Sa e realizueshme është ideja e një Shqipërie pa para fizike në fund të dekadës?

Në vitet e fundit, ideja e një Shqipërie pa para fizike ka fituar vëmendje të madhe, duke u lidhur ngushtë me procesin e integrimit në Bashkimin Evropian dhe modernizimin e sistemit financiar. Megjithatë, ndërsa vizioni tingëllon premtues, realiteti është shumë më kompleks dhe i mbushur me sfida që nuk mund të injorohen.

Një nga barrierat kryesore mbetet preferenca e qytetarëve për cash dhe zakonet kulturore të konsoliduara. Shumë njerëz, veçanërisht në zonat rurale, nuk kanë kulturë apo besim në përdorimin e kartave ose aplikacioneve të pagesave, duke e bërë tranzicionin drejt digjitalit një proces gradual dhe jo të menjëhershëm.

Ky fenomen nuk është unik për Shqipërinë; vendet e tjera të Ballkanit Lindor, si Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi, përballen me pengesa të ngjashme, ku një pjesë e konsiderueshme e transaksioneve të bizneseve të vogla mbetet në cash, pavarësisht se infrastrukturat digjitale ekzistojnë.

Sfidat historike dhe strukturore janë po aq shqetësuese. Shqipëria u nis nga një sistem financiar i mangët pas periudhës komuniste dhe infrastruktura moderne bankare u zhvillua ngadalë. ATM-të u fillua të përhapeshin vetëm dy dekada më parë, ndërsa shërbimet online bankare mbeten të kufizuara në përhapje për shumë qytetarë dhe biznese, kryesisht në zona periferike të vendit.

Një pjesë e konsiderueshme e ekonomisë mbetet informale, veçanërisht në sektorin bujqësor, dhe shumë remitanca që vijnë nga jashtë nuk përfshihen në rrugë zyrtare.

Pa adresuar këto probleme, një ekonomi plotësisht digjitale brenda një dekade duket shumë sfiduese për t’u realizuar.

Siguria kibernetike shton një dimension tjetër shqetësimi. Sulmet ndaj institucioneve shtetërore në vitet e fundit kanë treguar qartë se sistemi mbetet vulnerabël. Madje edhe vendet më të avancuara digjitale, si Suedia dhe Norvegjia, ruajnë një minimum cash për arsye sigurie dhe emergjence.

Nëse Shqipëria tenton të kalojë shpejt drejt një ekonomie 100% digjitale pa infrastrukturë të fortë mbrojtëse, rreziku për sulme kibernetike dhe dështime sistematike është shumë i lartë, dhe kjo duhet të merret seriozisht.

Bizneset e vogla dhe furnizuesit lokalë përballen me sfida konkrete. Shumica e tregtarëve ruralë paguajnë dhe marrin pagesa me cash, dhe mungesa e një rrjeti digjital gjithëpërfshirës mund t’i çojë ata jashtë tregut.

Ky problem nuk është vetëm shqiptar, pasi në shumë vende të Lindjes Evropiane, tranzicioni drejt një ekonomie digjitale është gjithmonë gradual dhe kërkon edukim dhe përfshirje të bizneseve të vogla përpara se të vendosen pagesa digjitale masive.

Estonia, për shembull, filloi me edukimin e popullsisë dhe krijimin e infrastrukturës së sigurt kibernetike para promovimit të pagesave online, duke siguruar një bazë të qëndrueshme dhe të besueshme.

Nga ana tjetër, ka tregues pozitivë.

Numri i transaksioneve elektronike në Shqipëri është rritur ndjeshëm, nga 2 transaksione për banor një dekadë më parë, në 10 herë më shumë transaksione aktualisht.

Megjithatë, kjo situatë mbetet larg standardeve të Bashkimit Evropian, ku transaksionet digjitale për banor arrijnë mbi 300. Integrimi i mjeteve ndërkombëtare, si Stripe, PayPal etj mbetet i kufizuar për shumicën e bizneseve lokale, duke penguar rritjen e tregtisë online.

Duke marrë parasysh këto sfida, sa e realizueshme është ideja e një Shqipërie pa para fizike deri në fund të dekadës?

Me një qasje realiste, përgjigjja është se 100% digjitalizimi brenda dhjetë viteve duket jashtë arritjes.

Pa investime të konsiderueshme në infrastrukturë, edukim financiar dhe digjital, siguri kibernetike dhe mbështetje ligjore, dhe pa një ndryshim gradual në kulturën e përdorimit të cash-it, një ekonomi plotësisht cashless do të jetë e vështirë dhe potencialisht e rrezikshme.

Ajo që është e mundur dhe realisht e arritshme është një tranzicion gradual, ku qytetarët dhe bizneset të kenë kohë të përshtaten dhe të adoptojnë pagesa elektronike, duke ruajtur një balancë të qëndrueshme mes cash-it dhe digjitalit.

Për të realizuar këtë, Shqipëria duhet të ndërtojë një infrastrukturë të sigurt digjitale, të integrojë terminale POS dhe aplikacione mobile për bizneset e vogla dhe të mesme, të zhvillojë edukim gjithëpërfshirës mbi përdorimin e kartave dhe sigurinë online, të investojë në siguri kibernetike dhe plane emergjente, dhe të ofrojë ligjvënie dhe stimuj fiskalë që inkurajojnë përdorimin e pagesave elektronike.

Tranzicioni gradual, pilot-projektet rajonale dhe përfshirja e remitancave janë hapa kyç për të siguruar një kalim të suksesshëm drejt ekonomisë digjitale, pa rrezikuar stabilitetin ekonomik dhe besimin publik.

Në përfundim, ambicia për një Shqipëri cashless është e vlefshme dhe e dëshirueshme, por realiteti kërkon durim, strategji graduale dhe investime të qëndrueshme, duke e bërë 100% digjitalizimin brenda një dekade të paarsyeshëm. Ajo që mund të arrihet është një progres i qëndrueshëm drejt digjitalizimit, me një balancë të shëndetshme mes metodave tradicionale dhe teknologjive moderne.