Monitorimi shumëdimensional i qeverisjes vendore – Bashkia Gjirokastër 2021

Në kuadër të projektit “Monitorimi publik përmes ndërveprimit qytetar” të mbështetur nga Ministria e Punëve të Jashtme të Holandës, Qendra ALTAX ka filluar prej Dhjetori 2021 analizimin e performancës sociale të bashkive duke e përfshirë 5 bashki: Elbasan, Dibër, Berat, Gjirokastër dhe Vlorë.

Ekspertët e angazhuar për hartimin e Raportit për Bashkinë GJIROKASTËR janë bazuar te MANUALI PËR AUDITIN SOCIAL NË PUSHTETIN VENDOR, 2022, i përgatitur dhe publikuar nga ALTAX në kuadër të këtij projekti. Ata kanë analizuar proceset e realizuara bazuar te Plani i Përgjithshëm i Zhvillimit Vendor, Programi Buxhetor Afatmesëm 2019-2021, 2020-2022, 2021-2023, 2022-2024, si dhe dokumente të tjera Kombëtare dhe vendore, që përfshijnë strategji dhe politika sektoriale dhe zhvillime të programeve vendore.

Raporti përbëhet nga 5 tema të monitoruara në proceset e zhvillimeve të tyre, të cilat përfaqësojnë:

1. Lëvizjet e popullsisë brenda Bashkisë, ndikimi në ekonomi, buxhet dhe tregun e punësimit

Nga largimet dhe ardhjet e popullsisë në vitin 2021 në Bashkinë Gjirokastër ka një humbje neto migratore në 2021 me – 181 banorë ma pak. Ndërsa në nivel qarku, ky bilanc është edhe më negativ me – 536 banorë më pak. Megjithatë shihet se është dominuese popullsia në moshë pune (15-64 vite), duke paraqitur një tregues vitaliteti të  pashfrytëzuar  të tregut të punës (69% punësimi).

Duke patur dobësi në luftën ndaj informalitetit, si një tregues i korrupsionit, administrata vendore duhet të koordinohet me administratën qendrore rajonale në Gjirokastër për një vëmendje që nevojitet për të ndikuar  mbi tkurrjen e informalitet, për të garantuar pensionet për të ardhmen e atyre që punojnë sot, por edhe pensionistëve aktualë.

Gjirokastra është një nga qytetet e pakta të vendit me prodhim të brendshëm për frymë mbi nivelin mesatar të vendit, nisur nga vendndodhja gjerografike dhe tradita në bujqësi dhe blegtori, turizëm, afërësisë kufitare me Greqinë, si dhe nga hyrje të rezidentëve nga zonat rurale

Gjatë 4 viteve të fundit të ardhurat për frymë janë rritur me 82.3 mijë lekë. Ajo çfarë nënkupton ky tregues, nisur nga tkurrja e popullsisë është që përveç rritjes së ekonomisë efektet e migrimit ndryshojnë të dhënat mesatare, por jo problemet sipas nevojave të banorëve, të cilat janë ende të paadresuara në mënyrë shteruese, përderisa largimet janë ende më të mëdha se ardhjet, duke tkurrur popullsinë e Gjirokastrës me 1.5% më pak vetëm në një vit.

Rritja e të ardhurave për frymë në këtë nivel tregon për një trend mesatar zhvillimi të mirëqenies në standarte që nuk munden të përballohen, nisur nga rritja e çmimeve, kostove të jetesës në tërësi në kërkimin për një mirëqenie të rritur duke u perceptuar edhe nga qytetarët e Bashkisë

Papunësia është rritur me 0.7% dhe punësimi është ulur me 10.8%. Nëse përfshijmë edhe treguesin e të ardhurave për frymë, i cili në vitin 2017 ishte 382 mijë Lekë dhe në vitin 2021është 434 mijë lekë, atëherë tendenca për migrime të ardhme duhet analizuar në raport me investimet për ekonominë me rikthim të shpejtë të fitimit, në vend të infrastrukrurës që e rikthen më vonë fitimin.

Në lidhje me zhvillimin ekonomik vendor bazuar te numri i bizneseve të tregut privat, të dhënat tregojnë për një status quo të numrit të aktiviteteve në 2021 (4.841 biznese që operojnë në qark) krahasuar me 4 vite më parë (4.847 biznese që operonin në qark). Nga krahasimi duket se ka një rritje të bizneseve pjesëmarrëse në ekonomi, por me dominancë bizneset e vogla kryesisht për tregti me pakicë dhe shërbime.

