Çfarë të bëjmë me Cash-in në Shqipëri?

Ky informacion analitik është dedikuar atyre që kanë para cash dhe nuk janë të qartë ku të investojnë në Shqipëri. Nuk është vetëm këshillë financiare, por një qasje ekonomike, fiskale dhe zhvillimore.

Pyetja “Çfarë mund të bëjmë në Shqipëri me gjithë këtë cash?” lidhet me funksionimin e ekonomisë reale.

Ne do të analizojmë pse ka kaq shumë cash, çfarë po ndodh sot, drejtimet strategjike për 2026, rreziqet nëse nuk veprojmë dhe një mesazh thelbësor. Më pas, integrojmë një hartë investimesh për 2026, përshtatur për profile të ndryshme.

Pse ka kaq shumë “para fizike” në Shqipëri?

Në Shqipëri, një pjesë e madhe e parasë qarkullon jashtë sistemit bankar. Sipas të dhënave të fundit nga Banka e Shqipërisë dhe raportimeve të vitit 2025, rreth 4.6 miliardë euro në cash janë jashtë bankave. Kjo shifër është rritur ndjeshëm krahasuar me vitet e mëparshme dhe është shumë më e lartë se mesatarja europiane, ku cash-i jashtë bankave përbën vetëm 10-15% të totalit të parasë në qarkullim.

Pse ndodh kjo?

Ka disa arsye të thella strukturore që lidhen me historinë, ekonominë reale dhe zakonet e përditshme të shqiptarëve.

Së pari, informaliteti i lartë në ekonomi luan një rol kryesor. Shumë biznese të vogla, punësim sezonal dhe tregti familjare funksionojnë pa regjistrim zyrtar, pa fatura dhe pa pagesa bankare. Vlerësimet tregojnë se informaliteti përbën rreth 28-35% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB), duke e bërë cash-in mënyrën më të thjeshtë dhe më të shpejtë për të paguar furnitorë, punonjës apo shërbime. Në zonat rurale apo tregjet lokale, pagesat elektronike ende nuk janë të përhapura dhe njerëzit preferojnë paranë fizike për të shmangur komplikimet.

Së dyti, ekziston një mosbesim historik ndaj sistemit bankar. Pas krizës së piramidave në vitet ’90, që shkatërroi kursimet e shumë familjeve dhe tranzicionit të vështirë nga komunizmi, shumë shqiptarë ende e shohin bankën si diçka jo plotësisht të sigurt. Edhe pse sot bankat janë më stabël dhe të mbikëqyrura, ky mentalitet ka mbetur: “më mirë para në dorë sesa në llogari”. Kjo është veçanërisht e zakonshme te familjet që jetojnë me remitanca nga emigrantët me shuma të mëdha hyjnë në formë cash dhe qëndrojnë jashtë sistemit.

Së treti, ekonomia familjare e fragmentuar favorizon kursimin “nën jastëk”. Shumë familje kursejnë për dasma, shtëpi apo emergjenca duke mbajtur para në shtëpi, sepse nuk kanë besim te alternativat financiare ose sepse duan akses të menjëhershëm. Tregu financiar në Shqipëri është ende i cekët, pasi ka pak opsione investimi tërheqëse, si fonde apo obligacione të aksesueshme për qytetarin e thjeshtë dhe normat e interesit për depozitat shpesh nuk mbulojnë inflacionin real.

Më në fund, cash-i shërben si mbrojtje nga pasiguria fiskale dhe ligjore. Ndryshimet e shpeshta në taksa, kontrollet fiskale apo frika nga deklarimi i të ardhurave bëjnë që shumë të preferojnë të mbajnë para jashtë radarit të shtetit. Kjo krijon një rreth vicioz. Sa më shumë cash jashtë, aq më pak të ardhura për buxhetin dhe aq më shumë pasiguri.

