Pastrimi i parave të pista në ekonominë shqiptare dhe rajon, 2025

Ky dokument është konceptuar si një vlerësim analitik gjithëpërfshirës mbi dinamikat, përmasat dhe pasojat e pastrimit të parave dhe qarkullimit të parave të pista në Shqipëri dhe më gjerë në rajonin e Ballkanit Perëndimor.

Fenomeni i flukseve financiare të paligjshme, që buron nga aktivitete si trafiku i drogës, krimi i organizuar, korrupsioni, kontrabanda dhe shmangia fiskale, është shndërruar gjithnjë e më tepër në një kërcënim sistemik për ekonominë formale, qeverisjen dhe besimin publik.

Në këtë kontekst, dokumenti synon disa objektiva të ndërlidhura, të strukturuara sipas këtyre boshteve analitike:

1. Hartimi i origjinës dhe rrugëve të qarkullimit të parave të pista në rajon

Dokumenti synon të identifikojë dhe kategorizojë burimet kryesore të flukseve financiare të paligjshme – që variojnë nga trafiku i drogës (veçanërisht kanabisit dhe kokainës), trafiku i armëve dhe korrupsioni, deri te abuzimi me sektorët e bazuar në para në dorë, si ndërtimi dhe turizmi.
Gjithashtu, analizon mekanizmat kryesorë përmes të cilëve këto para depërtojnë në ekonominë formale, përfshirë kanalet informale të remitancave, investimet strategjike dhe lëvizjet financiare ndërkufitare.

2. Vlerësimi i peshës ekonomike të pastrimit të parave në secilin vend

Duke u mbështetur në të dhëna kombëtare dhe ndërkombëtare – si raportet e Bankës Botërore, vlerësimet e Global Financial Integrity dhe të dhënat e PBB-së – dokumenti paraqet vlerësime të përmasës së parave të pista në çdo ekonomi.
Për shembull, theksohet se në Shqipëri, flukset informale dhe të paligjshme financiare mund të arrijnë deri në 4–5 miliardë dollarë amerikanë, ose rreth 20–25% të PBB-së.

3. Vlerësimi i ndikimeve makroekonomike, fiskale dhe sociale të pastrimit të parave

Analiza shtrihet përtej shifrave për të eksploruar pasojat më të gjera:

• Efekte makroekonomike, si shtrembërimi i tregjeve, konkurrenca e pandershme dhe destabilizimi i flukseve të kapitalit;

• Ndikime fiskale, përfshirë humbje të mëdha të të ardhurave tatimore (p.sh., rreth 1.5 miliardë USD/vit në Shqipëri);

• Efekte sociale, si rritja e pabarazisë, margjinalizimi i bizneseve të ligjshme dhe erozioni i legjitimitetit institucional.

Ky vlerësim tridimensional ndihmon të zbulohet sesi paratë e pista minojnë zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik dhe rrisin ndjeshmërinë ndaj goditjeve sistemike.

4. Identifikimi i sektorëve vulnerabël dhe dobësive shtetërore

Duke e ndarë ndikimin sipas sektorëve, dokumenti synon të tregojë se si paratë e paligjshme depërtojnë në sektorët kryesorë ekonomikë – veçanërisht në ndërtim, pasuri të paluajtshme, turizëm dhe financa – të cilët janë veçanërisht të ekspozuar ndaj skemave të pastrimit të kapitalit intensiv.

Për më tepër, shqyrtohen dobësitë institucionale (si mbikëqyrja e pamjaftueshme rregullatore, kapacitetet e kufizuara të zbatimit dhe ndërhyrjet politike) që mundësojnë vazhdimësinë e këtyre praktikave.

5. Krahasimi i dinamikave specifike të vendeve në një perspektivë rajonale

Megjithëse çdo vend ka kontekstin e vet, dokumenti nënvizon modelet dhe faktorët e përbashkët të riskut në rajon, duke treguar sesi krimi ndërkufitar, rrjetet informale dhe sistemet e dobëta të mbikëqyrjes financiare krijojnë dobësi të ndërlidhura.

Përmes një dimensioni krahasues, analizohen Shqipëria, Kosova, Serbia, Maqedonia e Veriut, Bosnje-Hercegovina dhe Mali i Zi, për të evidentuar si veçoritë specifike ashtu edhe ngjashmëritë strukturore ndërmjet vendeve.

6. Rekomandimi i përgjigjeve strategjike dhe opsioneve të politikave

Objektivi i fundit është normativ: të propozohet një kornizë veprimi për qeveritë kombëtare dhe partnerët ndërkombëtarë, duke përfshirë:

• Forcimin e transparencës institucionale dhe mekanizmave kundër korrupsionit;

• Rritjen e bashkëpunimit rajonal dhe ndërkombëtar, përfshirë me strukturat e BE-së;

• Nxitjen e digjitalizimit të shërbimeve publike dhe sistemeve tatimore për të reduktuar informalitetin;

• Fuqizimin e njësive të inteligjencës financiare për të ndjekur dhe ndëshkuar skemat e pastrimit të parave;

• Investimin në ndërgjegjësimin publik dhe monitorimin nga shoqëria civile.

Duke përmbushur këto qëllime, dokumenti synon të thellojë kuptimin e pastrimit të parave jo vetëm si një çështje kriminale, por si një sfidë strukturore ekonomike dhe politike.

Ai bën thirrje për një ndryshim paradigme në mënyrën se si Shqipëria dhe Ballkani Perëndimor i qasen financave të paligjshme – jo me masa të fragmentuara dhe reaktive, por përmes reformave sistemike që mbështesin sundimin e ligjit, nxisin konkurrencën e ndershme dhe avancojnë integrimin evropian.