Financimi afatgjatë vs. Financimi afatshkurtër në Shqipëri

Mungesa e tregjeve të zhvilluara për financimet afatgjatë është tashmë një çështje e rëndësishme dhe sfiduese në Shqipëri, por edhe në vende të tjera fqinj. Që prej krizës globale financiare të 2008-09, kjo çështje është bërë edhe më e vlefshme në diskutimet politike edhe në shumë vende të tjera.

Duke pasur qasje në fondet afatgjata, qeveria dhe bizneset e mëdha kanë mundësi për të financuar investime të mëdha, si dhe për të zvogëluar rreziqet që mund të çojnë në kriza të kushtueshme. Bizneset kanë nevojë për financim afatgjatë për blerjen e pajisjeve të reja, për kërkim dhe zhvillim, për zgjerimin e volumit të likujditeteve dhe për të rritur dhe forcuar kapacitetet në kompanitë e tyre.

Në këtë kontekst, një numër propozimesh politike janë vënë në tavolinë për të ndihmuar ekonominë në zgjatjen e maturimit të borxhit. Më i rëndësishmi në këtë drejtim është futja e instrumentit të borxhit sovran të lidhur me prodhimin e brendshëm bruto.

Edhe pse nuk është optimal në të gjitha situatat, borxhi afatshkurtër ka klientelën e tij ku përdoret. Ndër të tjera, ai u mundëson kreditorëve për të monitoruar debitorët dhe për të përballuar rrezikun moral dhe problemet e aktivitetit, si dhe monitorimin e rregullave dhe institucioneve të papërshtatshëm. NË mënyrë të veçantë, për shkak se debitorët në përgjithësi duan ta kavërdisin financimin e tyre, kur borxhi është afatshkurtër, kreditorët kanë mundësinë të shkurtojnë financimet nëse debitorët nuk po sillen siç pritet për të garantuar kthimin e financimit të marra.

Si pasojë, borxhi afatshkurtër ka tendencë të jetë më i përhapur në ekonomitë me politika pak miqësore ndaj investitorëve. Borxhi afatshkurtër gjithsesi ruan rrezikun për debitorët, sepse i detyron ata që të mbeten të varur vazhdimisht mbi këtë tip borxhi, për shkak të problemeve të mprehta me likuiditetet e tyre.

Nga ana tjetër, çështja e borxhit afatgjatë mund të kuptohet më mirë si një balancë midis kreditorëve dhe debitorëve në shpërndarjen e rrezikut.

Borxhet afatgjatë zhvendosin rrezikun te kreditorët, sepse ato duhet të mbajnë luhatjet e probabilitetit të mospagimit dhe të kushteve të tjera të ndryshimeve që ndodhin në tregjet financiare. Natyrisht, kreditorët kërkojnë një premium si kompensim për rrezikun më të lartë që ky lloj borxhi nënkupton, dhe madhësia e këtij premiumi varet nga shkalla e oreksit të tyre referuar rrezikut.

Mungesa e financimit afatgjatë ka edhe implikime negative për rritjen dhe zhvillimin ekonomik. NË veçanti, kompanitë do të ngurrojnë për financimin e projekteve afatgjata për shkak të ekspozimit të tyre ndaj rrezikut të vazhdueshëm lidhur me financimin afatshkurtër.

Por, është pjesa ku nevojitet vëmendje dhe kujdes për të mos kaluar pikën kritike të borxhdhënies!

Për shkak të kësaj balance, borxhi afatgjatë nuk është domosdoshmërisht optimal në të gjitha situatat. NË mënyrë ideale, kreditorët dhe debitorët në fund do të vendosin se si ata ta ndajnë rrezikun e përfshirë në kreditimet me maturime të ndryshme.

Në Shqipëri, kreditorët dhe debitorët nuk kanë qasje të gatshme për financim afatgjatë. Kjo mungesë e instrumenteve të borxhit afatgjatë është sinjalizuesi me i dukshëm mbi problemet themelore të tregut financiar, të tilla si: dështimi i tregut dhe shtrembërimi i politikave.

Lidhur me tregjet e kredi dhënies, disa studime nxjerrin në pah rëndësinë e kredive sindikale, si një burim i financimit të kompanive. Studimet e fundit vlerësojnë se kreditë sindikale ne vendet e zhvilluara përbëjnë afërsisht një të tretën e totalit të kredisë, dhe i rëndësia e tyre është rritur me kalimin e kohës.

Në Shqipëri nxitja e parë e madhe për të rritur kredinë sindikale ishte në vitin 2014, kur EBRD dha një kredi te fondacioni BESA. Por që atëherë, vetëm qeveria ka përdorur këtë instrument dy herë, si një mjet për të rifinancuar borxhin publik.

Çfarë është më e nevojshme se çdo gjë tani në tregun financiar të Shqipërisë është diversifikimi i infrastrukturës financiare dhe tregut financiar.

Për të qenë më të qartë në lidhje me këtë sfidë të diversifikimit mund të përmendim se elemente të tilla si: financimi i kapitalit, bonot korporative, kredia sindikale mungojnë në tregun vendas.

Por, pse ende nuk është zgjeruar tregu i kredive afatgjata në Shqipëri?

NË pamje të parë, si financimi afatgjatë po ashtu dhe ai afatshkurtër u ofrojnë bizneseve një lloj mbështetjeje të përkohshme ose afatgjatë në kohë të vështira financiare.

Financimi afatshkurtër është relativisht i lehtë për t’u marrë dhe është përdorur shpesh, si nga kompanitë e mesme dhe nga ato të mëdha.

Nga ana tjetër, financimi afatgjatë, është shumë më i vështirë dhe me risk për t’u marrë dhe për këtë arsye, vetëm bizneset e mëdha apo kompanitë me kolateral të konsiderueshëm mund të marrin hua afatgjata.

Nga studimi i segmentimit të bizneseve në Shqipëri, sipas xhiros vjetore, rreth 80% e tyre janë biznese mikro apo të vogla. Vetëm 1% e bizneseve që operojnë në Shqipëri mund të sugjerohen si biznese të mëdha apo kompani shumë të mëdha. Por, edhe këto kompani nuk krahasohen me parametrat që duhet të ketë një kompani që të konsiderohet si një rast që përmbush kriteret e financimit afatgjatë.

Financimi afatgjatë është përdorur për investime të mëdha apo projekte për të cilat janë të nevojshme fonde të mëdha për një periudhë të zgjatur kohe. Financimi afatgjatë i referohet financimeve, që mund të shkojnë nga 5 deri në 30 vite ose më shumë. Kreditë afatgjata janë me risk. Bankat apo institucionet financiare, që ofrojnë kredi kanë më shumë për të humbur duke dhënë hua në shuma të mëdha dhe me periudha të shlyerjes në periudha më të gjata. Tani për tani, tregu financiar në Shqipëri vuan performancën e keqe të kredive.

Nga ana tjetër, kompanitë që kanë investuar ose planifikojnë të investojnë në Shqipëri, janë duke operuar për një periudhë të shkurtër kohore në investimeve të mëdha, p.sh. Në infrastrukturë.

Ndërkaq investitorët e mëdhenj, që janë duke investuar në energji apo sektorin minerar ne fakt nuk janë aq të mëdhenj sa duken, pra të kenë ato dimensione që mbart realisht një investitor i përmasave të mëdha. Investitorët e mëdhenj në Shqipëri janë degë të kompanive të mesme në vendet e tyre të rezidencës fiskale, ose nuk kanë akses në tregun financiar.

NË këtë kontekst të tregut dhe ekonomisë është e qartë se tregu afatgjatë i kredisë në Shqipëri është duke pritur për një kohë më të mirë, që do të thotë (a) përqendrim të kapitalit dhe (b) rritje të dimensioneve të ekonomisë të kryesuar nga kompani të mëdha.