Problemi kryesor nuk është vetë ekzistenca e kaq shumë cash-it, që në fund të fundit tregon se ka likuiditet në ekonomi, por moskanalizimi i tij drejt investimeve produktive. Këto para mund të ktheheshin në kredi për biznese, në fonde për energji të rinovueshme apo në projekte zhvillimore, por në vend të kësaj, shpesh qëndrojnë të pashfrytëzuara ose shkojnë në spekulime si pasuria e paluajtshme. Kjo është arsyeja pse, pavarësisht cash-it të bollshëm, zhvillimi ekonomik mbetet i ngadaltë dhe pabarazia rritet.

Çfarë po ndodh sot me këtë para fizike?

Në Shqipëri sot, një pjesë e madhe e cash-it që qarkullon jashtë bankave, i cili është ndër më të lartët në Europë, me raportin cash ndaj agregateve monetare më të gjera si M2 që tejkalon 20-25% (shumë më lart se mesatarja europiane prej 10-15%) nuk po shfrytëzohet në mënyrë optimale për të nxitur zhvillimin ekonomik. Në vend të kësaj, ai ndjek disa rrugë që krijojnë efekte negative afatgjata.

Shumë nga këto para qëndrojnë të pashfrytëzuara në shtëpi ose përdoren vetëm për konsum të përditshëm afatshkurtër, si blerje ushqimesh, pagesa informale apo emergjenca familjare. Kjo ndodh sepse alternativat investuese janë të pakta dhe mosbesimi ndaj sistemit financiar bën që njerëzit të preferojnë të mbajnë paranë “nën kontrollin e tyre”. Një pjesë tjetër, sidomos remitancat nga emigrantët, që në gjysmën e parë të 2025-ës arritën në rreth 532 milionë euro, me rritje 4.7% krahasuar me vitin e kaluar hyjnë kryesisht në formë cash dhe shpenzohen shpejt për nevojat bazë të familjeve.

Një kanal kryesor ku derdhet ky cash është pasuria e paluajtshme, shpesh në mënyrë spekulative. Në vitet e fundit, çmimet e banesave dihet që janë rritur ndjeshëm. Në fund të 2024-s, ato u rritën me mbi 40% krahasuar me vitin paraardhës, sidomos në Tiranë dhe zonat bregdetare, ku çmimet për metër katror shkojnë nga 1,500 deri në 5,000 euro. Ky bum ushqehet pikërisht nga cash-i informal dhe remitancat, ku njerëzit blejnë apartamente jo për t’i shfrytëzuar (për qira ose banim), por si “vend të sigurt” për të ruajtur vlerën e parave. Rezultati? Inflacion i lartë në çmimet e banesave, që i bën ato të paarritshme për të rinjtë dhe familjet e mesme, por pa rritur produktivitetin real të ekonomisë, sepse nuk krijohen vende pune të reja apo industri.

Për më tepër, një pjesë e madhe e cash-it qarkullon në ekonominë informale, e cila vlerësohet të përbëjë 28-35% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB). Këtu, pagesat bëhen pa fatura, pa taksa dhe pa mbrojtje ligjore. Punëtorë pa kontrata, biznese që shmangin TVSH-në, apo tregti informale. Kjo do të thotë se shteti humbet të ardhura të rëndësishme buxhetore, ndërsa individët rrezikojnë të mos kenë siguri sociale apo mbrojtje në rast konfliktesh.

Paradoksi kryesor është se Shqipëria ka likuiditet të lartë. Pra ka shumë para që qarkullojnë ose qëndrojnë të fshehura, por zhvillimi ekonomik mbetet i ulët. Pavarësisht rritjes së PBB-së rreth 3-4% në vitet e fundit, investimet produktive (në fabrika, teknologji apo bujqësi moderne) mbeten të ulëta, pabarazia rritet dhe ekonomia varet shumë nga remitancat dhe turizmi sezonal. Ky cash i bollshëm nuk po kthehet në kredi për biznese reale apo në projekte që krijojnë vlerë afatgjatë, duke e lënë ekonominë të brishtë ndaj krizave të jashtme.

