Integrimi i fuqisë punëtore dhe sfidat e menaxhimit të mjedisit, ajrit dhe mbetjeve në Shqipëri

Kalimi i Shqipërisë nga një ekonomi e centralizuar në një ekonomi tregu në gjithë dekadat e fundit ka krijuar plagë të thella në tregun e punës. Privatizimi i dështuar ekonomik çoi në papunësi masive, veçanërisht në sektorët industrialë. Migrimi rural-urban, ku kryesor është migrimi në shkallë të gjerë drejt zonave urbane, veçanërisht në Tiranë, ka çuar në vendbanime informale dhe një përqendrim të punëtorëve të pakualifikuar në punë me pagesë të ulët. Rrjedhja e trurit gjatë tre dekadave të fundit ka humbur një pjesë të konsiderueshme të fuqisë punëtore të kualifikuar nga emigracioni, duke lënë boshllëqe kritike në sektorë si arsimi, inxhinieria dhe shkencat mjedisore.

Sfidat aktuale që lidhen me integrimin e fuqisë punëtore dhe lidhja me mjedisin janë të shumta, por më poshtë do të rendisim më të rëndësishmet.

Së pari, pabarazitë sektoriale. Për shembull, bujqësia punëson 36% të fuqisë punëtore, por kontribuon vetëm me 19% të PBB-së, duke reflektuar produktivitet të ulët dhe modernizim të kufizuar.
Sektorët e prodhimit dhe industrisë janë të pazhvilluar, duke reduktuar mundësitë për punë të paguara mirë.

Së dyti, mospërputhja e sistemit arsimor. Sistemet e arsimit profesional dhe të lartë nuk janë në përputhje me nevojat e tregut të punës, veçanërisht në sektorët e gjelbër dhe teknologjik.
Pak programe fokusohen në shkencën mjedisore, menaxhimin e mbetjeve ose energjinë e rinovueshme.

Së treti, pabarazia gjinore. Gratë përballen me pengesa për të hyrë në punësim formal, veçanërisht në fushat teknike dhe vendimtare për zhvillimin e gjelbër.

Së katërti, boshllëqet e politikave. Zbatimi i dobët i rregulloreve të punës në industri si menaxhimi i mbetjeve çon në shfrytëzim dhe kushte të pasigurta për punëtorët.

Në procesin e politikave zhvillimore kemi vënë re se pak rëndësi i kushtohet shpërndarjes së fuqisë punëtore, duke u fokusuar më shumë në orientimin e saj drejt numrave sesa cilësisë. Mbi të gjitha integrimi i punonjësve ka pak lidhje me mbrojtjen e mjedisit dhe ruajtjen e parametrave të kërkuar për ajrin dhe mbetjet.

Në dekadën e fundit, ndikimet mjedisore janë rritur ndjeshëm, duke bërë që ndotja nga sektori i ndërtimit të pozicionohet në vendin e dytë në mesin e ndotësve më të mëdhenj të ajrit dhe mjedisit.

Duke pasur parasysh politikën e qeverisë për vendosjen e turizmit si prioritet ekonomik për zhvillimin e qëndrueshëm, kjo temë duhet të bëhet fokusi kryesor i shoqërisë civile dhe qytetarëve.

Po politika rreth cilësisë së ajrit në vitet e fundit a duket se ka fokus për të ndikuar?

Si fillim, të gjithë ne duhet të azhornohemi për burimet kryesore të ndotjes, që duket se janë:
Volumi i trafikut në Tiranë dhe qytete të tjera është një kontribuues kryesor. Shumica e automjeteve janë modele të vjetruara me naftë të importuara nga Evropa.
Emetimet industriale nga industritë e çimentos, minierave dhe ndërtimit kontribuojnë në mënyrë të konsiderueshme.
Djegia e pakontrolluar e mbetjeve në zonat urbane përkeqëson problemet e cilësisë së ajrit.

