Mundësitë që ofrohen për pensionet private në sistemin e taksimit progresiv të të ardhurave

Pensionet private luajnë një rol të rëndësishëm dhe në rritje në sigurimin e të ardhurave në pleqëri, si dhe një bazë të konsiderueshme aktivesh në shumë prej vendeve ku operojnë.

Burimet private të të ardhurave variojnë nga mbi gjysma në Shtetet e Bashkuara deri në pak më shumë se një e pesta në Gjermani.

Në shumë vende, rëndësia e burimeve private ka ardhur duke u rritur.

Në Mbretërinë e Bashkuar, për shembull, burimet e të ardhurave private ishin nën 40 për qind të të ardhurave totale në vitin 1979, duke u rritur së fundmi në më shumë se gjysmën.

Ky trend ka të ngjarë të vazhdojë. Kështu, midis pensionistëve të sapo dalë në pension (në pesë vitet e para mbi moshën e pensionit shtetëror), burimet private të të ardhurave janë 60 për qind e totalit.

Në një pension me kontribute të përcaktuar[1] (DC), çdo individ ka pensionin e tij, në të cilin shuma e grumbulluar përcaktohet nga madhësia e kontributeve të paguara dhe kthimet e arritura nga investimet e bëra (zakonisht kryesisht në aksione, por gjithashtu në obligacione dhe aktive të tjera).

Kontributet për një pension mund të bëhen nga kursimtarë individë ose nga të tjerë në emër të tyre. Shumica bëhen nga punëdhënësit në emër të punonjësve të tyre.

Kontributet individuale të punonjësve zakonisht administrohen nëpërmjet proceseve të listës së pagave të punëdhënësit të tyre, por janë ende të dallueshme nga kontributet e punëdhënësit.

Kontributet e punëdhënësit janë një pjesë e shpërblimit që është përveç fitimit bruto, ndërsa kontributet e punonjësve bëhen nga fitimet.

Në përgjithësi:

• të ardhurat që paguhen në një pension privat janë të përjashtuara nga tatimi mbi të ardhurat;
• të ardhurat e fituara nga investimet brenda fondit pensional gjithashtu përjashtohen (dhe fitimet kapitale përjashtohen nga tatimi mbi fitimet kapitale)
• paratë e marra nga pensioni tatohen

Kjo shpesh referohet si “përjashtuar-përjashtuar-tatuar” ose “trajtim EET”.

Realisht në Shqipëri do të aplikohet jo kjo skemë taksimi, por “përjashtuar-tatuar-tatuar”, apo “trajtimi ETT”.

Një skemë të ngjashme taksimi e gjejmë në Danimarkë, Itali, Portugali dhe Suedi. Vendet e tjera zbatojnë trajtimin tatimor EET.

Në fakt, tatimi mbi të ardhurat e paguara në një pension shtyhet nga koha kur jepet kontributi deri në kohën kur të ardhurat (së bashku me çdo kthim të grumbulluar ndërkohë) tërhiqen nga pensioni.

Është njësoj sikur individët, në vend që të marrin të ardhurat e tyre plotësisht tani, pranojnë të marrin një pjesë të fitimeve të tyre në të ardhmen dhe tatimi mbi të ardhurat vendoset kur ai shpërblim i shtyrë merret në të vërtetë.

Për shumicën e njerëzve, përfitimi kryesor i lehtësimit të taksave për pensionet fitohet në daljen në pension nëpërmjet shumës së përgjithshme pa taksa. Pensionet gjithashtu marrin mbështetje fiskale nëpërmjet përjashtimit të pagesave të Sigurimeve për kontributet e punëdhënësit, si dhe ato që konsiderohen në gjuhën e përditshme, si përfitime suplementare (aktualisht quhen profesionale).

Është e dobishme të bëhet një dallim midis kontributeve të punonjësve dhe atyre të bëra nga punëdhënësit. Në rastin e kontributeve të punonjësve, përjashtimi nënkupton që pagesat në një fond pensioni mund të zbriten nga të ardhurat totale të punonjësit përpara vlerësimit për tatim.