Çfarë mund të bëhet nga individët dhe bizneset?

Tani që ligji për amnistinë fiskale u miratua në dhjetor 2025, kemi një dritare reale mundësish për të futur cash-in në sistem pa frikë nga ndëshkime të rënda. Kjo është një politikë shtetërore , apo një mundësi konkrete për ju që keni para cash në shtëpi ose në biznes, për të kaluar nga “mbajtja fshehur” në “punësimi i tyre” në mënyrë të sigurt dhe fitimprurëse.

Ja çfarë mund të bëni ju vetë, hap pas hapi.

Së pari, shfrytëzoni momentin e amnistisë për të formalizuar cash-in pa u ndier të kërcënuar. Ligji i ri ofron amnisti të kushtëzuar dhe stimuj për deklarim vullnetar, ku nëse deklaroni paranë dhe e fusni në bankë ose e investoni në kanale zyrtare, paguani një taksë të ulët ose zero në disa raste, pa hetime të thella për origjinën. Për bizneset e vogla, kostot e regjistrimit dhe raportimit janë ulur ndjeshëm. Kjo do të thotë që ju, si individ ose si pronar biznesi i vogël, mund ta futni cash-in në llogari bankare pa rrezikun e mëparshëm. Kur ndiheni të sigurt, paranë e lëvizni më lehtë dhe kjo është çelësi për të filluar.

Së dyti, ktheni cash-in tuaj në kapital që punon për ju. Me paranë e deklaruar, mund të investoni në instrumente të reja që po krijohen ose po bëhen më të aksesueshme, si obligacione zhvillimore kombëtare që japin kthim të garantuar dhe të sigurt, ose fonde investimi të dedikuara për sektorë me potencial të lartë si bujqësia e përpunuar (p.sh. fabrika të vogla vaj ulliri apo fruta), turizmi gjithëvjetor (agroturizëm ose struktura në zona malore), energjia e rinovueshme (panele diellore për vetëkonsum ose për shitje) dhe industria përpunuese. Në vend që paratë të rrinë në shtëpi duke humbur vlerë nga inflacioni, ato fillojnë të gjenerojnë të ardhura për ju dhe familjen tuaj.

Së treti, përdorni tregun financiar që po zgjerohet për të pasur më shumë zgjedhje. Bursë më funksionale do të thotë që mund të blini aksione ose obligacione lehtësisht, pa ndërmjetës të shtrenjtë. Për familjet, po krijohen skema kursimi-investimi afatgjatë që japin interes më të lartë se depozitat e thjeshta. Dhe pensionet private reale, jo ato formale që kemi pasur deri tani ju lejojnë të kurseni për pleqërinë duke investuar në fonde të diversifikuara. Nëse deri sot cash-i juaj “nuk kishte ku të shkonte”, tani ka gjithnjë e më shumë dyer të hapura.

Së katërti, përfitoni nga politikat fiskale që shpërblejnë investimin real dhe jo spekulimin. Nëse riinvestoni fitimet në biznesin tuaj prodhues, do të paguani taksa më të ulëta. Në të kundërt, pasuria e paluajtshme e pashfrytëzuar (apartamente bosh) do të taksohet më lart, kjo ju shtyn të mendoni dy herë para se të “parkoni” cash-in në beton. Për investimet prodhuese, bankat do të ofrojnë kredi të garantuara me kushte më të mira. Kështu, cash-i juaj shpërblehet kur krijon vlerë reale me vende pune, produkte, shërbime.

Së pesti, kaloni gradualisht te pagesat digjitale duke përfituar konkretisht. Nuk bëhet fjalë për detyrim, por për ulje taksash kur paguani elektronikisht, rimbursime ose kredi tatimore për transaksionet bankare dhe kosto minimale për llogaritë dhe kartat. Si biznes, do të kurseni kohë dhe para, ndërsa si individ, do të keni më shumë siguri dhe lehtësira.