E gjithë kjo ndotje ka një efekt të drejtpërdrejtë në shëndetin e secilit prej nesh, gjë që reflektohet në:
Sëmundjet e frymëmarrjes të lidhura me grimcat dhe dioksidin e azotit që janë në rritje.
Popullatat vulnerabël, si fëmijët dhe të moshuarit, që përballen me rreziqet më të mëdha.

Përtej problemeve të pazgjidhura të menaxhimit të mbetjeve të krijuara nga banorët, një problem shtesë dhe kosto e shtuar tashmë ka krijuar menaxhimi i mbetjeve të krijuara nga turistët e huaj.

Zonat bregdetare përballen me sfida të rëndësishme me ndotjen detare, veçanërisht mbetjet plastike, duke kërcënuar biodiversitetin dhe sektorin turistik në rritje të Shqipërisë.
Ujërat e zeza të patrajtuara nga zonat industriale ndotin lumenj si Ishëm dhe Shkumbin, ndërsa praktikat e dobëta bujqësore çojnë në erozionin e tokës dhe rënie të pjellorisë.

Situata e menaxhimit dhe fokusi i dobët duket se kanë toleruar gjenerimin e situatë në probleme të mëdha. Mjafton të shikojmë faktet.
Ne kemi infrastrukturë joefikase për menaxhimin e mbetjeve.
Shqipëria gjeneron rreth 1.15 milion ton mbetje në vit, por ritmet e riciklimit janë nën 15%.
Pjesa më e madhe e mbetjeve përfundojnë në sheshe mbetjesh, shumë prej të cilave nuk kanë kontroll të duhur, duke lëshuar ndotës në tokë dhe ujë.
Shqipërisë i mungojnë objektet për trajtimin e duhur të mbetjeve të rrezikshme dhe mbetjeve elektronike, duke çuar në asgjësimin e paligjshëm dhe ndotjen e mjedisit.
Në gjithë këtë situatë me shumë probleme buxhetimi, kostoje, keqmenaxhimi dhe një zhvillim që krijon probleme për mjedisin, lind pyetja se si të integrohet fuqia punëtore për të ndihmuar në trajtimin hap pas hapi të situatës?

Së pari, ne mendojmë se është zhvillimi i aftësive të gjelbra për fuqinë punëtore të angazhuar në këtë fushë shërbimesh.Bashkitë duhet të organizojnë trajnime të specializuara dhe të krijojnë programe teknike në energjinë e rinovueshme, monitorimin e ajrit dhe teknologjitë e riciklimit.Bashkëpunimi universitet-industri duhet të jetë në nivel tjetër. Për të realizuar, universitetet duhet të jenë partnere me bizneset për të harmonizuar kurrikulat me nevojat e industrisë.

Së dyti, stimulimi i vendeve të gjelbra. Për të nxitur këtë hap duhet të miratohen lehtësime tatimore për kompanitë që investojnë në praktika të qëndrueshme dhe krijojnë vende pune në industritë e gjelbra. Nga ana tjetër, duhet të zhvillohen programe mikro-kredie për startup-et në eko-turizëm, bujqësi organike dhe teknologji të pastër.

Së treti, është e nevojshme të punohet më shumë për të krijuar programe për të tërhequr profesionistët e diasporës në Shqipëri, duke ofruar paga konkurruese dhe financime për projekte në inovacionin e gjelbër.

Në zgjidhjen e cilësisë së ajrit me angazhimin e burimeve dhe fuqisë punëtore, është e nevojshme që programi i bashkive dhe i qeverisë të orientohet shumë më fuqishëm drejt zgjerimit të Transportit Publik.
Nëse fillon modernizimi dhe zgjerimi i rrjetit të transportit publik, duke u fokusuar në burimet e rinovueshme të energjisë për të reduktuar mbingarkesën urbane dhe emetimet, atëherë kjo do të krijojë kushtet për fillimin e një aktiviteti shumë më të gjerë se deri më sot, duke ofruar të dyja mundësitë për diversifikimin e fuqisë punëtore, por edhe për të ndikuar në uljen e ndotjes së ajrit që tashmë është shkaktar kryesor i sëmundjeve.
Subvencionimi i blerjes së automjeteve elektrike dhe hibride dhe politikat e përkohshme fiskale shkojnë paralelisht me këtë projekt madhor.