Zhvillimi i numrit të bizneseve të tregut privat tregojnë për një rritje të vogël prej 4.7% të numrit të aktiviteteve në 2021 (869 biznese që operojnë në juridiksionin e bashkisë)  krahasuar me 4 vite më parë (830 biznese që operojnë në juridiksionin e bashkisë). Në nivel qarku në 2021 operojnë 3.023 biznese nga 2.906 biznese që operonin në 2017.

Edhe pse për të ardhurat janë problem debitorët nuk e ka penguar Bashkinë të arrijë një nivel të mirë në vitin e fundit në mbledhjen e të ardhurave nga taksat dhe tarifat vendore në nivelin 105% të programit buxhetor 2021. Vëmendja më e madhe nevojitet në administrimin e taksave vendore për tokën.

Llogaridhënia si proces ballafaqimi mes Bashkisë dhe shoqërisë civile është në deri diku të mira si model dialogimi, por ka nevojë përmirësimi në cilësinë e dialogut.

Edhe nga Anketimi i publikut të Gjirokastrës që i drejtuam pyetjen “A jeni ftuar në ndonjë mbledhje/takim publik të Këshillit Bashkiak?”, 44% e tyre përgjigjet “PO” dhe 56% e tyre përgjigjet “JO”.
Ndërsa pyetjes “Sa shpesh ke marrë pjesë në mbledhjet e këshillit Bashkiak?” për ata që janë ftuar në mbledhje, 88% e tyre përgjigjet “Nganjëherë” dhe 12% e tyre përgjigjet “Nuk kam marrë pjesë”. Kjo përgjigje tregon interesim në rast se dialogu do të ishte më i gjerë.

Kur ne i pyetëm “Jeni të kënaqur me nivelin e diskutimeve në mbledhjet e këshillit Bashkiak?”, 57% e tyre përgjigjet “PO”, 14% e tyre përgjigjet “JO” dhe 29% e tyre përgjigjet “Deri diku”.

Llogaridhënia duhet të burojë pikërisht nga analiza që konsideron zbatueshmërinë e programit politik nëpërmjet monitorimit të vendimeve të këshillit bashkiak, por edhe performancës së Bashkisë dhe kryetarit të saj, si dhe opinionit të publikut, ku përfshihen kategori dhe shtresa të ndryshme të komunitetit vendor. Në monitorimin dhe analizën e llogaridhënies mbi performancën e Bashkisë rezulton se janë zhvilluar takime të ralla në këtë format.

Raporti konstaton se Bashkia duhet të konsiderojë që bazuar mbi prioritetet strategjike kombëtare të kërkojë të zgjerojë dialogun me institucionet që mbulojnë punësimin dhe politikat për edukim profesional duke e kthyer në një prioritet të tyre edhe në programet buxhetore vendore.

Niveli i ulët i shpenzimeve për punësimin duke marrë në konsideratë edhe zhvillimet e performancës ekonomike vendore duhet të nxitë një adresim në ministritë që analizojnë politikat e punësimit dhe edukimit profesional, për një politikë buxhetore më të përshtatur në periudhën e programeve buxhetore në nivel kombëtar me shtrirje rajonale, por edhe për të shërbyer me fokus konkret në përmbushjen e objektivave për zhvillim të tregut dhe nxitje të ekonomisë.

Nga Strategjia Sektoriale kombëtare për punësim dhe aftësim 2019 -2022 duket se pak elementë si përparësi strategjike kanë gjetur zbatim në qasjen vendore. Në tërësi mungojnë lidhjet e objektivit për nxitjen e përfshirjes sociale dhe kohezionit territorial me programe të dedikuara vendore dhe me angazhim me struktura të plota dhe funksionale. Ky është një problem i institucionit qendror dhe vullnetit dinamik të strategjisë në azhornim me situatën ekonomike dhe kërkesat e biznesit vendas për punonjës të specializuar dhe jo krah të lirë pune.

2. Financat vendore të bashkisë (momentet kryesore buxhetore, rishikimet e buxhetit dhe ndërthurja me transfertat e buxhetit të shtetit)

Sipas PBA 2022 – 2024 të Bashkisë duke synuar ndërlidhjen me Strategjitë sektoriale dhe SKZHI II vërehet se mungon lidhja e duhur dhe ndërvarësia mes tyre. Kalendari buxhetor me pak muindwsi verifikimi nw faqen zyrtare tw Bashkisw është synuar të zbatohet dhe formulimet e relacionit të buxhetit tentojnë ti përshtaten një formati shterues, megjithëse ka mundësi për një qartësim më të plotë për të mundësuar leximin e tij edhe nga publiku.

