Financimi i deficitit buxhetor

Financimi i deficitit buxhetor

Nëse qeveria zbaton një politikë të buxhetit të balancuar, por lejon një rritje deficiti për shkak të situatës së trashëguar financiare dhe në funksion të zgjidhjes së faturës për të paguar detyrimet ndaj qytetareve te saj, atëherë pasoja që mendohet në raste të tilla konsiston në rritjen e normave të interesit dhe inflacionit në një periudhë afatmesme.

Në rastin e studimit të ndikimit në një ekonomi gjigande si SHBA, Gale and Orszag (2004), prezantojnë konkluzionin se për çdo përqind rritje të pritshme të deficitit buxhetor duke rritur në këtë mënyrë borxhin publik, tendenca e rritjes së normave të interesit varion nga 25 deri në 35%. Alper and Forni (2011) prezantojnë një fakt tjetër, ku për çdo 1% rritje të raportit borxh publik/ PBB, reagimi i normave të interesit do të jetë në nivelin 1 deri në 7 pikë përqind.

Furnizimi me para të re është ngushtësisht i lidhur me shpenzimet buxhetore. Deficiti nëse nuk shoqërohet me një ndryshim në depozitat e bankës së Shqipërisë (bsh), mund të ndikojë indirekt në ndryshimin e normave të interesit. Qytetarët, bankat tregtare dhe bsh mund ti përgjigjen ndryshimeve të normave të interesit në mënyra që mund të ndikojnë mbi paranë. Deficiti buxhetor mund të mos mbulohet dot nga qeveria nëse investitorët nuk janë të gatshëm ta mbajnë atë, edhe sikur normat e interesit të mos jenë rritur. Arsyeja e mungesës së dëshirës për të mbajtur borxhin kombëtar prej tyre ndikohet nga fakti se mund të mos të jenë të bindur nga performanca e qeverisë në mbajtjen e zotimeve buxhetore për shlyerje të tij, ose kur shikojnë se qeveria i bie shkurt duke i kërkuar bsh të hedhë para të freskëta në qarkullim në mënyrë të vazhdueshme në disa vite rrjesht duke i rënë për shkurt. Në këtë mënyrë, Shqipëria nuk mund të rritë në vijimësi borxhin e saj në nivele që kalojnë nivelet e rritjes ekonomike. Nëse kjo ndodh, atëherë do të jetë e pritshme edhe largimi i investitorëve, pasi nuk do të donin të ishin mbartës të një barre më të lartë të taksave, apo të një rritje inflacioni që do të diktohej nga hedhja e parasë në qarkullim në mënyrë të pandërprerë dhe të zgjatur. Investitorët, në rastin më të mirë mund të pranojnë deficite të mëdha për 1 vit apo disa vite për aq sa do të lidhet me zotimet reale të qeverisë që arrijnë ti bindin se borxhi publik i ka të dukshme shenjat për ulje të tij në të ardhmen e afërt.

Financimi buxhetor me para te re

Studime të shumta kanë analizuar mundësinë e lidhjes midis financimit të defiçitit buxhetor dhe nivelit të përgjithshëm të çmimeve, pasi financimi është arsyeja kryesore e inflacionit. Një nga çështjet më thelbësore në formulimin e politikës financiare është e lidhur me faktin se si të vendos nën kontroll efektiv inflacionin, furnizimin e parasë dhe deficitin buxhetor.

Formati real i ekonomisë shqiptare sot është i vendosur në balancë me nivelin real të parasë në qarkullim. Nisur nga kjo situatë e balancuar edhe niveli i çmimit është i kontrolluar nga furnizimi i kontrolluar i parasë. Mbrapa kësaj logjike monetare qëndron bsh. Por, kur deficiti buxhetor është i lartë është më se e domosdoshme një rritje e nivelit të mbledhjes së të ardhurave, kryesisht e bazuar në ngushtimin e evazionit tatimor.

Nëse kryhet hedhje e parasë në qarkullim për te paguar borxhet sociale, atëherë kjo e ardhur në duart e qytetarëve dhe bizneseve nevojitet të jetë objekt rishikimi të ligjit të tatimit mbi të ardhurat për të taksuar dhe për të bërë objekt të barazisë përpara ligjit gjithë qytetarët që fitojnë të ardhura në Shqipëri nga kapitali apo nga puna.

NË rastin, kur paratë e freskëta të hedhura në qarkullim do të shoqërohen edhe me masa të tjera do të ishin të pranueshme nga investitorët pasi brenda këtij procesi të monetizimit të buxhetit qendron zgjidhja e problemeve më të mprehta të historisë kapitaliste shqiptare. Kjo situate konsiderohet një moment i jashtëzakonshëm, që mban brenda vetes logjikën ekonomike që mbartin ekonomitë pas zgjidhjes së këtyre situatave dramatike kombëtare.

Një mënyrë për të përcaktuar se deri në cilin nivel borxhi publik do të jenë të gatshëm investitorët të financojnë atë do të ishte të shikonim eksperiencën e situatave të borxhit publik mjaft të lartë dhe zgjidhjen e tij. Ngjashmërinë e Shqipërisë me këto vende do ta gjenim në resurset natyrore dhe njerëzore të futura në përdorim, si dhe përdorimin me vend të monetizimit dhe rritjes së performancës së të ardhurave fiskale duke ngushtuar evazionin dhe zgjeruar bazën dhe jo duke rritur barrën tatimore nominale për tatimpaguesit që zbatojnë ligjin.