Në fund të fundit, me ligjin e ri të amnistisë, ju keni në dorë të vendosni, që të vazhdoni të mbani cash-in jashtë dhe të humbisni mundësi, apo ta futni në lojë duke u ndier të sigurt dhe duke fituar nga ai. Është momenti të kaloni nga “para që rrinë” në “para që punojnë” për ju dhe për të ardhmen tuaj.

Çfarë ndodh nëse nuk bëjmë asgjë?

Kur një ekonomi mban sasi të mëdha parash jashtë sistemit formal, ajo krijon një iluzion stabiliteti. Në sipërfaqe duket sikur ka likuiditet, konsum dhe qarkullim. Në realitet, ajo që mungon është kapitali i organizuar, pra paraja që punon, që shumëzohet dhe që krijon siguri afatgjatë. Ky është rreziku themelor i një ekonomie të mbështetur te cash-i informal, pasi ajo funksionon, por nuk ndërton.

Në Shqipëri, cash-i jashtë sistemit nuk është thjesht pasojë e informalitetit, por shenjë e një marrëdhënieje të brishtë mes qytetarit, biznesit dhe institucioneve. Kur paraja nuk hyn në banka, nuk investohet përmes instrumenteve financiare dhe nuk kanalizohet drejt projekteve produktive, ekonomia humbet aftësinë për të krijuar amortizatorë. Rritja bëhet e varur nga sezonaliteti, nga remitancat dhe nga konsumi afatshkurtër. Në kushte të mira, ajo ecën. Në momentin e parë të pasigurisë, ajo lëkundet.

Paraja që qëndron jashtë sistemit është para e fragmentuar. Ajo nuk mblidhet në volum, nuk strukturohet në kredi afatgjata dhe nuk shndërrohet në investime që rrisin produktivitetin. Për këtë arsye, investimet reale ngecin. Ndërtohet shumë, por prodhohet pak. Kapitali nuk shkon drejt industrisë, teknologjisë apo përpunimit, por përqendrohet në asete që nuk krijojnë vlerë të re. Ekonomia duket aktive, por mbetet sipërfaqësore. Ajo qarkullon, por nuk përparon.

Në këtë mjedis, pabarazia nuk shfaqet me zhurmë, por rritet në heshtje. Ata që kanë akses në cash informal, në asete apo në rrjete informale, përfitojnë. Ata që janë formalë, që paguajnë taksa dhe që varen nga paga, mbajnë peshën më të madhe. Bizneset që operojnë ndershëm humbasin terren përballë atyre që shmangin detyrimet. Krijohet një ekonomi me dy shpejtësi, ku jo puna dhe produktiviteti, por pozicioni informal, përcakton përfitimin. Kjo pabarazi nuk është vetëm e të ardhurave, por e mundësive dhe e sigurisë për të ardhmen.

Shteti, në një ekonomi të tillë, mbetet kronikisht i dobët financiarisht. Kur baza tatimore është e ngushtë dhe e paqëndrueshme, të ardhurat publike varen gjithnjë e më shumë nga taksat indirekte dhe nga borxhi. Politikat fiskale humbasin karakterin strategjik dhe kthehen në menaxhim emergjencash. Investimet publike shtyhen, cilësia e shërbimeve dobësohet dhe barra fiskale përqendrohet te ata pak aktorë që janë formalë. Një shtet pa të ardhura të qëndrueshme nuk mund të planifikojë zhvillimin. Ai thjesht përpiqet të mbijetojë nga një vit buxhetor në tjetrin.