Bashkia dhe Këshilli Bashkiak, pas verifikimeve nga publikime të ndryshme online (në faqen elektronike të Bashkisë dhe në rrjetet sociale të saj) nuk mund të verifikohet nëse kanë zbatuar sipas afateve kalendarin e përgatitjes dhe diskutimit sipas hapave të përcaktuara në ligj dhe udhëzim të Buxhetit 2021 dhe 2022 si dhe PBA 2021-2023 dhe PBA 2022-2024.

Kujdes! Faqja online ka nevojë për një transparencë të plotë të akteve të buxhetit dhe konsultimeve publike.

Mungon argumenti i kualifikuar i qytetarit nëpërmjet ekspertizës së përzgjedhur. Po ashtu edhe rekomandimet e konsoliduara të organizatave të ekspertizave të ndryshme. Masat e përfshira në objektivat dhe prioritetet e PBA nuk arrijnë dot të krijojnë një cikël të mbyllur të plan veprimit të lidhur me gjithë masat  mbështetëse  që  janë  të  nevojshme  për  t’i  vënë  në  zbatim  prioritetet.

Buxheti vendor i cili varet nga transfertat e buxhetit të shtetit, ndikohet edhe nga objektivat ende të papërmbushura të SMFP 2019-2022 dhe Strategjive sektoriale që rëndojnë mbi performancën e planifikimit të buxhetit të Bashkisë.

Në procesin e hartimit të buxhetit vjetor dhe PBA, sipas udhëzimit standart të PBA nuk ka përcaktim për pjesëmarrje të ekspertizës së shoqërisë civile apo proces, ku mund të ndërhyjë ekspertiza e pavarur, por ka thjesht konsultim me publikun që ka nevojë për ekspertizë të pavarur dhe të besueshme.

Rekomandimet dhe monitorimet e OSHC në parashikimin e të ardhurave vendore (shpërndarjen e barrës tatimore) dhe shpërndarjen e shpenzimeve ka qenë pa ndikim.

Nga Anketimi i bërë nga ana jonë, kur qytetarët u pyetën “Nëse keni marrë pjesë, a keni dhënë rekomandime/propozime për Këshillin Bashkiak (me shkrim ose elektronikisht te personi përgjegjës për koordinimin në Bashki)? 25% e tyre na u përgjigjën “Rrallë” dhe 56% e tyre u përgjigjën “Asnjëherë” dhe 19% e tyre “Nuk e di”.

Ndërkohë, kur i pyetëm “Nga rekomandimet/propozimet që keni dërguar për Këshillin Bashkiak, cilat çështje dolën si më të rëndësishmet në Bashkinë tuaj?” 20% e tyre u përgjigjën “Për shërbimet sociale dhe strehimin”, 60% u përgjigjën “Për shërbimet e bashkisë”, 20% u përgjigjën “Për mjedisin, bujqësinë, turizmin”.

Natyra komplekse e çështjeve të buxhetit për qytetarët dhe mungesa e një analize ballafaquese qytetare me fakte dhe argumente ndaj programeve të Bashkisë dhe Qeverisë qendrore kanë nevojë të riformatohen lidhur me orientimin e prioriteteve sipas kërkesës qytetare.

Të ardhurat e veta (taksat dhe tarifat vendore) mbajnë një peshë sa 22% e shpenzimeve gjithsej të Bashkisë dhe konstatojmë se në menaxhimin e tyre ka nevojë për analizë dhe për të zbatuar programe të forta për mbledhjen e borxheve, por veçanërisht për anti informalitetin.

Shpenzimet administrative janë sa 56% e shpenzimeve vjetore të Bashkisë, e cila e dallon Gjirokastrën bashkë me disa bashki të tjera në vend për kosto më të larta administrative krahasuar me bashki të ngjashme, të monitoruara gjatë zbatimit të këtij auditimi social.