Një nevojë në rritje është forcimi i zbatimit të kuadrit ligjor për standardet e emetimeve për industritë dhe automjetet, me gjoba për mospërputhje, por më së shumti duke shërbyer edhe me fushata të vazhdueshme ndërgjegjësimi. Kjo situatë kërkon këtë lëvizje tani dhe jo nesër.

Ashtu si në shumë fusha specifike që lidhen me pjesët e padukshme të shërbimeve publike, duket se investimi në monitorimin e cilësisë së ajrit është lënë pas dore.
Ajo që zbatohet për politikën e menaxhimit mjedisor bazohet domosdoshmërisht në investimin në sistemet e monitorimit të cilësisë së ajrit për të informuar politikëbërjen.
Duke pasur parasysh mungesën e investimeve të duhura, kuptojmë se politikat vendore në këtë drejtim janë neglizhuar dhe se premtimi lidhur me jetën dhe shëndetin e taksapaguesve nuk është realizuar.

Lidhur me zgjidhjet e menaxhimit të mbetjeve, të cilat duket se janë lënë në harresë pas zbatimit korruptiv të politikave për përdorimin e inceneratorëve për menaxhimin e mbetjeve në vend.

Edhe për këtë pikë, e cila ka nevojë për fuqi punëtore jo vetëm në momente të caktuara, por në të gjithë procesin e menaxhimit të mbetjeve, është e nevojshme të kemi një lidership të fortë, i cili ruan një vullnet të qëndrueshëm në këtë drejtim.

Ideja e vendosjes së ndarjes së detyrueshme të mbetjeve në nivel familjar dhe biznesi, si dhe sipas llojit të mbetjeve është hedhur shumë kohë më parë. Për këtë qëllim u angazhuan edhe burime financiare dhe njerëzore, por situata pas disa kohësh degjeneroi në rikthimin e vjetër me shumë pak progres.

Ajo që ne mendojmë është angazhimi i burimeve në një mënyrë gjithëpërfshirëse për të inkurajuar investimet private në impiantet e riciklimit dhe industritë e paketimit të biodegradueshëm.

Edhe pse projektet e djegies së mbeturinave në energji kanë dështuar të tregojnë anën e tyre pozitive, është e nevojshme që investimet e bëra të aktivizohen dhe një lidership i ri të tregojë se di të ndërtojë aty ku paraardhësit e tij shkatërruan apo gabuan.

Zhvillimi i objekteve nga mbetjet në energji, duke siguruar që ato të përmbushin standardet mjedisore të BE-së, është sigurisht një nga drejtimet, edhe pse jemi në momentin më të keq për të folur për këtë.

Por, nëse e shikojmë nga këndvështrimi i përfitimit ekonomik, ky angazhim duhet bërë me vullnet të ri për të shfrytëzuar potencialin e Shqipërisë për gjenerimin e energjisë së rinovueshme nga mbetjet organike.

Një qasje që mund të angazhojë burime të përbashkëta nga bashkitë bregdetare, shoqëria civile dhe biznesi duhet t’i adresohet nismave për mbrojtjen e detit. Shumë shpejt, nëse vazhdojmë të sillemi indiferentë dhe shfrytëzues ndaj burimeve natyrore, ato do të kthehen në një bumerang financiar dhe natyror për një pjesë të konsiderueshme prej nesh.

Nisja e partneritetit publik-privat për pastrimin e vijës bregdetare të Shqipërisë duhet parë tashmë si një tjetër drejtim ku burimet e lira mund të aktivizohen dhe integrohen drejt një objektivi afatgjatë.
E gjithë kjo politikë duhet të shoqërohet me vendosjen dhe forcimin e rregullave më të rrepta për përdorimin e plastikës dhe promovimin e alternativave të biodegradueshme.

