Mbi politikën e tarifave në tregtinë e jashtme dhe ndikimi i Shqipërisë në rajon

Qasja që qeveria shqiptare ka nisur të shqyrtojë për negociatat tregtare me Shtetet e Bashkuara të Amerikës përbën një përpjekje për të hyrë në një nivel më dinamik të marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare.

Në sfondin e tensioneve tregtare globale të vitit 2025, ideja që Shqipëria të negociojë me Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA) për tarifat tregtare si një mekanizëm për të tërhequr investime europiane paraqet një strategji të guximshme, por të ndërlikuar, që lidhet drejtpërdrejt me pozicionin e saj gjeopolitik dhe aspiratat integruese europiane.

Kjo qasje kërkon të ndërthurë diplomacinë ekonomike me përfitimet strategjike të një vendi të vogël, por me rëndësi gjeografike dhe politike në rritje.

Në Prill të vitit 2025, kur administrata Trump riktheu politikat e tarifave të larta për të ushtruar presion mbi partnerët tregtarë, Shqipëria u përfshi në listën e vendeve që u prekën nga një tarifë bazë prej 10 për qind, krahas Kosovës dhe Malit të Zi.

Ndryshe nga vendet fqinje si Serbia dhe Maqedonia e Veriut që u goditën me tarifa shumë më të larta, Shqipëria ruajti një nivel më të butë për shkak të marrëdhënieve të qëndrueshme politike me SHBA-në. Kjo e vendos Shqipërinë në një pozicion relativisht të favorshëm, që mund të përdoret si bazë negociuese.

Megjithatë, ndikimi ekonomik i menjëhershëm është i kufizuar. Eksportet shqiptare drejt SHBA-së arrijnë rreth 70 milionë euro në vit, kryesisht në tekstile, minerale dhe bujqësi, ndërsa humbjet nga tarifa 10% llogariten vetëm në 7 milionë euro në vit. Pra, ndikimi direkt është simbolik, por potenciali diplomatik është i madh.

Në kontekst global, SHBA-ja përdor tarifat si mjet për të forcuar marrëveshjet bilaterale. Për Shqipërinë, që nuk ka ende një Marrëveshje të Lirë Tregtare (FTA) me SHBA-në, negociatat do të shërbenin si një test strategjik për të ndërtuar lidhje më të forta me investitorët amerikanë dhe për të krijuar një “urë” drejt BE-së përmes projekteve të përbashkëta industriale dhe energjetike.

Realizueshmëria e idesë vlerësohet 60–70%, jo si prioritet urgjent, por si një mundësi afatmesme dhe e vlefshme nëse kombinohet me objektivat e integrimit europian.

Kjo ide, megjithëse ambicioze, nuk është jashtë realitetit.

Shqipëria nuk ka një marrëveshje të lirë tregtare me SHBA-në, por ka një histori bashkëpunimi të fortë që nga vitet ’90.

Duke marrë parasysh përvojat e vendeve të tjera të vogla që kanë arritur të negociojnë ulje tarifash pas bisedimesh bilaterale, edhe Shqipëria mund të ndjekë një model të ngjashëm. Rruga e saj do të kalonte përmes diplomacisë ekonomike të koordinuar, duke përfshirë përfaqësuesit e tregtisë amerikane dhe strukturat diplomatike shqiptare.

Një marrëveshje e kufizuar tregtare në sektorë të zgjedhur si energjia e rinovueshme, turizmi apo prodhimet bujqësore do të ishte një hap realist dhe me kosto të ulët, por me përfitim afatgjatë.

Kjo nismë do të fitonte peshë më të madhe nëse kombinohet me investimet që po vijnë nga Bashkimi Europian.

Shqipëria mund të shërbejë si “portë hyrëse” për kapitalin amerikan që kërkon akses në tregun europian. Në këtë model, një kompani amerikane do të mund të ndërtojë kapacitete prodhuese në Shqipëri dhe të eksportojë në BE pa tarifa shtesë, duke shfrytëzuar statusin e vendit kandidat.

Vizita e Presidentes së Komisionit Europian, Ursula von der Leyen, në tetor 2025, me premtimin e 6 miliardë eurove për integrimin rajonal dhe 4 miliardë nga sektori privat, forcon këtë mundësi. Shqipëria mund të pozicionohet si një hub transatlantik investimesh hibride SHBA-BE.

Në këtë drejtim, faktorë si diaspora shqiptare në SHBA mund të luajnë një rol vendimtar. Rreth gjysmë milioni shqiptarë të vendosur në Amerikë përfaqësojnë një potencial të madh për lobim, kapital investimi dhe lidhje biznesi që mund të ndihmojnë në hapjen e kanaleve të reja tregtare.