Kur paguan secili punonjës në pensionin e vet, një pjesë e parave që do t’i kishin shkuar buxhetit të shtetit, si tatim mbi të ardhurat shkojnë për pensionin e tij. Kjo mund të ndihmojë në uljen e shumës së tatimit që paguan dhe të përdoret për të ndihmuar në rritjen e kursimeve për të ardhmen.

Ky “’lehtësim tatimor” jepet bazuar në shkallën e e përcaktuar sipas ligjit për tatimin mbi të ardhurat personale.

Cilat janë avantazhet tatimore të pensioneve?

Kur mendojmë për avantazhet tatimore të kursimit në një pension, mendimi i parë i shumë njerëzve është lehtësimi i tatimit mbi të ardhurat në kontributet e pensioneve.

Por pjesa më e madhe e këtij lehtësimi paraprak do të kompensohet nga tatimi mbi të ardhurat e ngarkuara përfundimisht në të ardhurat nga pensionet. Këto dy elemente duhet të merren parasysh së bashku.

Ka lehtësim tatimor për kontributet e pensioneve pikërisht sepse të ardhurat që rezultojnë tatohen; do të ishte absurde të tatohen të ardhurat e paguara në një fond pensioni dhe të ardhurat e marra prej tij.

Tatimi mbi të ardhurat mbi të ardhurat e kontribuar në një pension thjesht shtyhet derisa paratë (së bashku me çdo kthim të fituar ndërkohë) të merren nga një pension.

Në disa raste, shtyrja e tatimit mbi të ardhurat deri në daljen në pension nuk bën dallim në vlerën e tatimit përfundimisht të paguara nga taksapaguesit dhe të marra nga qeveria.

Në raste të tjera, shtyrja e tatimit deri në marrjen e pensionit do të thotë që njerëzit paguajnë tatimin me një normë më të ulët (ose më të lartë) në pension sesa do të përballeshin nëse do të tatoheshin paraprakisht për të ardhurat e kontribuuara në pension.

Është e diskutueshme nëse njerëzit që përballen me një normë më të ulët tatimore në pension sesa në kohën e punës duhet të konsiderohen se marrin “lehtësim tatimor”.

Kjo varet nga standardi me të cilin gjykohet sistemi aktual.

Ata me siguri po paguajnë më pak taksë sesa do të paguanin nëse taksat do të mblidheshin paraprakisht mbi të ardhurat e kontribuuara për një pension.

Por ka një rast të mirë për aplikimin e tatimit vetëm kur paratë janë të disponueshme për t’u shpenzuar, dhe kundër këtij standardi, fakti që norma e tyre tatimore do të kishte qenë më e lartë nëse tatimi do të vihej më herët, nuk do të shihej si lehtësim tatimor.

“Përparësia” e dytë tatimore që shpesh i atribuohet pensioneve është se nuk ka tatim mbi të ardhurat ose tatim mbi fitimet kapitale të vendosura mbi kthimet e investimeve brenda fondeve të pensioneve gjatë administrimit nga shoqëria administruese (tatimi paguhet vetëm kur paratë tërhiqen).

Përsëri, ky është një lehtësim tatimor në krahasim me një sistem standard në të cilin të gjitha të ardhurat tatohen kur grumbullohen, por është e diskutueshme nëse ky është standardi më i përshtatshëm.

Në praktikë, kthimet që grumbullohen në shumicën e aseteve të tjera (veçanërisht duke përfshirë banesat e zotëruara nga pronarët dhe Llogaritë Individuale të Kursimeve nuk tatohen (ose nuk tatohen plotësisht)

Trajtimi tatimor i pensioneve është një zgjedhje kritike e politikës në tranzicionin nga sektori publik, sistemi pay-as-you-go në një sistem ku të gjitha ose një pjesë e pensioneve sigurohen përmes llogarive individuale të pensioneve të administruara nga privati.

Një trajtim bujar me tatimin mbi të ardhurat do të nxisë kursimin e pensioneve, por mund të jetë i kushtueshëm për sa i përket të ardhurave të munguara dhe inkurajon shmangien e taksave. Pasojat e shpërndarjes mund të jenë gjithashtu të padëshirueshme nëse individët me të ardhura më të larta janë më të mirë për të përfituar nga lehtësimi tatimor.