Bashkëpunimi me vendet fqinje për çështje mjedisore ndërkufitare, si pellgjet e përbashkëta të lumenjve dhe deti Adriatik, duhet të forcohet më tej, pasi nismat e deritanishme janë ende në nivelet bazë dhe nuk kanë dhënë efektin e dëshiruar.

Në menaxhimin e zonave ujore bregdetare, po aq e rëndësishme është edhe infrastruktura e trajtimit të ujit brenda vendit. Në dy dekadat e fundit, burimet e brendshme ujore dhe të gjitha ujërat në vend janë keqpërdorur, duke krijuar probleme të reja në menaxhimin e tokës dhe mjedisit, dhe kanë kontribuar në vazhdimin e kulturës së shkatërrimit dhe ndotjes, pa paguar asgjë në këmbim, për të ndikuar. rehabilitimi i strukturave të dëmtuara.

Edhe pse nismat nga bashkitë janë të shumta, ajo që konstatojmë është se mungojnë projektet masive për ndërtimin e objekteve moderne të trajtimit të ujërave të zeza në zonat kryesore urbane, bregdetare, rurale dhe industriale.

Zbatimi i penaliteteve për shkarkimet ilegale në trupat ujorë është një nga reagimet më të dobëta të komunave.

Por, menaxhimi i ujit dhe i tokës, menaxhimi i ujërave të zeza, si dhe mbrojtja e tyre nga efektet e njëkohshme të natyrës, kur e gjen këtë mjedis të ndikuar nga politika dhe fitimet afatshkurtra, duket se tashmë po shkojnë prapa, duke i detyruar banorët dhe qytetarët të largohuni dhe shmangni atë që politika dhe individët abuzues kanë krijuar me veprime kriminale ndaj mjedisit dhe natyrës.

Efektet e dukshme të kësaj situate shihen në mosarritjen e objektivit për arritjen e një modeli ekonomik të bujqësisë së qëndrueshme.
Politikat kontradiktore të udhëhequra nga motive elektorale, si dhe shmangia e përgjegjësive nga çdo forcë politike që ka udhëhequr vendin, kanë krijuar këtë mjedis, i cili është toleruar edhe nga kultura e dobët reaktive e komunitetit.

Në këtë drejtim, krahas politikave që kemi trajtuar me komente të përkushtuara, lidhur me nevojën e integrimit të fuqisë punëtore sugjerojmë:
– Futja e subvencioneve për fermerët që adoptojnë metoda të bujqësisë organike dhe praktika të ruajtjes së tokës.
– Forcimi i politikave për mbrojtjen e tokës, sistemin e ujitjes dhe riorganizimin e sektorit bazuar në unifikimin nëpërmjet interesit ekonomik.

Në të gjithë procesin e menaxhimit mjedisor dhe duke e parë atë nga këndvështrimi i integrimit të fuqisë punëtore, është e nevojshme të përshpejtohet miratimi i direktivave mjedisore të BE-së për standardet e mbetjeve, cilësisë së ajrit dhe emetimeve.

Përdorimi i fondeve IPA (Instrumenti për Asistencën e Para-Aderimit) për modernizimin e infrastrukturës dhe ndërtimin e kapaciteteve është penguar edhe në këtë rast, si rezultat i kulturës së ulët të menaxhimit të qeverisjes dhe mënyrës së qeverisjes së shtetit.

Në fund të gjithë kësaj, edukimi i qytetarëve për rëndësinë e riciklimit, reduktimit të emetimeve dhe mbrojtjes së ekosistemeve, si dhe kulturës së mbrojtjes së mjedisit nuk duhet të jetë për motive  dhe kredite politike, por si detyrim ndaj vetes dhe së ardhmes dhe mbi te gjitha per te integruar burimet dhe kapacitetet drejt një qëllimi kombëtar.