Disa rrisqe per tu kujdesur nder ato qe jane permendur ne Raport jane:
Forcimi i planifikimit strategjik dhe menaxhimi i buxhetit në nivel të qeverisjes vendore.
Efektivizimi i kadastrës fiskale nëpërmjet koordnimit të rrisqeve dhe trajtimit të tyre duke i menaxhuar ato. Rishikim i tarifave dhe përdorimi i tyre sipas emertimit, për më shumë transaprencë, besueshmëri dhe rritje të efektivitetit në shpenzime duke e bërë më të lehtë monitorimin edhe nga OSHC dhe publiku.
Pasqyrim në faqen online të Bashkisë të dhënat e përmendura në këtë tematikë, të cilat shërbejnë si një pikë e përbashkët takimi për të diskutuar mbi të njëjtat të përbashkëta.

Gjatë çdo diskutimi të zbatimit të buxhetit të Bashkisë duhen përfshirë mekanizma monitorimi dhe vlerësimi, në grupe të përbërë nga Ministria e Financave dhe ekspertiza e publikut për të krijuar një mekanizëm të ngjashëm me analizën “Llogaridhënia për Shpenzimet dhe Financat Publike (PEFA) që të jetë ashtu si për financat qendrore një diagnozë objektive e përditësuar e performancës së menaxhimit të financave publike vendore.

Nga fakti i vitit 2021 dhe parashikimi për periudhën 2022 – 2024 ka elementë që do të kenë nevojë për një sqarim edhe më të plotë nisur nga përballja e kërkesës qytetare bazuar te analizat e detajuara nga ekspertë të pavarur për të shteruar dhe analizuar gjithë argumentat që mundet të tregojnë parashikime që nuk bazohen mbi nevojat reale, si dhe mund të jenë kosto që mbulojnë difekte në menaxhimin e fondeve publike.

Nga Anketimi i bërë nga ana jonë, kur qytetarët u pyetën “A është përmbushur ofrimi i shërbimit gjatë 12 muajve të fundit sipas angazhimeve të bashkise apo pritshmerive tuaja nisur nga premtimet/zotimet?”, besueshmërinë më të madhe e mban “Menaxhimi i Infrastrukturës së Ujitjes dhe Kullimit” me 77% përgjigje pozitive “Arsimi bazë dhe parashkollor” me 72% përgjigje pozitive, “Furnizimi me Ujë/Kanalizimet dhe Ndriçimi” me 62% përgjigje pozitive, “Kujdesi social për fëmijët” me 61% përgjigje pozitive.

Besueshmërinë më të ulët e mbajnë “Papunësia dhe punësimi” me 31% përgjigje negative dhe “Rrjeti rrugor dhe infrastruktura arsimore dhe shendetesore” me 28% përgjigje negative

Shumica e shërbimeve të tjera të bashkisë shoqërohen nga një besueshmëri neutrale që konsiderohet si pjesa më e madhe e publikut të pyetur

3. Edukimi i të rinjve dhe integrimi në tregun vendor, si sfidë ndaj të ardhmes

Buxheti i Bashkisë i vitit 2021 ka shpenzuar një fond prej 145 milion lekë (arsimi parashkollor, arsimi i mesëm i përgjithshëm dhe arsimi profesional). Ky shpenzim është sa 21% i gjithë buxhetit të bashkisë të shpenzuar në vitin 2021, ku peshën kryesore e mban arsimi parashkollor (16% të buxhetit të Bashkisë).

Në vitin 2021 buxheti i shtetit i shpenzuar për arsimin profesional është sa 19.9% e shpenzimeve gjithsej të kryera nga Bashkia për këtë vit fiskal. Duket se në vitin 2021 shpenzimet për arsimin profesional nuk ka të planifikuara.

Buxheti i shtetit ka shpenzuar deri në fund të 2021, mesatarisht 100 milion lekë në vit, për rikonstruksionin e shkollës së mesme profesionale “Thoma Papapano”.

E ardhmja e zhvillimit të edukimit profesional duhet të bazohet në aftësimin dhe përdorimin e novacionit digjital, por të bashkrenduar me kërkesat e biznesit vendor dhe kombëtar.

Në monitorim të Strategjisë për Punësim dhe Aftësi, 2019-2022, programeve buxhetore afatmesme dhe buxheteve në vitet 2017-2021,vërehet se investimet e realizuara nga fondet e Bashkisë, por edhe ato të investuara nga buxheti i shtetit nuk kanë arritur të zbusin papunësinë, madje ajo rezulton me rritje në 2019 në nivelin 16.6% të forcave të punës aktive.

Në nivelin e pjesëmarrjes, Gjirokastra në arsimin e mesëm të përgjithshëm në raport me arsimin profesional bazohet kryesisht në gjimnaze me 80% pjesëmarrje dhe 20% e nxënësve ndjekin shkollat profesionale dhe social-kulturore, raport mjaft i vogël krahasuar me bashki të tjera dhe jo premtues për punësimin e denjë.