Ka shumë mënyra në të cilat mbështetja fiskale për kursimet e pensioneve mund të ndryshohet ose reformohet. Por, ndërkohë përshtatja e sistemit të taksimit me skemat e pensioneve përbën një nga mbështetjet, por edhe nxitjet më të mëdha për të shmangur tranzicionin e paarsyeshëm dhe kostot e vazhdueshme ndaj buxhetit, që deri më sot në Shqipëri bazohet në skemën publike të detyrueshme të pensioneve.

Sipas përcaktimeve të publikuara nga dokumente politikash, taksimi mbi pensionet mbështetet mbi disa parime si më poshtë:

 Promovon përshtatshmërinë: ofron mbështetje financiare dhe nxit kursimet për daljen në pension.

 Inkurajon sjelljet e duhura: ndihmon kursimtarët të marrin vendimet e duhura për kursimin e pensioneve.

 I drejtë: ndihmon të gjithë –të punësuarit dhe të vetëpunësuarit të kursejnë për pensionin

 I thjeshtë për t’u miratuar dhe administruar: shmang tranzicionin e paarsyeshëm dhe kostot e vazhdueshme për punëdhënësit dhe skemat.

 I qëndrueshëm: projektuar për të shmangur ndryshimet e përsëritura dhe kështu ndërton besimin në kursimet afatgjatë.

Në thelb janë tre transaksione që përbëjnë një proces pensional, dhe për rrjedhojë tre momente në të cilat ai potencialisht mund të tatohet:

• kur paguhen kontributet ose primet,
• kur grumbullohen të ardhurat nga investimet dhe
• kur tërhiqet përfitimi.

Zakonisht taksat vendosen në një ose dy nga këto momente.

Shumica e vendeve tatojnë përfitimet e pensioneve, duke lënë të përjashtohen kontributet dhe taksat mbi interesat. Kjo skemë e shtyrjes së tatimit zakonisht i referohet në terminologjinë në gjuhën angleze si, EET (e përjashtuar, e përjashtuar, e tatueshme).

Le të shikojmë konvencionet që vlejnë edhe në këtë dokument, njësoj si në gjithë dokumentet që janë hartuar në Evropë, me objekt sistemin e taksimit të pensioneve.

Sistemet e taksimit të pensioneve ndahen në katër lloje:

Të tatueshme, të përjashtuara, të përjashtuara (TEE), ku kontributet duhet të paguhen nga të ardhurat e tatuara, por as kthimet e investimeve dhe as përfitimet nuk janë në parim subjekt i tatimit. Vetëm Gjermania dhe Luksemburgu bëjnë pjesë në këtë kategori.

Të përjashtuara, të tatuara, të tatuara (ETT), ku kontributet mund të paguhen nga të ardhurat e pataksuara, por ku të dyja kthimet dhe përfitimet e investimeve i nënshtrohen tatimit. Danimarka, Italia dhe Suedia bëjnë pjesë në këtë kategori.

Të përjashtuara, të përjashtuara, të tatueshme (EET), ku as kontributet dhe as kthimet e investimeve nuk janë subjekt i tatimit, por ku janë përfitimet. Të gjitha shtetet e tjera anëtare bëjnë pjesë në këtë kategori. Në mënyrë të pashmangshme, ky klasifikim është një thjeshtim i një situate shumë më komplekse.

Të përjashtuara, të përjashtuara, të përjashtuara (EEE), ku pensionet nuk tatohen fare.

Neutraliteti ndërmjet konsumit tani dhe daljes në pension të konsumit është koncepti përkatës për taksimin e pensioneve, dhe kjo është forma e neutralitetit të arritur nga tatimi mbi shpenzimet.

Përveç pensionit publik të kolonës së parë[2], shumica e vendeve në BE kanë një formë të kolonës së dytë të financuar plotësisht, pension të detyrueshëm, zakonisht profesional, ose një pension të ngjashëm vullnetar profesional[3].

Shumë vende kanë gjithashtu një kolonë të tretë, e cila përbëhet zakonisht nga një shumëllojshmëri produktesh vullnetare të pensioneve private, dhe në disa vende, pensionet e kolonës së dytë dhe të tretë mund të marrin trajtim të ndryshëm tatimor.