Pasojat më të rënda ndihen në moment krize. Kur sistemi financiar është i cekët dhe cash-i mbahet jashtë tij, nuk ka mekanizma mbrojtës. Familjet përballen vetë me goditjen. Kursimet janë të pambrojtura, kreditimi ngrihet shpejt dhe mbështetja publike është e kufizuar. Në vend që kriza të absorbohet nga institucionet dhe tregjet, ajo transferohet drejtpërdrejt te qytetari. Çdo goditje ekonomike bëhet më e dhimbshme, më e pabarabartë dhe më e gjatë në efektet e saj sociale.

Në fund, problemi nuk është mungesa e parasë. Shqipëria nuk vuan nga varfëria monetare, por nga mungesa e besimit dhe e kanaleve të besueshme për ta kthyer paranë në kapital. Një ekonomi që mban cash-in jashtë sistemit mund të mbijetojë për një kohë, por nuk mund të zhvillohet. Ajo mund të konsumojë, por nuk mund të ndërtojë të ardhmen. Formalizimi i parasë, në këtë kuptim, nuk është çështje teknike apo bankare, por kusht për stabilitet ekonomik, kohezion social dhe siguri afatgjatë për familjet dhe bizneset.

Harta e Investimeve për 2026, nga orientimi te vendimi

Viti 2026 nuk pritet të jetë vit i “mundësive të lehta”. Normalizimi i normave të interesit do të kufizojë spekulimin me kredi të lira. Presioni fiskal do të rrisë kostot për ata që operojnë pa strukturë. Ndërsa ekonomia shqiptare do të vazhdojë të karakterizohet nga një paradoks i njohur me shumë cash dhe pak investim produktiv. Në këtë kontekst, fiton jo ai që ndjek zhurmën e tregut, por ai që lexon drejt kërkesën strukturore.

Kërkesa strukturore në 2026 do të vijë nga tre burime kryesore, si: energjia, ushqimi dhe shërbimet bazë. Këto janë sektorë që nuk varen nga ciklet e modës apo nga flukset spekulative, por nga nevoja reale e ekonomisë dhe shoqërisë. Investimi racional duhet të ndërtohet rreth tyre, me një ndarje të qartë të rrezikut.

Investimet sipas nivelit të rrezikut

Çfarë bëjnë realisht këto instrumente më poshtë?

Rrezik i ulët me ruajtje vlere dhe stabilitet

Obligacionet shtetërore shqiptare në 2026 mbeten instrumenti më i qartë për ruajtje vlere. Ato nuk janë mjet pasurimi, por mjet disiplinimi të kapitalit, duke i mbajtur fondet të deklaruara, të gjurmueshme dhe të disponueshme. Likuiditeti relativisht i mirë i bën të përshtatshme për individë dhe biznese që duan fleksibilitet.

Depozitat afatmesme kanë kuptim vetëm nëse normat reale janë pozitive. Në të kundërt, ato shërbejnë thjesht si parkim i përkohshëm i parasë. Në 2026, depozita nuk duhet parë si investim, por si instrument menaxhimi rreziku.

Rrezik mesatar me kthim i qëndrueshëm dhe funksional

Energjia e rinovueshme është ndoshta sektori më racional për investim në Shqipëri në 2026. Kërkesa është e garantuar, presioni për dekarbonizim rritet dhe mbështetja europiane e bën sektorin më pak të ekspozuar ndaj luhatjeve lokale. Investimet në diellore dhe eolike nuk janë më projekte “visionare”, por infrastrukturë bazë ekonomike.

Agropërpunimi dhe zinxhiri ushqimor përfaqësojnë një nga boshllëqet më të mëdha strukturore të ekonomisë shqiptare. Vendi eksporton lëndë të para dhe importon produkte të përpunuara. Investimi në magazinim, përpunim dhe standarde eksporti nuk krijon vetëm fitim, por stabilizon tregun e brendshëm dhe redukton varësinë nga importet.