Politika e furnizimit të parasë duhet të jetë ekspansioniste dhe me cikel te mbyllur në vetvete. Nevojitet që politika fiskale buxhetore të dominojë politikën monetare. Përpara se të fillohet me politikën e pagesave të të drejtave të pronësisë duhet bërë analiza e ekonomisë dhe tendencave të rritjes reale për periudhën afatmesme. NË mënyrë që inflacioni të kontrollohet, po kështu edhe furnizimi me para duhet të kontrollohet. Cdo matës i ofertës së parasë (agregati M1, M2, M3 dhe kështu me radhë), nuk duhet llogaritur si një mbledhje e thjeshtë e treguesve, por duke arritur që nëpërmjet krahasueshmërisë të orientojmë politikën fiskale për të rritur efektivitetin e buxhetit.

Zbatimi i politikës që supozon hedhjen e parasë së re nga bsh duke e orientuar direkt te qytetari që ka një pronë për të marrë duhet të jetë patjetër një angazhim i fortë dhe i paprecedent deri më sot i buxhetit të vendit. Bsh nuk mundet ta realizojë e vetme këtë proces, për sa kohë si një element i fuqishëm në këtë proces është politika fiskale e nevojshme për gjithë periudhën.

Duke e kanalizuar paranë e re në duart e qytetarit nëpërmjet llogarive bankare të tyre, mundësia më e pritshme është rritja e konsumit. Përbërësi kryesor i kërkesës agregate do të rritet. Nga anan tjetër, rritja e çmimeve të mallrave dhe shërbimeve do të ndikojë në rritjen e investimeve, punësimit dhe nivelit të pagave si përgjigje ndaj rritjes së konsumit dhe inflacionit.

Financimi i hapur monetar (Overt money financing-helicopter money)

  • Paraqet kombinimin më të mirë të politikës monetare dhe fiskale duke patur si kusht thelbësor koordinimin e fuqishëm dhe të saktë të autoriteteve fiskale dhe monetare;
  • I shkon për shtat situatës aktuale ku kemi një normë interesi të ulët, borxh publik të lartë dhe mungesat e likujditetit janë prezente;
  • Nuk do të ketë ndikim në rritjen e normave të interesit, kërkesën për hua nga qeveria dhe nuk do të ndikojë në programet e investimeve në ekonomi. Gjithashtu nuk do të ketë efekte të Ricardian Equivalence.
  • Mund të zbatohet nga bsh dhe MF së bashku duke siguruar një zbatim të kontrolluar dhe efektiv në ekonomi dhe shoqëri;
  • Nuk mundet të krijojë një situatë të ngjashme me periudhën e krizës financiare në SHBA dhe europë (asset price bubble). Nëse inflacioni fillon të rritet përtej objektivave të vendosura, atëherë paraja e tepërt hiqet nga qarkullimi. Por ky hap mund të jetë i duhur në periudha të mëvonshme, pasi vendi të jetë mbingopur nga paraja e hedhur në qarkullim.

Duke patur parasysh se politika monetare që është në zbatim nuk vlen për këtë mënyrë të re të qarkullimit monetar, për shkak të mungesës së efektivitetit me instrumentat e zakonshëm, atëherë duhet të bindet Kuvendi se reduktimi i deficitit buxhetor nuk duhet të jetë një prioritet brenda një mandati politik. Përpjekja për sistemim dhe reduktim të deficitit brenda një mandati mund të jetë një mendim i mirë për sa kohë që luhatjet e likujditetit në ekonomi nuk do të ndodhin apo do të jenë me ndikim periferik në ekonomi.

Ideja e hedhjes së kontrolluar të parasë së re në ekonomi gjen mbështetje në kohë dhe nga ekonomistë të ndryshëm si: Kejns dhe Fridman.

Sipas politikës sasiore lehtësuese, banka qendrore fiton (pasi zbret interesin e paguar mbi bonot e thesarit), si edhe buxheti fiton. Kështu që buxhetet e të gjitha paleve mbeten të njëjta si nëse nuk blihen në të vërtetë bono thesari, po ashtu siç është edhe rasti i hedhjes së parasë së re në qarkullim e kombinuar me format e tjera të financimit të deficitit.

Injektimi i volumeve të mëdha me para të re në sektorin privat dhe qytetarët nuk është një stimulant i rëndësishëm për rritjen ekonomike të vendit, përveç se ndikimit në rritjen e konsumit. Por, me rritjen e konsumit do të ketë edhe një rritje të pranueshme të çmimeve të mallrave dhe shërbimeve të sektorit privat, të cilat janë si pasojë e ofertës së rritur në nivel deri 3-4% e PBB të parasë në qarkullim. Kjo hedhje e parasë në qarkullim më shumë se sa është nevoja dhe e disbalancuar nga oferta e mallrave dhe shërbimeve që janë në treg. NË këtë mënyrë, paraja e hedhur në qarkullim do të duhet të ketë kontrollin efektiv nga qeveria që të orientohet drejt shpenzimeve produktive, të tilla si: tregu i aktiveve publike, krijimi i pjesëmarrjeve në kontrata koncesioni të sigurta dhe fitimprurëse, orientim drejt eurobondit, si dhe duke kërkuar që të investohen paratë në tregjet botërore të cilat kërkojnë investime nga fonde të mëdha.

Nga ana tjetër, vendosja e një kuadri rregullator specifik si dhe politikë fiskale specifike do të kontrollojë procesin duke orientuar nga njera anë paranë e shtuar në qarkullim drejt opsioneve të garantuara të fitimit, por nga ana tjetër nuk duhet të krijojë mundësi për përqëndrim dhe pasurim të individëve më të përshtatur me përfitimin nga projekte të tilla monetare.

Shpërndaje këtë postim

Leave a Reply


error: