Politika monetare, sfida e euroizimit në 2025 dhe nevoja për besueshmëri

Shqipëria ndodhet në një pikë delikate ku politika monetare nuk ka më fuqinë që kishte dikur. Ndërkohë që normat bazë janë rritur dhe kursi i lekut është mbajtur i qëndrueshëm, pjesa më e madhe e ekonomisë vazhdon të lidhet ngushtë me euron, duke reduktuar ndjeshëm efektin e ndërhyrjeve të Bankës së Shqipërisë.

Ky realitet tregon se në një mjedis ku faktorët e jashtëm shpesh dominojnë vendimmarrjen ekonomike, sfida kryesore është se si mund të bëhet politika monetare efektive pa cenuar stabilitetin financiar.

Ashtu si shumë vende të tjera të Evropës Qendrore dhe Juglindore, Shqipëria përballet me një fenomen kompleks, atë të euroizimit të pjesshëm.

Një pjesë e konsiderueshme e depozitave dhe kredive është në euro, gjë që kufizon ndjeshëm mundësinë e Bankës së Shqipërisë për të ndikuar drejtpërdrejt mbi inflacionin dhe kreditimin e ekonomisë së brendshme.

Kjo është një diferencë e dukshme nga vende, si: Norvegjia dhe Suedia, të cilat falë mungesës së euroizimit dhe pavarësisë së plotë monetare, arrijnë të ushtrojnë një ndikim të qartë dhe të fortë mbi aktivitetin ekonomik sa herë që ndryshojnë normat bazë.

Shqipëria, përkundrazi, sheh një efekt të reduktuar, veçanërisht në kreditim dhe kursin e këmbimit.

Kufizimi i kanaleve të transmetimit

Kanalet kryesore të transmetimit të politikës monetare në vend janë të ngushtuara nga prania e madhe e euros në ekonomi. Ndërhyrjet në normat e interesit ndikojnë vetëm pjesërisht tek kredia në lek, ndërsa huatë dhe depozitat në euro varen kryesisht nga vendimet e Bankës Qendrore Europiane.

Në praktikë, një rritje e normës bazë nga Banka e Shqipërisë shpesh neutralizohet nga zgjedhjet e huamarrësve për të kaluar tek kreditë në euro, sidomos gjatë periudhave të ngurtësimit monetar. Kjo dobëson aftësinë e autoritetit monetar për të frenuar konsumimin apo për të stimuluar kursimet sipas nevojës.

Kursi i lekut ka qenë një tjetër element kyç në politikën monetare të viteve të fundit.

Pas një periudhe të gjatë ku euro ishte e fortë ndaj lekut, zhvillimet e 3-4 viteve të fundit sollën një rënie të ndjeshme të euros, duke krijuar presione të reja për eksportuesit dhe sektorët e lidhur drejtpërdrejt me tregjet e jashtme.

Stabiliteti i arritur më pas, falë ndërhyrjeve të kujdesshme të Bankës së Shqipërisë, por dhe faktorëve të tjerë të tregut ka shërbyer pjesërisht për të ruajtur besimin dhe për të kufizuar presionin mbi inflacionin importuar.

Megjithatë, ky stabilitet i imponuar pas një periudhe luhatjesh të mëdha ka reduktuar fleksibilitetin e politikës monetare për t’u transmetuar plotësisht përmes kanalit të kursit të këmbimit.

Si pasojë, Banka e Shqipërisë gjen veten me hapësirë më të ngushtë për të ndikuar mbi dinamikat e brendshme ekonomike, ndërkohë që tregu mbetet i varur nga lëvizjet e jashtme të euros.

Krahasimi rajonal dhe disbalancat

Krahasuar me vendet e tjera të Evropës Qendrore dhe Juglindore me nivele më të ulëta euroizimi, si: Polonia dhe Republika Çeke, Shqipëria përballet me një kufizim të dukshëm.

Në këto vende, një rritje prej 1 pikë përqindjeje e normës bazë reflektohet menjëherë në kreditim dhe depozita, duke ngadalësuar huadhënien dhe duke frenuar shpenzimet e konsumatorëve.

Në Shqipëri, përkundrazi, efektet ndihen vetëm tek kredia dhe depozitat në lek, ndërsa segmenti shumë më i madh i lidhur me euron mbetet pothuajse i paprekur. Kjo krijon një disbalancë ku ndikimi i politikës monetare vendase mbetet i pjesshëm dhe shpesh i zëvendësuar nga presioni i faktorëve të jashtëm.

Një krahasim interesant mund të bëhet edhe me Kroacinë, e cila përpara hyrjes në eurozonë kishte një nivel të lartë euroizimi, por gradualisht ndërmori politika për të rritur peshën e monedhës vendase në financim.

Ky proces u shoqërua me masa për forcimin e kredibilitetit të politikës monetare dhe për përmirësimin e menaxhimit të rrezikut valutor nga bizneset dhe individët. Shqipëria, ndonëse në një kontekst të ndryshëm, mund të nxjerrë mësime të vlefshme nga ky përvojë.

Dimensioni social dhe ekonomik

Euroizimi nuk është vetëm një çështje teknike.

Ai ka pasoja sociale dhe ekonomike të drejtpërdrejta.

Bizneset e vogla, që nuk kanë akses në instrumente të avancuara të mbrojtjes nga rreziku valutor, shpesh janë më të ekspozuara ndaj luhatjeve.

Po ashtu, familjet që marrin kredi në euro por kanë të ardhura kryesisht në lek mbeten të pambrojtura ndaj rreziqeve të kursit të këmbimit, çka e bën politikën monetare edhe një çështje sociale.

Ky rrezik nuk kufizohet vetëm te kredimarrësit.

Një pjesë e madhe e familjeve shqiptare mbështeten ende te remitancat që vijnë kryesisht në euro, dhe luhatjet e kursit ndikojnë drejtpërdrejt fuqinë e tyre blerëse.

Një situatë e ngjashme haset edhe tek grupet që punojnë ose fitojnë të ardhura nga projekte ndërkombëtare të financuara në euro, të cilët përballen me një disbalancë të ndjeshme mes të ardhurave dhe kostove në monedhën vendase.

Nga ana tjetër, turizmi tashmë një nga motorët kryesorë të ekonomisë shqiptare ndikohet fuqimisht nga raporti i euros me lekun. Një euro e dobët e bën Shqipërinë më të shtrenjtë për vizitorët europianë, duke ulur potencialisht të ardhurat e bizneseve vendase që mbështeten mbi këtë sektor.

Këto shembuj tregojnë qartë se kufizimet e politikës monetare nuk prekin vetëm tregjet financiare, por ndikojnë drejtpërdrejt në jetën e përditshme të mijëra familjeve dhe në stabilitetin e sektorëve më të ekspozuar ndaj euros.

Nëse ky realitet vazhdon, rreziku është që segmentet më të brishta të tregut, si konsumatorët me të ardhura të ulëta ose bizneset e vogla të mbeten më të ekspozuara ndaj krizave të jashtme dhe vendimet e politikës monetare vendase të mos arrijnë t’i ndihmojnë mjaftueshëm.

Masat e ndërmarra dhe reflektimi i domosdoshëm

Masat e ndërmarra deri më sot kanë dhënë një stabilitet të kufizuar.

Ulja e normës bazë gjatë vitit 2025 ka ndikuar vetëm pjesërisht tek kreditimi në lek, duke treguar kufizimet e transmetimit të politikës monetare në një ekonomi të lartë të euroizuar. Vendimi i Bankës së Shqipërisë për të ulur normën nga 2.75 % në 2.5 % në korrik dhe për ta mbajtur të pandryshuar në muajt pasues, pasqyron një qasje të kujdesshme, që synon të mbështesë stabilitetin e çmimeve dhe njëkohësisht të ruajë besimin e tregut. Stabiliteti i kursit të lekut, i mbajtur përmes ndërhyrjeve të qëndrueshme, ka minimizuar luhatjet e shpejta dhe ka kufizuar presionin mbi inflacionin importuar. Megjithatë, ky stabilitet i imponuar ka reduktuar hapësirën për fleksibilitet monetar, duke ia kufizuar Bankës mundësinë për të përdorur kursin e këmbimit si kanal aktiv të transmetimit.

Në këtë kontekst, edhe pse monitorimi i huave në valutë dhe përmirësimi i komunikimit të politikës monetare kanë ndihmuar në rritjen e pritshmërive të tregut, efektiviteti i përgjithshëm mbi inflacionin dhe kreditimin mbetet i reduktuar.

Stabiliteti i kursit mbetet një element kyç, por ai duhet të shoqërohet me një fleksibilitet të mjaftueshëm që politika monetare të transmetohet më mirë në gjithë ekonominë.

Një politikë e qartë dhe e besueshme, e kombinuar me masa konkrete për të nxitur përdorimin e lekut dhe për të menaxhuar rrezikun e huave në valutë, mund të forcojë ndikimin e Bankës së Shqipërisë dhe të përshtatë ekonominë me realitetet e euroizimit.

Në përmbledhje, sfida kryesore e Shqipërisë qëndron tek efektiviteti i kufizuar i politikës monetare për shkak të euroizimit dhe ndikimit të faktorëve të jashtëm.

Masat e ndërmarra deri më tani kanë garantuar stabilitet, por nuk kanë arritur të ofrojnë një ndikim të plotë mbi inflacionin dhe kreditimin.

Rruga përpara kërkon një qasje të integruar që bashkon ruajtjen e stabilitetit të kursit, zhvillimin e huadhënies në lek dhe forcimin e besueshmërisë së politikës monetare. Besueshmëria e politikës monetare duhet të qëndrojë në qendër të veprimeve të Bankës së Shqipërisë, e cila ka nevojë të ndërtojë një politikë më të fortë, më fleksibile dhe të përshtatur me realitetet e një ekonomie të euroizuar, në mënyrë që të përballojë me vendosmëri sfidat që vijnë nga jashtë dhe të garantojë stabilitet afatgjatë për shoqërinë dhe ekonominë.