Turizmi gjithëvjetor, nëse trajtohet si shërbim dhe jo si ndërtim, mbetet sektor me potencial. Agroturizmi, turizmi shëndetësor dhe ai kulturor janë forma që gjenerojnë të ardhura më të shpërndara dhe më pak sezonalitet, ndryshe nga modeli i mbingarkuar bregdetar.

Rrezik i lartë me potencial rritjeje, por vetëm me filtër

Pasuria e paluajtshme nuk është më investim automatik. Në 2026, ajo ka kuptim vetëm nëse ka përdorim real dhe fluks të qëndrueshëm (qira, shërbim, aktivitet ekonomik). Blerja për rritje çmimi, pa përdorim, është spekulim i pastër dhe gjithnjë e më i rrezikshëm në një mjedis fiskal më të shtrënguar.

Teknologjia dhe shërbimet eksportueshme, si IT outsourcing dhe platformat digjitale, përfaqësojnë investime me rrezik më të lartë, por me potencial real rritjeje. Avantazhi kryesor është kapitali njerëzor relativisht i lirë dhe aksesueshmëria në tregjet globale. Kufizimi kryesor mbetet menaxhimi dhe shkallëzimi.

Çfarë duhet shmangur, si gabime tipike për 2026

Në 2026, gabimi kryesor do të jetë ndjekja e investimeve “të sigurta sepse i bëjnë të gjithë”. Spekulimi në pasuri të paluajtshme pa analizë përdorimi, projektet pa transparencë fiskale, investimet pa plan fluksi cash dhe ndjekja e “modës së radhës” janë receta për humbje të kapitalit, jo për ruajtje apo rritje të tij.

Formula orientuese e ndarjes së kapitalit, si të ndërtohet portofoli

Një ndarje racionale e kapitalit në 2026 duhet të reflektojë pasigurinë e mjedisit:

• 30–40% në instrumente sigurie dhe likuiditeti, për stabilitet dhe fleksibilitet.
• 40–50% në sektorë produktivë që gjenerojnë flukse reale (energji, agro, turizëm gjithëvjetor).
• 10–20% në investime me rrezik të lartë, por potencial rritjeje, kryesisht në teknologji.

Kjo strukturë nuk synon fitimin maksimal, por mbijetesën dhe rritjen e qëndrueshme të kapitalit.

Përshtatja sipas profileve, apo nga teoria te praktika

Për individët dhe familjet, fokusi në 2026 duhet të jetë siguria. Obligacionet shtetërore, pasuria e paluajtshme me qira reale, bizneset familjare funksionale dhe skemat e pensionit privat krijojnë një bazë mbrojtëse. Spekulimi dhe kreditë e pasigurta janë rreziku kryesor.

Për bizneset e vogla dhe të mesme, investimi duhet të shkojë drejt eficiencës. Automatizimi, energjia diellore për vetëkonsum, zgjerimi i kapaciteteve përpunuese dhe orientimi drejt eksportit janë mënyra konkrete për të përballuar presionin e kostove dhe konkurrencës. Investimet për prestigj apo rritje artificiale të xhiros janë kurthe klasike.

Investitorët institucionalë duhet të fokusohen te shkallëzimi dhe kontratat afatgjata. Energjia e rinovueshme, infrastruktura logjistike dhe fondet sektoriale ofrojnë volum dhe parashikueshmëri. Rreziku kryesor mbetet përfshirja në projekte politike ose pa strategji daljeje.

Në raportin Shqipëri–Rajon/BE, strategjia optimale mbetet kombinimi. Shqipëria ofron kthim më të lartë, por rrezik më të madh. BE-ja ofron stabilitet, likuiditet dhe mbrojtje institucionale. Një portofol i balancuar i shfrytëzon të dyja.

Në 2026, investimi nuk është akt guximi, por akt disipline. Fiton ai që kupton se kërkesa reale vlen më shumë se çdo premtim kthimi dhe se kapitali duhet të vendoset aty ku ekonomia ka nevojë, jo aty ku tregu bën zhurmë.