Megjithatë, pensionet e kolonës së tretë janë të vështira për t’u krahasuar midis vendeve, edhe në rastet kur ato ekzistojnë për shkak të përbërjes shumë të larmishme të tyre.

Madhësia dhe rëndësia e pensioneve të kolonës së dytë dhe të tretë në çdo vend varet pjesërisht nga fakti se sa i madh është pensioni publik i shtyllës së parë dhe nëse pensioni i kolonës së dytë është i detyrueshëm apo jo.

Franca, për shembull, ka një sistem të madh pensionesh publike, si dhe një pension të detyrueshëm profesional, dhe ka një kolonë të tretë shumë të vogël.

Në të kundërt, tre kolonat në Zvicër kanë pothuajse të njëjtën madhësi.

Vende si Austria, Greqia, Italia, Luksemburgu, Portugalia dhe Spanja pjesëmarrja në pensionet e kolonës së dytë është vullnetare dhe individët kanë pjesëmarrje të ulët.

Për më tepër, pensionistët në Qipro, Kroaci, Estoni, Letoni, Irlandë, Slloveni dhe Mbretërinë e Bashkuar marrin lehtësim tatimor ose përjashtim për një pjesë të përfitimeve të tyre, dhe ata në Austri, Francë, Itali dhe Norvegji tatohen me një normë më të ulët se punëtorët[4].

Në Finlandë, megjithatë, pensionistët e pasur duhet të paguajnë një taksë shtesë.

Danimarka, Portugalia, Italia dhe Suedia janë vende që zbatojnë ETT që tatojnë rendimentet e investimeve në planet e pensioneve përveç përfitimeve.

Hungaria, Luksemburgu dhe Polonia kanë një sistem TEE ku tatohen kontributet fillestare ose primet, por përfitimet e investimeve dhe përfitimet e pensioneve janë të përjashtuara. Megjithatë, Hungaria jep një lejim tatimor që në mënyrë efektive bën të përjashtuar kontributet.

Bullgaria dhe Republika Sllovake kanë gjithashtu një sistem EEE ku pensionet nuk tatohen fare[5]

Për pensionet publike të kolonës së parë, aftësia për të tatuar në burim eliminon në masë të madhe çdo mundësi për shmangie tatimore. Por kjo nuk vlen për pensionet private të kolonës së dytë.

Emigrimi për të shmangur taksimin mund të dëmtojë efektivitetin e tatimit të shtyrë dhe përsëri të çojë në zhvendosjen e barrës tatimore drejt të rinjve.

Meier dhe Wagener (2015) tregojnë se taksimi i menjëhershëm i kursimeve dhe përjashtimi nga taksat mbi interesat nuk janë kurrë optimale për vendet.

Në rastin e pensionistëve migrues, politika optimale tatimore është shtyrja e pjesshme dhe tatimi më i ulët mbi interesin.

Për pensionistët jo migrues, rasti optimal është shtyrja e plotë me tatimin e plotë të interesit, ose ETT.

Me një nivel mjaft të lartë lëvizshmërie, taksimi i plotë i kursimeve i kombinuar me një taksim të lartë të interesit, ose TTE, mund të bëhet si qasja më optimale.

Megjithatë, në kontekstin e përpjekjes për të zhvendosur barrën tatimore larg nga të rinjtë, ende preferohet një formë e tatimit të shtyrë dhe për sa kohë që lëvizshmëria e pensionistëve në përgjigje të taksave mbetet e ulët, tatimi i shtyrë duhet të mbetet optimal dhe funksional.

Jo të gjitha vendet e BE-së kanë miratuar një sistem EET ose ETT, megjithatë, dhe në vendet që aplikojnë TEE dhe EEE, përfitimet e pensioneve nuk tatohen fare, në kontrast me rastin e vendeve që zbatojnë tatimin e shtyrë.

Për pensionistët dhe individët që janë afër pensionit, tatimi mbi përfitimet është i vetmi tatim i pensionit që mbetet i rëndësishëm dhe ai bën një ndryshim të menjëhershëm për të ardhurat neto nga pensionet.

Ka dallime të mëdha midis vendeve në vetë normën e tatimit mbi të ardhurat.