Efekti i pandemisë në Gjirokastër shihet se nuk ka ndikuar ndjeshëm si në disa bashki të tjera me peshë në rritjen e numrit të familjeve me ndikime të varfërisë.

Fondet sociale në Gjirokastër në vitin 2021, ku janë edhe pjesa e ndihmës së njerëzve të varfër përfaqësojnë një peshë ndaj shpenzimeve gjithsej të Bashkisë sa 1% e totalit të tyre, që tregon një politikë buxhetore të përshtatur sipas numrit të përfituesve, që janë në rënie nga vitet e kaluara dhe regjistrave të azhornuar për këtë zë shpenzimi nga punonjësit e shërbimit social.

Efektet rrjedhëse prej rritjes ekonomike, nëse shpërndarjet e të ardhurave nëpërmjet fondit të mbrojtjes sociale janë relativisht të qëndrueshme me kalimin e kohës, ato mund të zbusin por jo të ulin varfërinë.

Një pikë e Anketimit tonë drejtuar publikut të Gjirokastrës me pyetjen “Sipas jush, a është politika kundër varfërisë efektive në shërbim të nevojave të të varfërve?”, 31% e tyre u përgjigjën “PO”, 32% e tyre u përgjigjën “JO”, 37% tjetër u përgjigj “Nuk e di”. Këto rezultate tregojnë se ndërhyrjet për uljen e varfërisë duhet të jenë përpjekje gjithpërfshirëse, ku OSHC luajnë rolin e moderatorit, por edhe koordinatorit social mes politikave qeveritare dhe shpërndarjes për të varfërit

Sipas të dhënave të Buxhetit të Shtetit për fondet e investimeve për infrastrukturën në 2021 për Gjirokastrën, si dhe financimet nga Buxheti i Bashkisë me fondet e buxhetit vendor, shikohet se ka një nivel shpenzimi mesatar vjetor për çdo banor të Gjirokastrës prej 5 mijë lekë/vit.

Gjirokastra e ka pjesën më të madhe të të punësuarve (55% të të punësuarve) në Bujqësi e Blegtori me një nivel 15% më të lartë se në vitin 2017 dhe 5% më të lartë se në 2019. Megjithatë edhe pse ka numrin më të lartë të të punësuarve nga të dhënat e regjistrit tregtar vërehet niveli shumë i lartë i informalitetit të punës.

Politikat e barazisë gjinore si një pjesë e rritur e programeve të bashkisë-qeverisë,  si dhe organizatave duhet të optimalizohen më shumë me skema financiare duke arritur edhe jetëzim të strategjisë kombëtare.

Nxitja e bizneseve për të investuar në trajnime është pak e përhapur, por kërkon angazhim dhe nevojë për politikë të re. Fuqia e rrjetëzimit të shoqërisë civile vendore ndaj problemeve sociale lidhur me edukimin, shëndetësinë, punësimin, ambjentin, korrupsionin dhe shfrytëzimi i të drejtave të partneritetit me OSHC.

Investimet e kryera nga fondet e buxhetit vendor dhe buxhetit qendror më së shumti në infrastrukturë nuk zgjidhin problemet e thella të tilla si mjedisi dhe mbrojtja sociale.

Kujdes! Premtimi dhe programi politik për punësimin rajonal dhe ndikimi nga investimet e planifikuara publike dhe private duket se ende nuk është i përmbushur.

Premtimet zgjedhore dhe Programet politike për uljen e varfërisë, politikat sociale dhe ekonominë dhe zbatimi i tyre në bashki duhet të kthehet në një model për zbatim në mënyrë të organizaur dhe brenda rrjetit të OSHC-ve.

4. Menaxhimi i rrisqeve mjedisore dhe performanca e bujqësisë dhe turizmit në zhvillimin vendor

Sipas Buxhetit të Shtetit 2021 dhe Buxhetit të Bashkisë 2021, dhe buxheteve faktike vërehet se për menaxhimin e mbetjeve dhe mjedisin nuk ka një vëmendje prioritare në nivelin e shpenzimeve për programet e tjera.

Adresimi i problemeve mjedisore dhe furnzimit me ujë dhe fondet e alokuara nuk janë në nivele të njëjta të vëmendjes si në programin për menaxhimin e mbetjeve urbane duke lënë mundësi për akumulim të problematikave dhe zvarritje të tyre. Zonat e mbrojtura rrezikohen nga abuzimi i ndikuar nga korrupsioni.

