Efektet penguese për kreditimin në Shqipëri në vitet 2024-2025

Efektet penguese për Shqipërinë në vitet 2024-2025, veçanërisht në lidhje me konkurrencën midis kreditimit privat dhe financimit të borxhit public, ku përmblidhen në:

1. Eksponencë e lartë e sektorit bankar ndaj borxhit sovran

Bankat shqiptare rezultojnë me një pjesë të konsiderueshme të aktiveve të tyre të investuara në bonot dhe obligacionet e qeverisë shqiptare. Përfundimi i vitit 2024 tregon që rreth 27 % e aktiveve të sistemit bankar ishin instrumente të borxhit publik.

Kjo përbën një konkurencë direkte për burimet financiare. Kur sektorët privatë (bizneset, individët) kërkojnë kreditim, bankat tashmë kanë një sasi të madhe të fondeve të lidhura me borxhin sovran, që mund të zbehë kapacitetin e tyre për të dhënë kredi të reja private.

• Ngushtimi i hapësirës për kreditim privat për shkak të volumit të lartë të financimit publik

Me kërkesë për financim publik, bankat dhe institucionet financiare përballen me dilemën, të investojnë në borxhin publik (relativisht “i sigurtë”) apo të zgjedhin të financojnë sektorin privat, i cili mund të jetë më i riskuar.

Sipas FMN-së, në këtë situatë sektori privat mund të mbetet me akses më të vështirë ndaj kreditimit me kushte favorizuese dhe kjo e dobëson efektin growth-enhancing (lehtësimin e kushteve financiare për privatët) dhe përforcon efektin pengues, sepse kreditimi i tepruar sovran çon në një ngushtim të mëvonshëm të kushteve financiare.

Raporti FMN për Shqipërinë shpjegon se “tighter financial conditions have reduced credit growth to households and firms”.

• Rritja e rrezikut financiar, që mund të çojë në ngushtim të kreditimit

FMN thekson se kreditimi në sektorin e pasurive të paluajtshme dhe borxhi në valutë (jo të mbuluara) janë burime të rëndësishme të vulnerabilitetit.

Kur bankat shohin rritje të ekspozimeve ndaj riskut (p.sh., huamarrës të mëdhenj, kredite FX, sektor real-estate), ato mund të bëhen më të kujdesshme në dhënien e kredive të reja dhe kjo nxit efektin pengues: përkundrazi nga “lehtësimi i kushteve financiare”, kushtet ngushtohen për sektorin privat.

• Roli i deficitit dhe nevojës për financim publik që mund të mbingarkojnë tregun financiar

Edhe pse borxhi publik i Shqipërisë është në përmirësim, FMN referon se nevojat e “gross financing needs” mbeten të konsiderueshme (mesatarisht rreth 15 % të PBB-s për 2024-29) për shkak të borxhit, maturimit dhe riskut të rifinancimeve.

Kur qeveria zgjidh të financojë shumë detaje të saj, bankat dhe investitorët mund të privilegjojnë obligacionet qeveritare përpara huave për biznesin privat, duke reduktuar disponibilitetin e fondeve për kreditim privat të produktivitetit të lartë.
Në rastin e Shqipërisë, efektet penguese lidhen me faktin që sektori bankar është mjaft i lidhur me borxhin qeveritar, me risk të rritur në kredinë private (sidomos në pasuri të paluajtshme dhe kredi FX) dhe me nevojën për financim publik që konkurron burimet për kreditim privat. Kjo mund të ulim aftësinë e sektorit privat për të përfituar nga lehtësimi i kushteve financiare dhe të shkurtojë kohën gjatë së cilës zgjerimi i kreditimit seriozisht kontribuon në rritje ekonomike.