Për më tepër, tatimi mbi të ardhurat personale nuk është shqetësimi i vetëm për të ardhurat neto nga pensionet. Vendet ndryshojnë gjithashtu nëse presin që pensionistët të japin kontribute sociale apo solidariteti. Kontributet sociale mund të trajtohen si një taksë shtesë, pasi ato janë të detyrueshme dhe përfitimet e marra nuk janë proporcionale me pagesat.

Politikat qeveritare të orientuara drejt tërheqjes së emigrantëve mund të jenë gjithashtu të rëndësishme për pensionistët e lëvizshëm.

Portugalia, për shembull, ka një regjim tatimor për banorët jo të zakonshëm që ofron norma të favorshme tatimore mbi të ardhurat për të ardhurit e fundit dhe përjashtim nga taksat për të ardhurat e huaja për dhjetë vjet. Meqenëse shumica e Marrëveshjeve të eleminimit të taksimit të dyfishtë i japin të drejta tatimore vendit të rezidencës, pensionistët që emigrojnë nga disa vende mund të jenë në gjendje të shmangin taksimin e pensionit të tyre privat ose të arrijnë një normë më të ulët.

Pensionet private përbëjnë një pjesë të madhe të flukseve të kursimeve të sektorit privat, janë një furnizues i rëndësishëm i kapitalit për industrinë dhe luajnë një rol të madh dhe në rritje në sigurimin e të ardhurave nga pensioni. Vetëm këto së bashku nënkuptojnë se është jetike që trajtimi tatimor i pensioneve të kryhet me kujdes.

Komente dhe Konkluzione për sistemin tatimor

Shumë vende i tatojnë aktivet e caktuara në këtë mënyrë, si për shembull depozitat e zakonshme me interes.

Në të kundërt, duke shmangur taksimin e kthimeve të investimeve, mban kthime reale të barabarta para dhe pas tatimit, pavarësisht nga përzierja e inflacionit dhe kthimeve reale në nominale. Megjithatë, një tatim gjithëpërfshirës mbi të ardhurat rrit më shumë të ardhura në një taksë të caktuar.

Baza më e gjerë tatimore e të ardhurave gjithëpërfshirëse lejon një normë më të ulët tatimore për të mbledhur të njëjtat të ardhura.

Meqenëse pensionet tatohen në tërheqje sipas taksës klasike të shpenzimeve (EET), qeveria bëhet një bashkë-investitor, duke ndarë çdo kosto, por edhe duke marrë pjesë në çdo humbje. Kjo mund të inkurajojë një zgjedhje më të rrezikshme të portofolit.

Një koncept i dytë i neutralitetit fiskal në lidhje me vendimet e kursimit është neutraliteti midis llojeve të ndryshme të instrumenteve të kursimit.

Në shumë vende, kursimet për pension trajtohen në mënyrë të favorshme në krahasim me mënyrat e tjera të kursimeve.

Janë një sërë argumentesh për të mbështetur këtë trajtim relativisht efektiv:

– qeveria duhet të sigurojë që njerëzit të mbajnë një standard jetese të pensionit që i afrohet nivelit kur ata ishin në moshë pune;

– duke inkurajuar sigurimin individual për daljen në pension, kostoja e përfitimeve të sigurimit social mund të të zvogëlohet, veçanërisht kur përfitimet e testuara me mjete janë një burim i rëndësishëm i të ardhurave nga pensioni, dhe

– shteti duhet të rrisë kursimet afatgjata për të shtuar nivelin dhe/ose stabilitetin e kapitalit të disponueshëm për investim.

Argumenti i parë është ai i lidhur me funksionet që luan shteti

Ai jep stimuj për të kursyer për daljen në pension (në lidhje me konsumin aktual dhe të ardhshëm, para daljes në pension) sepse në mungesë të stimujve, individët nuk do të arrijnë të bëjnë dispozita ‘të mjaftueshme’.

Ka një sërë arsyesh pse, së pari ky arsyetim mund të mos të jetë i vlefshëm dhe, së dyti, pse sistemi tatimor nuk është një mënyrë e mirë për ta arritur atë.