Fondet e Bashkisë të dedikuara për pyjet dhe kullotat janë sa 1.1% e totalit të shpenzimeve në 2021. Kjo sasi fondi shpenzimesh është një shpërndarje jo e drejtë në lidhje me prioritete të caktuara të sqaruara në këtë raport dhe që përbëjnë moment, për një analizë për ta transferuar këtë rrisk për mbrojtjen e disa zonave me probleme në sezone të ndryshme drejt buxhetit të shtetit (MFE) gjatë periudhave të dialogimit për PBA 2023-2025.

Në mbrojtjen e interesit publik për fondet e mjedisit është i domosdoshëm roli imponues me fuqinë e ekspertizës dhe argumentit nga shoqëria civile në interes të politikës vendore (politikanë vendorë të gjithë partive dhe aktivistë të interesave qytetare) për të minimizuar transferimin e dëmit dhe fajit nga një krah politik te tjetri

Zbatimi sipas raportit për VSM dhe objektivat sipas PPV për shpërndarje të programeve mbetet një sfidë e monitorimit të transparencës së procesve nga OSHC dhe ekspertiza sektoriale e tyre në kuadër të qasjeve të denoncuara nga media dhe individë për vullnet të korruptuar politik.

Në mbrojtjen e interesit publik për fondet e mjedisit është i domosdoshëm roli imponues me fuqinë e ekspertizës dhe argumentit nga shoqëria civile në interes të politikës vendore (politikanë vendorë të gjithë partive dhe aktivistë të interesave qytetare) për të minimizuar transferimin e dëmit dhe fajit nga një krah politik te tjetri. Ne do të angazhohemi për nisma që të minimizojnë qasje të tilla duke synuar qartësime dhe interpretime të nevojshme për qytetarët.

Zhvillimi i turizmit duhet të bazohet në zgjerimin e bazës dhe harmonizimin e tarifave për pastrimin, gjelbërimin dhe ndriçimin publik duke zgjeruar konceptin “ndotësi paguan”. Një nivel progresiv i tarifave të ambjentit (pastrim, gjelbërim, ndriçim) duhet të identifikohet si nevojë për të balancuar më mirë kostot e shtuara në kryerjen e shërbimeve të pastrimit të territorit.

Problem prania e informalitetit, i dukshëm me më pak se 50 struktura formale akomodimi. Kjo situatë duhet të adresohet te qeveria qendrore në prezantimin e efekteve të kufizuara në ekonomi dhe në të ardhurat e indivdiëve, për sa kohë informaliteti i llogaritur rezulton të paktën në nivelin 31.9% dhe konkuron serizoisht ekonominë dhe tregun formal.

Kujdes! Rasti i denoncuar në media për ndërimin e HEC në një zonë si Zhulati[1], që është pjesë e programit të zhvillimit “100 fshatrat” është një moment për llogaridhënie dhe ekspertizë lidhur me të drejtat dhe detyrimet mes publikut dhe qeverisë

Bashkia duhet të parashikojë luhatje të të ardhurave nga programet e instrumenteve financiare dhe nuk duhet të varet vetëm te këto instrumente për të financuar pjesën më të madhe të përmirësimit të infrastrukturës ekzistuese apo dhënies së infrastrukturës së re. Bashkia duhet të krijojë programin e zbatimit të secilit instrument financiar, përfshirë këtu kriteret për përcaktimin e përfitimeve, dhe duhet ta zbatojë atë njësoj për të gjithë dhe me transparencë.

Bujqësia përbën 29.1% të ekonomisë së Gjirokastrës dhe furnizon  0.1% të tregut shqiptar me drithra dhe 1% me perime dhe fruta. Prodhimet bujqësore plotësojnë deri në 81% të furnizimit te popullsise brenda territorit të bashkisë me prodhime të dru-frutorëve dhe ka ndikim ne zonen perreth. Bujqësia zhvillohet kryesisht  në modelin e biznesit të bazuar në fushë të hapur individuale/familjare (99.3% e prodhimit në fushë), te cilat prodhojne  kryesisht  produkte tradicionale.

Qeveria ka filluar prej 5 vitesh në Gjirokastër, si në gjithë vendin edhe ambicien për zhvillimin e bujqësisë nëpërmjet një angazhimi politikash të reja, si një potencial të rëndësishëm për të zhvilluar agroturizmin. Ndikimi kryesor në ecjen me ritme të ulëta të produktivitetit të sektorit bujqësor vjen nga çmimet e larta të inputeve bujqësore që krijojnë premisa për borxhe ndaj furnitorëve, moskoordinimi me Ministrinë për tregjet, logjistikë e dobët në industrializimin e sektorit deri te konsumatori, heqja e skemës së subvencionit dhe mungesa e punonjësve duke rënduar ambjentin e të bërit biznes në bujqësi.

Por dhe pjesa tjetër e zinxhirit nuk është optimiste, sidomos eksportuesit, si rrjedhojë e heqjes së skemës së subvencionit të TVSH

Zhvillimi i bujqësisë është ndihmuar me politika sektoriale nëpërmjet granteve nga fondet e BE me programet IPARD I dhe IPARD II bazuar në Skemën Kombëtare për vitet e fundit. Ndërsa fondet e  alokuara nga MZHBR lidhur me ndihmën për fermerët ka qenë në nivele të ulëta. Por edhe Programi për Mbështetjen e Agrobiznesit Shqiptar nuk ka ofruar dot qasje të plotë të sektorit të agrobiznesit në linja kredie të mbështetura nga mbulimi me garanci shtetërore.

Adresimi i dobët i problematikave mjedisore që janë shqetesuese sipas Strategjisë së Zhvillimit, por edhe sipas komunitetit dhe OSHC në zbatim të nismave kombëtare dhe në funksion të partneritetit me pushtetin vendor duke hartuar programe të përbashkëta.

5. Rivitalizimi infrastrukturës vendore, rilindje urbane dhe zhvillimi ekonomisë vendore

Strategjia e Zhvillimit dhe mundësitë e buxhetit të Bashkisë dhe ato nga FSHZH dhe institucionet dhe donatorët nuk duket se do të përmbushin objektivat e përmbushjes në afate.

Janë realizuar 10 programe (13% e totalit të programeve), por pa përmbushur asnjë nga 5 objektivat strategjikë të Planit plotësisht (te SHTOJCA e Raportit);

Janë në proces për tu realizuar (në nivele të ndryshme të zbatimit) 35 programe zhvillimi infrastrukture rrugore, UK, arsimore, shëndetësore, bujqësore, urbane (44% e totalit të programeve), duke synuar përmbushjen e të paktën 5 objektivave strategjikë. Me përjashtim të 6 programeve që kanë të përcaktuar një kohëzgjatje afatgjatë (deri 15 vite nga fillimi programit), pjesa tjetër janë në tejkalim të afateve të përcaktuara, apo me gjasa nuk arrijnë dot të përfundojnë brenda afateve;

Nuk kanë filluar apo nuk ka informacion për performancën e 35 programeve/projekteve (44% e totalit të programeve), që janë mbi 1/3 e tyre në tejkalim të afateve të përcaktuara në PDV.

Strategjia e zhvillimit prej 5 vitesh është në zbatim, por me ritme më të ngadalta performance nga objektivat e përcaktuara për vënien në funksion të zhvillimit të investimeve dhe programeve.

Nga llogaritjet e kostos fillestare gjithsej të gjithë objektivave të Planit llogaritja fillestare arrin në 140 miliard lekë. Kjo kosto që duhet të alokohet nga Buxheti i Shtetit, Buxheti i Bashkisë, Donatorët dhe Institucione financiare e investitorë strategjikë për përmbushjen e plotë të të PDV (pa projektin e hekurudhës) është e barazvlefshme sa 29 herë e buxhetit gjithsej vjetor të Bashkisë dhe sa 120 fonde investimesh kapitale gjithsej, që programon mesatarisht çdo vit kjo Bashki

Struktura e shpërndarjes së programeve të investimeve dhe politikave sipas Planit është më e fokusuar te Urbanizimi, infrastruktura rrugore, shëndetësore, bujqësi, mjedis, UK,  dhe trashëgimni kulturore.

Plani i Zhvillimit  të Territorit ka ndikime të vogla dhe të pjesëshme sipas objektivave strategjikë për Gjirokastrën dhe duhet të analizohet azhornimi me realitetin e ekonomisë bazuar te deviancat.

Ndryshime pozitive të tendencës së sektorëve të ekonomisë

– Bujqësia dhe Blegtoria, dhe prodhimet agrobujqësore dhe industriale bashkë me prodhime energjie janë mbizotëruese me 39.7% të ekonomisë së Gjirokastrës (4 bashkitë), ku bujqësia ka shfaqur rritje të vlerës së shtuar në ekonomi me 0.7%, ndërsa prodhimi dhe industria me 2.6% duke regjistruar edhe rritjen më të madhe të esektorëve në ekonominë e Gjirokastrës;

– Rritjen më të madhe pas bujqësisë e mbajnë aktivitetet e shëndetit, arsimit dhe administrata me një vlerë të shtuar prej 2.4 përqind më shumë në ekonominë e Gjirokastrës se në vitin 2017;

– Po kështu, shërbimet teknike dhe profesionet e lira kanë një gjallërim në krahasim me 2017, por edhe 2019 me një vlerë tës htuar prej 1.7 përqind më shumë

Ndryshime negative të tendencës së sektorëve të ekonomisë

• Ndërtimi shfaqet me një tkurrje në kontributin e tij në ekonominë e vitit 2020 me – 4.1 përqind më pak nga 2017.
• Një ndikim negativ ka patur edhe grupi i aktiviteteve të sportit, artit, kulturës, edhe pse kanë një peshë sa 1.3% e PBB-së së Gjirokastrës

Për të realizuar rritjen e pritshme të shpenzimeve për infrastrukturën, Bashkia (por jo vetëm kjo bashki) do të duhet të ofrojnë qeverisjes qendrore përzierjen e duhur të analizës së faktorëve ekonomikë, socialë dhe mjedisorë, të referuar ndonjëherë si mjedisi i favorshëm.

Duhet diskutuar dhe programuar hartimi i kalendarit të dialogut të lidershipit qytetar për temat për debat midis shoqërisë civile dhe inciativave qytetare me pushtetin vendor, si pjesë më e gjerë se konsultimi publik për vlerat qytetare.

Për të qenë në kohezion dhe të bashkërenduar, ekspertët e projektit propozojnë ripërshtatjen e gjithë dokumenteve dhe politikave të hartuara nga pjesëtarë të ndryshëm të shoqërisë civile duke identifikuar opinionet, kapacitete dhe opsionet për të koordinuar me AMSHC dhe Koordinatorin Kombëtar Kundër Korrupsionit në një paketë më të plotë dhe më të zgjeruar me anëtarësi se deri më sot.

Fizibiliteti i investimeve duhet riparë per te mos mbetur plane optimiste që përçojnë vullnete politike jo konsistente me ndikimin ne korruptimin vendor dhe qendror. Kjo mund të krijojë tension midis qëllimit të stimulit ekonomik dhe nevojës aktuale publike për infrastrukturën. Në praktikë shpërndarja e shpenzimeve të infrastrukturës të lidhura me stimulin shpesh ndikohen shumë nga konsideratat politike dhe elektorale dhe jo nga njëri prej këtyre dy qëllimeve. Ndërsa kjo mund t’i bëjë shpenzimet e infrastrukturës shumë tërheqëse për politikëbërësit dhe politikanët, ajo mund të punojë në kundërshtim me qëllimet ekonomike të politikës.

Ekspertët tanë do të angazhohen në analiza të thelluara dhe veprime direkte për shmangie të praktikave optimiste.

Sipas Anketimit tonë lidhur me pyetjen “A mendoni se investimet në projektet urbane kanë ndihmuar në zhvillimin ekonomik të qytetit dhe në punësim?”, 56% e publikut të pyetur u përgjigj “PO”, 13% u përgjigj “JO” dhe 25% u përgjigjën “Pjesërisht” dhe 6% u përgjigj “Nuk e di”.

Ky konstatim përkon gjithsesi me besimin për efektshmërinë në të ardhmen e investimeve që janë kryer apo janë në process, duke ju përgjigjur pyetjes “A mendoni se projektet urbane do të ndihmojnë në të ardhmen në më shumë mirëqenie për ju dhe zonën tuaj?”, 88% e tyre me “PO”, 6% e tyre “Pjesërisht” dhe 6% tjetër u përgjigj “Nuk e di”.

Në bazë të momentit në të cilin OSHC në Shqipëri po kërkojnë të evolojnë drejt fokusimit në çështjet që përbëjnë interes të shtuar publik, si dhe për të qenë pjesë e tregut të ekspertizës në funksion të qytetarit, ekspertët tanë mendojne se duhet futur si një instrument i freskët në komunikimin mes qytetarëve dhe qeverisjes vendore Dialogu Deliberativ.

[1] https://www.youtube.com/watch?v=jfOfGYSrUBM