisë dhe rritja e produktivitetit nëpërmjet IHD-ve me infrastrukturë të sinkronizuar rrugore është thelbësore për zhvillimin e ekuilibruar dhe të qëndrueshëm.

Rrugët duhet të kenë prioritet bazuar në nevojat strategjike ekonomike, veçanërisht në zonat rurale dhe qendrat tregtare, dhe duhet të zhvillohen në një mënyrë me kosto efektive dhe të qëndrueshme.