Fuqia blerëse, pabarazitë dhe qëndrueshmëria e jetesës në Shqipëri (2023–2025)

Analiza e periudhës 2023–2025, e mbështetur në të dhënat e INSTAT dhe simulimet e skenarëve të zhvillimit ekonomik nga ALTAX, ofron një tablo të qartë të tensioneve të brendshme që po formësojnë ekonominë familjare shqiptare. Në pamje të parë, të ardhurat dhe shpenzimet duken në një ekuilibër të qëndrueshëm, por në realitet, pas këtij stabiliteti nominal fshihet një dinamikë e brishtë sociale, e ndikuar fort nga inflacioni, pabarazitë rajonale dhe mungesa e diversifikimit të burimeve të të ardhurave.

1. Ekuilibri i brishtë midis të ardhurave dhe kostos së jetesës
Shpenzimet mesatare mujore të familjeve shqiptare u rritën me rreth 1.5% midis 2023 dhe 2024, ndërkohë që inflacioni mesatar ishte rreth 2.4%. Kjo do të thotë se, në terma realë, fuqia blerëse ra me rreth 1%.
Në këtë kuadër, familjet shqiptare vazhdojnë të orientohen drejt mbijetesës financiare, me 55–60% të buxhetit që shkon për ushqim, energji dhe banesë. Pjesa e kursimeve mbetet minimale dhe shpesh zëvendësohet nga të ardhura shtesë informale, remitanca ose mbështetje nga pensionet.

Në zonat urbane, veçanërisht në Tiranë dhe Durrës, presioni mbi buxhetin familjar është më i lartë për shkak të kostove të banesave dhe shërbimeve, ndërsa familjet rurale, ndonëse përballen me çmime më të ulëta, vuajnë nga mungesa e punësimit formal dhe aksesit në tregje.

2. Rritja e pagave dhe efektet e inflacionit
Pagat nominale janë rritur mesatarisht nga 2.6% deri në 11.7% gjatë periudhës 2024–2025, duke reflektuar përpjekjet e tregut dhe politikës publike për të ruajtur fuqinë blerëse. Megjithatë, analiza tregon se çdo 5% rritje e inflacionit përthith afërsisht gjysmën e përfitimit real nga rritja e pagave.
Në një skenar me inflacion 10%, fuqia reale e pagës bie në vetëm 1.5%, çka tregon se punonjësit shqiptarë përballen me përmirësim të kufizuar të mirëqenies reale, pavarësisht rritjes së nominaleve.

Ky realitet thekson varësinë strukturore të familjeve nga dy burime të ardhurash për të përballuar nevojat bazike, duke rritur presionin mbi punësimin e grave dhe përhapjen e punës informale. Rritja nominale e pagave, pa ulje reale të inflacionit, ruan një “stabilitet iluzor”, ku përmirësimi ekonomik mbetet më shumë perceptim se realitet.

3. Pensionet si mekanizëm i dytë i stabilitetit familjar
Pensionet luajnë një rol kyç në qëndrueshmërinë e konsumit familjar. Në 2024, pensioni mesatar prej 19,800 lekësh kontribuon me mbi 21% në buxhetin e një familjeje tipike. Kombinimi i një page neto (60,000 lekë) me një pension mesatar rrit mbulimin e nevojës ekonomike familjare nga 65% në mbi 87%.

Në skenarin e reformës graduale të ALTAX, parashikohet që pensioni mesatar të arrijë 40,000 lekë deri në fund të vitit 2029, përmes:

• indeksimit vjetor progresiv 5–6%,
• përmirësimit të raportit pagë/pension në 60%,
• dhe zgjerimit të bazës kontributive.

Ky skenar do të siguronte mbulim të plotë të nevojës familjare për një familje me një të punësuar dhe një pensionist, duke rritur konsumin bazik, ulur varfërinë e të moshuarve dhe kontribuar në rritjen e qëndrueshme të kërkesës agregate.