Është e vështirë të përkufizohet “mjaftueshmëria” e të ardhurave të pensionit përtej minimumit adekuat.

Ofrimi i stimujve tatimorë për kursimet e pensionit mund të garantojë që të gjithë të arrijnë një standard minimal. Disa do të dështojnë të sigurojnë, ndërsa të tjerët mund të japin edhe më shumë.

Mjete të tjera për të siguruar që standardet e jetesës së pensionit t’i afrohen nivelit gjatë jetës së punës mund të jenë më efektive dhe, ndoshta, më pak shtrembëruese: për shembull, shteti mund të rregullojë nivelin e kontributeve të detyrueshme të pensioneve private (Kolona e dytë dhe e tretë).

Argumenti i dytë është ai i “rrezikut moral”.

Individët nuk do të sigurojnë vetë nëse e dinë se shteti do t’u japë gjithsesi të ardhura të mjaftueshme.

Kjo qasje është e kaluar pjesërisht ose tërësisht në një numër vendesh. Kjo qasje gjeneron një dekurajim të konsiderueshëm për të kursyer për pension, veçanërisht për njerëzit me të ardhura të ulëta.

Përsëri, megjithatë, nuk rezulton se bashkimi i lehtësive fiskale për pensionet është një mënyrë efektive për të minimizuar koston për shtetin, krahasuar, për shembull, me mandatimin e një niveli të caktuar kontributesh.

Këtij argumenti i shtohet reduktimi i të ardhurave korrente që rezulton nga stimulimi tatimor.

Stimujt tatimorë për pensionet duket se rrisin kursimet e pensioneve. Shembujt përfshijnë ‘suksesin’ e planeve të kursimeve të pensionit të regjistruar në Kanada, pensionet personale në Mbretërinë e Bashkuar dhe llogaritë individuale të pensionit në Shtetet e Bashkuara.

Nëse njerëzit kanë një objektiv fiks për kursimet e pensionit, një nxitje e re tatimore për pensionet mund t’i shtyjë ata të zvogëlojnë kursimet aktuale, pasi niveli i tyre i të ardhurave nga pensioni do të mbetet i njëjtë.

Nxitjet tatimore i kushtojnë qeverisë duke ulur të ardhurat, duke shkurtuar kursimet e sektorit publik. Edhe nëse rriten kursimet e familjeve, efekti i përgjithshëm në kursimet kombëtare është i pasigurt.

Duke vendosur dëshirueshmërinë e pensioneve të trajtimit tatimor dhe të një “fushe të barabartë loje” për lloje të ndryshme kursimesh, ne sugjerojmë se për Shqipërinë zgjedhja përfundimtare e politikës është midis sistemeve tatimore EET dhe ETT.

Megjithatë, kursimet nuk janë mall si çdo mall ose shërbim tjetër. Ato janë një mjet për konsumin e ardhshëm, dhe kjo është veçanërisht e dukshme kur bëhet fjalë për kursimet për pension.

Edhe nëse zgjedhja midis taksimit pozitiv ose zero të të ardhurave nga kapitali nuk është ende e padiskutueshme në literaturën akademike (shih Banks and Diamond 2010 dhe Hall 2010), pothuajse unanimisht është argumentuar se për sa i përket efikasitetit dhe barazisë gjatë ciklit jetësor të një individi, sistemi i tatimit mbi konsumin (EET) është ende modeli më i përshtatshëm për taksimin e kursimeve pensionale

[1] Skemat e kontributeve të përcaktuara (DC) janë skema të pensioneve profesionale ku kontributet tuaja dhe kontributet e punëdhënësit tuaj investohen dhe të ardhurat përdoren për të blerë një pension dhe/ose përfitime të tjera gjatë daljes në pension.
[2] https://www.ifo.de/DocDL/dice-report-2015-3_Xu_October.pdf
[3] Megjithatë, ka përjashtime: Republika Çeke nuk kishte një shtyllë të dytë deri në vitin 2013, dhe më pas ajo nuk u bë e njohur dhe do të hiqet gradualisht deri në vitin 2016 (Fondet e Pensionit Online); Malta nuk ka pasur kurrë një pension të shtyllës së dytë (OECD 2008)
[4] Insurance Europe 2014
[5] OECD 2008