Kjo është një forcë që Shqipëria nuk e ka shfrytëzuar sa duhet, ndonëse programet si “Connect Albania” kanë nisur të japin rezultate konkrete në sektorin e ndërtimit dhe shërbimeve. Kostoja e realizimit mbetet e ulët, për shkak se përpjekja është kryesisht diplomatike dhe strategjike, jo fiskale. Por rezultati varet nga vullneti i administratës amerikane dhe aftësia e Shqipërisë për të propozuar një paketë konkrete përfitimesh të ndërsjella.

Përtej marrëdhënieve me SHBA-në, politika ekonomike shqiptare ka demonstruar një aftësi për të tërhequr investime përmes mekanizmave të tjerë.

Ligji për investimet strategjike, që ofron stimuj fiskalë për sektorë si energjia dhe turizmi, ka sjellë mbi 16 miliardë euro investime të huaja deri në vitin 2025.

Vetëm në vitin 2024, flukset e investimeve të huaja direkte u rritën me mbi 5.6 për qind, duke arritur në 1.58 miliardë euro nga 1.499 miliardë euro në vitin 2023.

Rritja më e fortë u shënua në sektorin e energjisë, ku investimet nga BE dhe kompani si Raiffeisen apo Enel po e kthejnë Shqipërinë në një qendër rajonale për prodhimin e energjisë së pastër.

Në këtë panoramë, negociatat me SHBA-në nuk duhet parë si alternativë ndaj lidhjeve europiane, por si një shtesë që rrit qëndrueshmërinë e ekonomisë shqiptare.

Pesha ekonomike e vendit është e vogël në krahasim me partnerët e mëdhenj, me një PBB prej 18 miliardë eurosh dhe eksporte që nuk kalojnë 7 miliardë, por për një vend të kësaj madhësie, edhe një marrëveshje tregtare e përqendruar në disa sektorë mund të prodhojë ndikim të prekshëm. Një rritje e eksporteve me vetëm 100 deri në 200 milionë euro në vit do të përkthehej në mijëra vende të reja pune dhe në rritje të besueshmërisë ndërkombëtare.

Në një kohë kur tensionet tregtare mes SHBA-së dhe BE-së po krijojnë pasiguri për zinxhirët e furnizimit, Shqipëria ka mundësinë të shfrytëzojë neutralitetin dhe stabilitetin e saj për t’u bërë një partner i dobishëm për të dyja palët. Kjo qasje nuk kërkon as ndarje politike, as rreshtim kundër ndonjërës palë, por një politikë të zgjuar që përdor diplomacinë për të maksimizuar përfitimet kombëtare.

Nëse vendet e vogla të Afrikës Perëndimore apo të Ballkanit po arrijnë të negociojnë ulje tarifash për tërheqje investimesh, Shqipëria nuk ka arsye të qëndrojë jashtë kësaj lëvizjeje. Mosveprimi do të nënkuptonte humbje të mundësive për rritje dhe për pozicionim më të fortë në rajon. Përkundrazi, veprimi i shpejtë dhe i koordinuar mund ta kthejë Shqipërinë në një rast suksesi që kombinon politikën tregtare me strategjinë e integrimit europian.

Në fund, suksesi i kësaj politike nuk matet me madhësinë e tregut, por me aftësinë për ta përdorur gjeopolitikën si kapital ekonomik. Negociatat për tarifat me SHBA-në janë një shans i rrallë për Shqipërinë që të shndërrojë madhësinë e vogël në avantazh strategjik.

Pavarësisht peshës modeste ekonomike (PBB 26 mld €, 2.4 mln banorë), shkathtësia diplomatike dhe fleksibiliteti ekonomik mund ta bëjnë Shqipërinë shembull të “ekonomisë së vogël me ndikim të zgjeruar”.

Nëse kjo strategji zbatohet me seriozitet, ajo mund të ulë varësinë nga BE me 10–15% brenda 3 viteve, si dhe mund të rrisë investimet e huaja me 0.5–0.7% të PBB-së në vit, duke krijuar një model bashkëpunimi rajonal me ndikim për gjithë Ballkanin.

Në thelb, negociatat me SHBA-në për tarifat nuk janë thjesht një çështje ekonomike, por një strategji e re për pozicionim ndërkombëtar, që mund ta transformojë Shqipërinë nga një “përdoruese e politikave të tjerëve” në një aktor të mençur në ekuilibrin global të tregtisë dhe investimeve. Një diplomaci e guximshme që lidh Washingtonin me Brukselin përmes Tiranës do të ishte një hap i mençur drejt një pozicioni më të pjekur ekonomikisht dhe më të qëndrueshëm në rajon.