Në nivel makro, kjo rritje do të sillte:

• +1.2% shtesë në PBB deri në 2029,
• reduktim të varfërisë së pensionistëve nga 31% në 18%,
• rritje të konsumit bazik dhe stabilizim të barazisë ndërbrezore.

4. Pabarazitë rajonale: një zhvillim me dy shpejtësi
Shpenzimet familjare të vitit 2024 tregojnë kontraste të forta: Tirana me 108,588 lekë/muaj, 16.7% mbi mesataren kombëtare, kundrejt Kukësit me vetëm 75,048 lekë, 19.4% nën mesatare.
Tre blloqe rajonale dallohen qartë:

• Tirana, Durrësi, Korça – me konsum të lartë, formalitet më të madh dhe burime të dyta të të ardhurave;
• Fieri, Shkodra, Vlora – me konsum mesatar të mbajtur nga remitancat dhe turizmi;
• Kukësi, Dibra, Elbasani, Berati – me konsum të ulët dhe varësi të madhe nga pensionet dhe ndihma sociale.

Raporti midis qarkut më të pasur dhe më të varfër mbetet 1.45/1, pa përmirësim që nga 2023. Pabarazitë janë strukturore, të lidhura me urbanizimin e pabarabartë, migrimin dhe shpërndarjen jo-proporcionale të investimeve publike.

5. Ndjeshmëria ndaj inflacionit ushqimor dhe energjetik
Rritjet e çmimeve të ushqimit dhe energjisë janë faktori më kërcënues për buxhetet familjare. Një rritje prej 10% në këto kategori ul përballueshmërinë e një page mesatare nga 65% në 61.5% të nevojës mujore.
Në skenar me +20% rritje çmimesh, kjo përballueshmëri bie nën 59%, duke shtyrë familjet drejt reduktimit të konsumit bazik dhe shtimit të varësisë nga ndihmat ose remitancat.

Kjo kërkon politika mbrojtëse aktive: subvencione të synuara për energjinë, kompensime për produktet bazike dhe indeksim automatik të ndihmës ekonomike sipas inflacionit të ushqimit.

6. Perspektiva 2025–2029, drejt qëndrueshmërisë së përballueshme
Nëse skenari i ALTAX për rritjen graduale të pensioneve në 40,000 lekë kombinohet me kontroll të inflacionit dhe formalizim të punësimit, Shqipëria mund të arrijë deri në fund të dekadës një ekuilibër të ri social, ku:

• fuqia reale blerëse rritet me 6–7 pikë;
• pabarazia rajonale zvogëlohet gradualisht;
• konsumi bazik bëhet më i qëndrueshëm;
• dhe politika fiskale fiton karakter stabilizues, jo reaktiv.

Por ky skenar kërkon disiplinë fiskale, zgjerim të bazës tatimore dhe orientim të investimeve drejt rajoneve të varfra. Pa këto masa, ekonomia familjare shqiptare do të mbetet nominalisht e qëndrueshme, por realisht e pasigurt.

Ekonomia familjare në prag të një cikli të ri social
Shqipëria ndodhet në një fazë ku stabiliteti makroekonomik nuk përkthehet ende në mirëqenie sociale të qëndrueshme.
Pagat dhe pensionet po rriten, por inflacioni, kostoja e jetesës dhe pabarazitë po neutralizojnë efektet e tyre.
Për të ruajtur dinjitetin ekonomik të familjeve, kërkohet një politikë e re e balancuar midis pagës reale, pensionit përballues dhe ndihmës sociale aktive, jo si transfertë mbijetese, por si instrument zhvillimi. Përmes kësaj qasjeje të integruar, ekonomia shqiptare mund të kalojë nga stabiliteti nominal në qëndrueshmëri reale, duke ndërtuar një model jetese që i përgjigjet nevojave të qytetarëve dhe zhvillimit të drejtë territorial.